Karykatura Cecila Rhodesa , brytyjskiego polityka i kolonializatora Afryki

Imperializm ( łac. imperialis - "imperium", "władza") – polityka państw o statusie lub aspiracjach mocarstwowych , zmierzająca do rozszerzenia ich wpływów politycznych, militarnych, gospodarczych i kulturalnych na obszary do nich nie należące. Jest to również okres historyczny zapoczątkowany w ostatniej ćwierci XIX wieku, odznaczający się światową dominacją kilku wielkich mocarstw. W myśli marksistowskiej, to najwyższe stadium rozwoju kapitalistycznej formacji społeczno-ekonomicznej.

W dawnych czasach imperializm odwoływał się do idei uniwersalistycznych. Państwo to miało być dobre dla każdego narodu, plemienia, religii, kultury która nie była antypaństwowa (według władz). Przykładem może być Persja Achemenidów , Imperium Aleksandra Wielkiego czy Imperium Rzymskie a nawet Imperium Napoleona. Po Wiośnie Ludów imperializm porzucił idee uniwersalistyczne na rzecz idei nacjonalistycznych . Zaczęło się wynaradawianie finansowane z funduszy państwowych. Jako przykład można podać rusyfikację czy germanizację ziem polskich w czasie zaborów. Dodać można też chęć obniżenia poziomu intelektualnego danego regionu. Dobrym przykładem byłoby Imperium Brytyjskie , w którym wielu uzdolnionych i utalentowanych tubylców z kolonii albo zabijano (kolonie w Ameryce) albo sprowadzano taką osobę do metropolii (Indie).

W polityce zagranicznej imperializm cechuje się ekspansywnością i interwencjonizmem dyplomatycznym. Ekspansjonizm związany jest z chęcią powiększenia granic lub wpływów państwa i ustanowienie swojego porządku (Francja Napoleońska). Często kontynuowanie podbojów jest wymuszone przez czynniki wewnętrzne bardziej, niż przez czynniki zewnętrzne. Przykładem może być Imperium Tureckie i Janczarzy , którzy wraz ze Spahisami naciskali na dwór sułtański, aby prowadzić wojny. Interwencjonizm dyplomatyczny powiązany jest z utrzymaniem hegemonii lub niedopuszczaniem do powstania ewentualnego zagrożenia (brytyjska doktryna równowagi europejskiej).

Pierwsze teorie imperializmu pojawiły się pod koniec XIX wieku . Według nich szybki rozwój państw kolonialnych wynikał z eksploatacji należących do nich kolonii. Zwolennikami takiego poglądu byli przede wszystkim Włodzimierz Lenin i Róża Luksemburg . Według Lenina imperializm był szczytowym stadium kapitalizmu (praca pt. Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu z 1917 roku). Obecnie mianem imperializmu określa się głównie wojowniczą politykę USA wobec Afganistanu , Iraku czy Iranu , Rosji wobec Czeczenii , Izraela wobec Autonomii Palestyńskiej . Według marksistów możliwe są również imperializmy: brytyjski , francuski , niemiecki , (przede wszystkim w ujęciu historycznym, głównie w odniesieniu do ich byłych kolonii). Członków rządów krajów imperialistycznych, bądź ich zwolenników nazywa się (w tej ideologii) imperialistami.

Zobacz też

• kolonializm