Janusz Pajewski (ur. 5 maja 1907 w Warszawie , zm. 10 grudnia 2003 w Poznaniu ) - polski historyk.

Biografia

Pochodził z rodziny patriotycznej (pochodzenia żydowskiego, która przeszła w połowie XIX w. na katolicyzm), szczególnie przywiązanej do tradycji powstańczych (głównie powstania styczniowego ). W powstaniach brali udział przodkowie z obu stron, a jeden z dalszych przodków Walenty Pajewski uczestniczył w bitwie pod Wiedniem i według tradycji rodzinnej był znany osobiście królowi Janowi III . Ojciec Zdzisław był ekonomistą i przez wiele lat piastował funkcję dyrektora fabryki, matka Stefania z Reklewskich zajmowała się domem. Pierwsze nauki Janusz Pajewski pobierał na tzw. kompletach, a potem w Gimnazjum Ziemi Niemieckiej. Następnie uczęszczał do liceum w Warszawie; tam też podjął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim . W trakcie studiów przez dwa lata przewodniczył Kołu Naukowemu Historyków. Pozostawał pod wrażeniem Oskara Haleckiego i w związku z tym w 1926 r. zapisał się na jego seminarium. W 1929 roku uzyskał stopień doktorski na podstawie pracy Stosunki polsko-węgierskie. Niebezpieczeństwo tureckie 1516-1526. Następne lata przyniosły publikację kolejnych rozpraw naukowych. Habilitował się w 1933 r. na podstawie rozprawy Węgierska polityka polska w XVI wieku. Do 1936 r. skupiał się na historii XVI w., następnie przerzucił swoje zainteresowania naukowe na historię najnowszą, specjalizując się w pisaniu biogramów, charakterystyk postaci i zagadnień dyplomacji. W 1937 r. poślubił Kazimierę z domu Nehring (którą poznał w trakcie studiów), która w marcu 1938 r. urodziła córkę Krystynę. W tym samym 1937 r. rozpoczął wygłaszanie wykładów z historii Polski XIX i XX w. w Wyższej Szkole Dziennikarskiej, a w 1938 r. z historii Europy współczesnej w Szkole Nauk Politycznych.

W czasie drugiej wojny światowej był zaangażowany w tajne nauczanie, pisał też drugoobiegowe dwa tomy syntezy historii Polski (1794-1864 i 1864-1918) oraz biografię Zygmunta Augusta . Pod koniec 1940 r. trafił do Biura Informacyjno-Politycznego Związku Walki Zbrojnej (od 1942 r. Armii Krajowej ), pisząc do wydawanych przez ten organ biuletynów pod pseudonimami inżynier Mroczkiewicz i doktor Wróblewski. Następnie stanął na czele referatu środkowoeuropejskiego w Sekcji Spraw Zagranicznych przy Delegaturze Rządu Londyńskiego na Kraj. W powstaniu warszawskim stracił cały dobytek, zginęli również jego rodzice. Przeprowadził się wówczas do podwarszawskiego Milanówka . Po wojnie na krótko powrócił do pracy dydaktycznej, wykładając na UW, w Szkole Głównej Handlowej i w Szkole Nauk Politycznych. Od października 1945 r. równolegle pełnił funkcję wicedyrektora Biura do spraw Repatriacji w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

W grudniu 1946 zamieszkał w Poznaniu , by z inicjatywy Zygmunta Wojciechowskiego oraz przy poparciu Kazimierza Tymienieckiego i Adama Skałkowskiego podjąć pracę naukową. W styczniu 1947 r. rozpoczął wykłady z historii stosunków międzynarodowych XIX i XX wieku na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego. W tym samym roku objął kierownictwo Studium Niemcoznawczego w Instytucie Zachodnim ,a w 1948 r. Katedrę Historii Powszechnej Nowożytnej na Uniwersytecie Poznańskim. W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych jego prace z historii Niemiec uznawano za niewłaściwe z punktu widzenia władz i rozważano usunięcie go z pracy w Instytucie Zachodnim - ostatecznie do kroku tego nie doszło, jednak działalność dziejopisarska Pajewskiego w tym okresie była ograniczona. Od końca lat pięćdziesiątych wznowił intensywną działalność wydawniczą, publikując przede wszystkim na temat imperializmu niemieckiego oraz historii Polski w XIX i w XX wieku. Napisał też syntezę historii powszechnej XIX w. (dla lat 1871-1918), stanowiącą do dziś podstawowy podręcznik akademicki.

