Россійская Имперія Rossijskaja impierija Imperium Rosyjskie
← 1721-1917 →
Herb Rosji Flaga Rosji Herb Rosji
Dewiza : Съ нами Богъ! (Bóg z nami!)
Hymn : Боже, Царя храни! Boże, Caria chrani! (Boże, chroń Cara!)
Położenie Rosji
Konstytucja	bd.
Język urzędowy	rosyjski
Język używany	rosyjski , ukraiński , polski , fiński , kazachski , łotewski , estoński , litewski , białoruski , ormiański , azerski , gruziński , kirgiski , rumuński , szwedzki , tadżycki , turkmeński , uzbecki , karelski , niemiecki i inne.
Stolica	Sankt Petersburg ¹
Ustrój polityczny	samodzierżawie
Typ państwa	monarchia absolutna
Ostatnia głowa państwa	car Mikołaj II Romanow
Ostatni następca tronu	cesarzewicz Aleksy Romanow
Ostatni szef rządu	premier (ostatni) Mikołaj Golicyn
Powierzchnia  • całkowita	1. na świecie około 21 799 825 km²
Liczba ludności  ( 1900 )  • całkowita   •  gęstość zaludnienia	bd. na świecie 128 200 000 6 osób/km²
Jednostka monetarna	rubel
Utworzenie	koronacja cara Piotra I Wielkiego na cesarza (Rosji) 22 października 1721
Upadek	abdykacja Mikołaja II na rzecz tymczasowych władz rewolucyjnych 16 marca 1917
Strefa czasowa	UTC +1 ( Warszawa ) do –10 ( Alaska )
Terytoria zależne	Rzeczpospolita (od 1768 protektorat rosyjski)[1] Mongolia Zewnętrzna (1907-1921); Mandżuria (1900-1905); Port Artur (1898-1905); północna Persja (1907-1917); Alaska (1799-1867); Kongresówka (1815-1831), oficjalnie w unii personalnej
Terytoria autonomiczne	Wielkie Księstwo Finlandii (1809-1917) Królestwo Polskie (1831-1864)
¹ miejscem koronacji cesarskich była Moskwa .

Imperium Rosyjskie w 1912

Imperium Rosyjskie ( ros : Российская империя) – oficjalna nazwa Rosji w latach 1721 - 1917 . Imperium rosyjskie było jednym z najrozleglejszych imperiów w historii ludzkości. Stolicą imperium był Sankt Petersburg .

Historia

Początki

Nazwa Imperium Rosyjskie została ustanowiona po zwycięstwie Rosji w wojnie północnej 1700 - 21 , w związku z przyjęciem 1721 przez Piotra I Wielkiego tytułu cesarza (imperatora)^[2]; używana do rewolucji lutowej 1917 (do abdykacji Mikołaja II ).

Śmierć Piotra Wielkiego ( 1725 ) na długie lata osłabiła kraj. Dopiero panująca w latach 1762-1796 Katarzyna II przywróciła Rosji rolę mocarstwa. Zwycięskie wojny z Turkami (1768-1774, 1787-1792) otworzyły szeroki dostęp do Morza Czarnego , 1783 Rosja anektowała Krym . Po narzuceniu Rzeczypospolitej protektoratu w 1768 ^[1], poprzez uczestnictwo w rozbiorach ( 1772 , 1793 , 1795 ) zyskała wschodnie ziemie Polski .

Pełnia

Panujący w latach 1796-1801 syn Katarzyny II Paweł I kontynuował politykę ekspansji, anektując w 1801 Gruzję . Aleksander I , który w wyniku rewolucji pałacowej przejął władzę po niepopularnym wśród szlachty ojcu, dzięki pokonaniu Wielkiej Armii Napoleona pod Moskwą (1812) zapewnił Rosji dominującą pozycję na kontynencie europejskim. Poszerzył granice kraju o Wielkie Księstwo Finlandii (1809), Besarabię (1812), Dagestan i Azerbejdżan (1813).

