Jan I Olbracht
Jan I Olbracht (Albrecht) - (lit. Janas Olbrachtas (Albrechtas) białorus. Ян I Ольбрахт, ur. 27 grudnia 1459 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1501 w Toruniu) – król Polski w latach 1492-1501, książę głogowski 1491-1498.
Był synem Kazimierza Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki z Habsburgów, której zawdzięczał prawdopodobnie drugie imię - Olbracht, chciała ona uczcić w ten sposób pamięć swego ojca, króla Niemiec, Czech i Węgier, Albrechta II Habsburga.
Młodość
Od 1467 roku, tak jak pozostali bracia, królewicz zdobywał wiedzę pod okiem Jana Długosza. Na postępowanie młodego Jana Albrechta wpłynął także przebywający w stolicy, włoski humanista - Filip Kallimach, który zaprzyjaźnił się z nim. Wielokrotnie udowadniał swój talent podczas nauki, mimo że był synem Litwina i Niemki doskonale opanował język polski, a także łacinę. Poznał dorobek przemijającego średniowiecza oraz wczesnego renesansu.
Król Węgier
W 1486 roku objął urząd zastępcy króla na Rusi, gdzie zdobył sławę pokonując zagony tatarskie. 7 czerwca 1490 został obwołany przez szlachtę węgierską na sejmie elekcyjnym w Rokos królem Węgier. Przegrał jednak wojnę o koronę węgierską ze swoim bratem królem Czech Władysławem II Jagiellończykiem. Rozpoczął on tym samym zmagania o koronę Węgier, które toczyły się na Słowacji, jednak w ich wyniku przypadło mu jedynie księstwo głogowskie.
Król Polski
W 1492 roku zmarł Kazimierz Jagiellończyk. O koronę po nim starali się jego synowie Władysław, Jan Olbracht i Zygmunt, a także książę mazowiecki Janusz II. Niektórzy byli gotowi opowiedzieć się za wielkim księciem litewskim Aleksandrem Jagiellończykiem, ale ten - wraz z najmłodszym bratem Fryderykiem Jagiellończykiem - popierał Jana Olbrachta. Ostatecznie 27 sierpnia Jan Olbracht został jednogłośnie wybrany królem Polski. 23 września 1492 roku odbyła się koronacja w Krakowie nowego monarchy, którą poprowadził arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Zbigniew Oleśnicki.
Poszerzając przywileje, jakie jego ojciec, Kazimierz Jagiellończyk (1447-1492) nadał szlachcie w statutach nieszawskich, Jan I Olbracht ogłosił w 1496 r. tzw. statuty piotrkowskie, które zwalniały szlachtę od cła, ograniczały wychodźstwo chłopów oraz zabraniały nabywania przez mieszczan majątków ziemskich i piastowania urzędów państwowych. Działając na korzyść Prus Królewskich zaskarbił sobie ich przychylność.
Wojna z Turkami i jej następstwa
W 1497 r. Olbracht zorganizował wielką wyprawę wojenną: 40 tys. pospolitego ruszenia ruszyło aby pomóc księciu Mołdawii w wojnie z Turkami i aby pomścić klęskę warneńską. Mimo że od 1387 Mołdawia była lennem Polski, jej hospodar, Stefan Wielki, opowiedział się po stronie Turcji i wyprawa zakończyła się wielkimi stratami polskich wojsk w bitwie pod Koźminem, co utrwaliło powiedzenie: Za króla Olbrachta wyginęła szlachta choć to właśnie za jego czasów ukształtował się ów fundament wielkiej demokracji szlacheckiej: sejm walny.
Jeszcze gorsze od wojennej klęski były skutki polityczne nieudanej wyprawy mołdawskiej. W jej następstwie zawiązał się cały szereg przymierzy i koalicji państw ościennych przeciwko Królestwu Polskiemu i Wielkiemu Księstwu Litewskiemu. W walkach przeciwko wojskom koronnym, Wołochów wsparła Turcja, a nawet Węgry, rządzone przez króla Władysława II Jagiellończyka. Wiosną 1498 r. Tatarzy najechali południowo-wschodnie terytoria Litwy, a wielki książę moskiewski Iwan III Srogi próbował opanować Kijów, w 1500 rozgramiając armię polsko-litewską w bitwie nad Wiedroszą. Zaś na zachodzie cesarz niemiecki Maksymilian I Habsburg przejął część Śląska z Głogowem i zażądał zwrócenia zakonowi krzyżackiemu Prus Królewskich, w związku z czym komtur krzyżacki odmówił złożenia należnego hołdu królowi polskiemu. Wówczas, wiosną 1501 r., Olbracht zarządził koncentrację wojsk koronnych w Toruniu gdzie sam pojechał, ale złożony ciężką chorobą zakaźną (najprawdopodobniej syfilisem) zmarł wkrótce i wyprawa wojenna na Prusy Zakonne nie doszła do skutku.
Śmierć
17 czerwca 1501 zmarł w Toruniu Jan I Olbracht, jego zwłoki złożono uroczyście w katedrze wawelskiej. Nie ożenił się, ani nie zostawił po sobie żadnego potomka. Po śmierci króla Jana Olbrachta tron po nim przejął jego młodszy brat, Aleksander (1501-1506).
Inne hasła zawierające informacje o "Jan I Olbracht":
Podróżnik
...
II wiek
...
Oddychanie komórkowe
...
Odense
...
Sztuka
...
Brno
...
1484
...
Huldrych Zwingli
...
Ratusz w Kownie
...
Romas Kalanta
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Jan I Olbracht":
Rozwinięcia dziesiętne (plansza 1)
...
219 Kultura, nauka i oświata w okresie II wojny światowej (plansza 3)
...
233 Życie religijne w XX wieku (plansza 11)
...
|