Itr
39 Y Układ okresowy pierwiastków
Itr Itr
Dane ogólne
Nazwa, symbol, l.a.	Itr, Y, 39
Grupa, okres, blok	3 (IIIB) , 5, d
Właściwości metaliczne	metal przejściowy
Właściwości atomowe Masa atomowa 88,90585 u Promień atomowy 180 (obl. 212) pm Promień walencyjny 162 pm Konfiguracja elektronowa [Kr]4d15s2 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 9, 2 Elektroujemność 1,22 ( Pauling ) 1,11 ( Allred ) Stopień utlenienia 3 Właściwości kwasowe tlenków słabo zasadowe
Właściwości fizyczne Stan skupienia stały Gęstość 4472 kg/m3 Kolor srebrzystoszary Temperatura topnienia 1799 K 1525,85 °C Temperatura wrzenia 3609 K 3335,85 °C Objętość molowa 19,88×10-6 m3/ mol Ciepło parowania 363 kJ/mol Ciepło topnienia 11,4 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 5,31 Pa (1799 K) Prędkość dźwięku 3300 m/s
Pozostałe dane Ciepło właściwe 300 J/(kg*K) Konduktywność 1,66×106 S /m Przewodność cieplna 17,2 W/(m*K) Potencjały jonizacyjne I. 600 kJ/mol II. 1180 kJ/mol III. 1980 kJ/mol IV. 5847 kJ/mol V. 7430 kJ/mol VI. 8970 kJ/mol VII. 11190 kJ/mol VIII. 12450 kJ/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 87Y {syn.} 3,35 dni w.e. 87 Sr 88Y {syn.} 106,6 dni β+ 88 Sr 89Y 100% stabilny izotop z 50 neutronami 90Y {syn.} 2,67 dni β- 2,28 90 Zr 91Y {syn.} 58,5 dni β- 1,54 91 Zr
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Itr (Y, łac. ytrium) – pierwiastek chemiczny , z grupy metali przejściowych w układzie okresowym .

Posiada 32 izotopy z przedziału mas 80–99. Trwały jest tylko jeden – izotop 89, który stanowi 100% naturalnego składu tego pierwiastka. Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 30 ppm , w postaci minerału ksenotymu .

Tworzy złożone wodorki , tlenki , fluorki i wodorotlenek . Wodorki itru są stosowane jako bardzo silne środki redukujące . Nie ma znaczenia biologicznego , jest podejrzewany o rakotwórczość .

Charakterystyka

W formie czystej itr jest srebrzystoszarym, stosunkowo stabilnym na powietrzu metalem. Na jego powierzchni tworzy się trwała warstwa tlenków, tak jak to jest w przypadku glinu ( pasywacja ). Jego własności chemiczne przypominają magnez . Jest łatwopalny, ale nie ulega samorzutnej reakcji z tlenem . Z wodą reaguje dość powoli z utworzeniem wodorotlenku. Wióry itru zapalają się na powietrzu gdy temperatura przekroczy 400 °C

Historia odkrycia

Został odkryty w roku 1789 przez Johana Gadolina w Finlandii , wyodrębniony przez Friedricha Wöhlera w roku 1828 . Jest to jeden z czterech pierwiastków, których nazwy zostały utworzone od szwedzkiej miejscowości Ytterby (poza itrem są to erb , iterb , terb ).

Zastosowanie

• Stosowany jest jako dodatek do luminoforów w kineskopach
• Lampy ze stopu itru z wolframem są stosowane w rentgenografii .
• Niektóre stopy itru mają własności nadprzewodnikowe .
• Stosowany jako katalizator przy polimeryzacji etenu .
• Tlenek itru używany jest do stabilizacji sześciennej formy cyrkonii , np. w jubilerstwie
• Radioaktywny izotop ⁹⁰Y stosowany jest w zabiegu synowektomii radioizotopowej stawów ^[1].

Przypisy