Na kongresie wiedeńskim (1815) Rosja zainicjowała powstanie Świętego Przymierza , którego celem miało być zachowanie istniejącego porządku europejskiego, w szczególności tłumienie ruchów liberalnych.

Za panowania Mikołaja I (1825-1855), po pacyfikacji powstania dekabrystów ( 1825 ), powstania listopadowego w Polsce (1830), powstania węgierskiego (1849), Rosja zyskała przydomek "żandarma Europy". Porażka militarna w wojnie krymskiej (1853-1856) przyniosła utratę przez Rosję pozycji hegemona w Europie.

Aleksander II (panujący w latach 1855-1881) przeprowadził w 1861 uwłaszczenie chłopów. Za jego rządów wprowadzono ponadto samorząd terytorialny (ziemski), samorząd miejski, uregulowano sprawy sądownictwa i tryb pełnienia służby wojskowej, złagodzono cenzurę .

Rozwój w drugiej połowie XIX w.

W polityce zagranicznej Rosja kontynuowała ekspansję na wschód (1860 - założenie Władywostoku , uznanie przez Chiny granic na Amurze i Ussuri ). W Azji Środkowej Rosja zajęła tereny do granicy z Persją i Afganistanem . Na Kaukazie trwający od wielu dziesiątków lat opór przeciwko Rosjanom został ostatecznie złamany w 1859, wraz ze stłumieniem powstania pod wodzą Szamila .

Wojna francusko-pruska (1870-1871) dała Rosji możliwość wyzwolenia się z klauzul traktatu paryskiego (1856), krępujących jej swobodę na Morzu Czarnym. Rosnące tendencje panslawistyczne skierowały w latach 70. XIX w. zainteresowanie Rosji w kierunku Bałkanów , co w rezultacie doprowadziło do wybuchu X wojny rosyjsko-tureckiej , toczonej w latach ( 1877 - 1878 ).

W polityce wewnętrznej wyraźnie dały znać o sobie rosnące problemy społeczne. Pojawił się wpływowy, biorący w obronę chłopów ruch narodników - początkowo idealistyczno-reformatorski, od 1879, tj. od utworzenia Narodnej Woli, ewoluował w kierunku rewolucyjnego terroryzmu. Jego ofiarą padł w 1881 car Aleksander II.

Aleksander III (panujący w latach 1881-1894) wzmógł stosowane przez państwo środki represji. Prześladowania dotknęły nie tylko radykalnych rewolucjonistów, zaostrzyły się także m.in. formy rusyfikacji stosowane w Polsce, krajach bałtyckich i Finlandii. W polityce zagranicznej Rosja utrzymywała sojusz z Niemcami i Austro-Węgrami , wzmogła ekspansję gospodarczą na Daleki Wschód .

Schyłek

Rywalizacja o wpływy w Mandżurii i Korei doprowadziła do wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej w latach 1904 - 1905 i zaostrzenia stosunków z Wielką Brytanią . Na Bałkanach Rosja poniosła dyplomatyczną klęskę utraciwszy wpływy w Bułgarii , która związała się z Austro-Węgrami. Po zamordowaniu austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie , Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji 1 sierpnia 1914, co było odpowiedzią na pochopnie ogłoszoną 30 lipca mobilizację generalną. Lokalny konflikt Austro-Węgier z Serbią zmienił się w I wojnę światową, która doprowadzić miała do upadku carskiej Rosji. Genezą przyszłego upadku były nawarstwiające się, nierozwiązane konflikty społeczne.

Przyczyny kryzysu Imperium

Od lat 90. XIX w. przy pomocy pożyczek zagranicznych realizowano program przyspieszonej industrializacji kraju. W wielkich ośrodkach przemysłowych, w miastach stołecznych i na południu Ukrainy pojawiła się nowa klasa najemnych pracowników przemysłowych. Do 1913 liczebność proletariatu wzrosła do ok. 3 mln osób, tj. podwoiła się w stosunku do 1890 , a jego nastroje coraz bardziej się radykalizowały.

W rolnictwie wytwarzającym przeszło połowę dochodu kraju i dostarczającym głównie towarów eksportowych (zboża, bydła, drewna) także wystąpiły zjawiska prowadzące do zaostrzenia sytuacji społecznej. Konieczny do finansowania wzrostu gospodarczego przyrost eksportu realizowano poprzez drastyczne ograniczenie konsumpcji wewnętrznej, co prowadziło do pogłębiania się ubóstwa szerokich rzesz chłopów. Rosnący niedostatek powodował masowe migracje biedoty wiejskiej do miast. Zapoczątkowana w 1906 r. przez premiera Piotra Stołypina reforma agrarna, wskutek zamachu na niego w roku 1911 i wybuchu I wojny światowej , została jednak przerwana.

Radykalizacja nastrojów społecznych sprzyjała tworzeniu się nielegalnych organizacji i struktur o charakterze rewolucyjnym. W 1897 r. powstała w Rosji i na ziemiach polskich żydowska organizacja socjaldemokratyczna - Bund . W 1898 r. w Mińsku powołano Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji , z kolei w oparciu o tradycje narodnickie w 1901 r. powstała partia socjalistów-rewolucjonistów .

Agitacja działających w podziemiu grup rewolucyjnych, nabrzmiałe problemy społeczne oraz porażka w wojnie z Japonią spowodowały wybuch rewolucji 1905 roku . Wydany przez cesarza Mikołaja II pod wpływem strajku generalnego manifest z 30 października 1905 zapowiadał zaprowadzenie podstawowych praw obywatelskich - prawa do zgromadzeń, wolności słowa , wolności prasy, prawa do zrzeszania się, obiecywał powołanie organu przedstawicielskiego - Dumy - o uprawnieniach ustawodawczych.

Przyrzeczenia cesarskie w pełni zaspokajały żądania rewolucyjnych liberałów ( kadetów i październikowców ), natomiast późniejsze zamieszki wybuchały z inspiracji bolszewików (m.in. powstanie w Moskwie w grudniu 1905) bądź pojawiały się samorzutnie. Porewolucyjny okres rządów w oparciu o Dumę, która mimo bardzo ograniczonych uprawnień stwarzała pozory konstytucjonalizmu, rozwijał świadomość polityczną szerokich kręgów społecznych, tworząc przesłanki obalenia caratu .

Chronologia

• Piotr I Wielki (1689 - 1721) - Stworzył z Rosji nowoczesne mocarstwo.
  • III wojna północna (1700 - 1721) - trwały dostęp do Bałtyku .
  • III wojna rosyjsko-turecka
• Katarzyna I (1725 - 1727) - Dbała tylko o własny dwór.
• Piotr II Aleksiejewicz (1727 - 1730) - Car - chłopiec.
• Anna Iwanowna (1730 - 1740) - Otoczyła się doradcami niemieckimi.
  • IV wojna rosyjsko-turecka
• Iwan VI Antonowicz (1740 - 1741) - Car-niemowlę
• Elżbieta Piotrowna (1741 - 1762) - Przywileje dla szlachty bojarskiej.
  • wojna siedmioletnia z Prusami
• Piotr III Romanow (1763) - Kochał Prusy , nienawidził Rosji.
• Katarzyna II Wielka (1762 - 1796) - Otwarcie czarnomorskiego okna na świat dla Rosji.
  • rozbiory Rzeczypospolitej Polskiej (1772, 1793, 1795)
  • V wojna rosyjsko-turecka
  • wojna rosyjsko-szwedzka (1788-1790)
  • podbój Chanatu Krymskiego w 1783 roku
  • VI wojna rosyjsko-turecka
• Paweł I (1796 - 1801) - Interwencja przeciwko rewolucyjnej Francji.
• Aleksander I (1801 - 1825)
  • wojny napoleońskie
  • VII wojna rosyjsko-turecka
  • podbój Finlandii
  • kongres wiedeński (1815) - ustalenie mapy Europy po wojnach napoleońskich
• Mikołaj I (1825 – 1855) – wojny na Bałkanach
  • VIII wojna rosyjsko-turecka
  • powstanie listopadowe ( 1830 – 1831 ) - zwycięstwo w walce z Polakami, ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego
  • wojna krymska (1853-1856) – klęska
• Aleksander II (1855 – 1881) - reformowanie Rosji, penetracja Azji Środkowej, zabity przez spiskowca
  • powstanie styczniowe ( 1863 – 1864 ) - zwycięstwo w walce z Polakami, aneksja Królestwa Polskiego do Rosji
  • X wojna rosyjsko-turecka
• Aleksander III (1881 – 1894) - ograniczenie liberalnych reform
• Mikołaj II ( 1894 – 1918 )
  • wojna rosyjsko-japońska 1904 - 1905 – klęska wojsk rosyjskich
  • rewolucja 1905 roku – przemiany demokratyczne
  • I wojna światowa – klęska Rosji
  • rewolucje w Rosji 1917 roku – upadek caratu , koniec Imperium

Ustrój polityczny

do uzupełnienia

Symbole państwowe

Godło Imperium z 1721 roku	Herb wielki Imperium z 1857 roku	Herb wielki Imperium z 1882 roku	Herb wielki Imperium w latach 1883 - 1917
Herb mały Imperium w latach 1883 - 1917	Flaga Imperium w latach 1858 - 1883	Flaga Imperium w latach 1914 - 1917

Cesarz

do uzupełnienia

Podział administracyjny

Podział na gubernie i na powiaty zapoczątkowany przez cara Piotra I

Terytoria zależne

• Rzeczpospolita Obojga Narodów – państwo środkowo-europejskie, o ustroju demokracji szlacheckiej . Zależna od Rosji w latach 1768 - 1789 i 1792 - 1795 .
• Wielkie Księstwo Finlandii – autonomia wewnątrz Rosji (w latach 1809 - 1917 ).
• Królestwo Kongresowe – państwo w unii personalnej z Rosją (w latach 1815 - 1864 ). Potem przyłączone do Rosji.
• Mongolia Zewnętrzna – autonomia wewnątrz Chin zależna od Rosji ( 1907 - 1921 ).
• Mandżuria – północno-wschodnia część Chin . 1900 - 1905 zależna od Rosji, od 1905 japońska .
• Port Artur – miasto portowe na wschodzie Chin przy granicy z Koreą (obecnie Lüshun ) w latach 1898 - 1905 .
• Północna Persja – część Persji nad Morzem Kaspijskim ( 1907 - 1917 ).
• Alaska – kolonia rosyjska w Ameryce Północnej w latach 1799 - 1867 . Obecnie stan USA

Społeczeństwo

do uzupełnienia

Gospodarka

Podstawą gospodarki Imperium Rosyjskiego było słabo rozwinięte rolnictwo. Uprawiano pszenicę,żyto,jęczmień,len Głównym rejonem upraw była dzisiejsza Ukraina i Wschodnia Rosja aż do gór Ural. Dalej na wschód rozwineła się hodowla zwierząt futerkowych i reniferów na (Syberii) oraz bydła i trzody chlewnej w pozostałych rejonach Imperium Rosyjskiego. Przemysł rozwijał się na Syberii dzięki odkryciu rud przeróżnych metali i pokładom węgla kamiennego. Dużą rolę odgrywał przemysł zbrojeniowy,stoczniowy i odzieżowy oferujący swoje produkty armii oraz zwykłym cywilom.

Geografia

Imperium rosyjskie rozciągało się od ok. 17° 40'E aż do 180°E i dalej do 170°W natomiast przed 1867 r. do 130°W z powodu Alaski która należała do imperium.

Kultura

do uzupełnienia

Wojsko

do uzupełnienia

Przypisy

Zobacz też

• Rosyjska kolonizacja Ameryki Północnej
• Kolonizacja Syberii i rosyjskiego Dalekiego Wschodu