W 1951 został profesorem nadzwyczajnym nauk humanistycznych, a w 1958 r. profesorem zwyczajnym. W 1951 r. został prodziekanem , a w 1955 r. dziekanem Wydziału Filozoficzno-Historycznego . W 1955 r. jako dziekan był inicjatorem nadania poznańskiemu uniwersytetowi imienia Adama Mickiewicza . W latach 1973 do 1976 wiceprzewodniczący Association Européenne d'Histoire Contemporaine. Intensywną działalność naukową prowadził również po formalnym przejściu w stan spoczynku, za co uhonorowano go w 1997 r. medalem Palmae Universitatis Studiorum Posnaniensis (pierwszy laureat). Do 2002 roku pracował zawodowo na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza .

Od 1977 doctor honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Uniwersytetu w Strasburgu.

W 1978 r., po długich sporach z cenzurą (dzięki m.in. interwencji na szczytach Jaremy Maciszewskiego ), wydał przełomową w polskiej historiografii publikację Odbudowa państwa polskiego. W opozycji do oficjalnie propagowanej wersji historii, nie stawiała ona rewolucji październikowej jako głównego czynnika umożliwiającego odzyskanie przez Polskę niepodległości, lecz ukazała ten proces w dużo szerszym kontekście wewnętrznym i międzynarodowym.

Po wydaniu "Odbudowy..." aktywność Pajewskiego na pewien okres spadła, w późniejszym okresie opublikował jednak równie fundamentalną "Pierwszą wojnę światową" oraz "Budowę Drugiej Rzeczypospolitej".

5 maja 1992 r. został rycerzem komandorii orderu papieskiego św. Sylwestra.

Uczniowie: prof. Zygmunt Boras , prof. Antoni Czubiński , prof. Bogusław Drewniak , prof. Jerzy Krasuski , prof. Waldemar Łazuga , prof. Janusz Faryś , prof. Stanisław Nawrocki , prof. Tomasz Schramm , prof. Maciej Serwański , prof. Zdzisław Wroniak .

Obszary badawcze Pajewskiego:

• stosunki polsko-węgierskie w XVI w.
• niemcoznawstwo
• II Rzeczpospolita
• I wojna światowa

Publikacje książkowe

• "Niemcy w czasach nowożytnych (1517 - 1939)". 1947
• "Mitteleuropa". Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej 1959
• Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich , Poznań 1997 (pierwsze wydanie: 1960 r.)
• Historia powszechna 1871-1918, Warszawa 1967 r. (I wydanie, pozycja wielokrotnie wznawiana)
• Wokół sprawy polskiej. Paryż-Lozanna-Londyn 1970
• Odbudowa państwa polskiego 1914-1918 1978
• Pierwsza wojna światowa 1914-1918 1991
• Budowa Drugiej Rzeczypospolitej: 1918-1926 (1995, )
• Ministrowie spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej, Szczecin 1992

Publikacje o prof. Januszu Pajewskim

• Waldemar Łazuga , Profesor. Rzecz o Januszu Pajewskim, Poznań 1997.
• Waldemar Łazuga , Janusz Pajewski 5 V 1907-10 XII 2003, "Przegląd Zachodni", nr 4 (313) 2004, s. 259-262.
• Dariusz Matelski , Jubileusz Profesora Janusza Pajewskiego, „Studia Historyczne", 1997, nr 4, s. 625-627.
• Dariusz Matelski , Palmae Universitatis Studiorum Posnaniensis. Jubileusz Profesora Janusza Pajewskiego, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny”, R. V, 1998, s. 221-224.
• Dariusz Matelski , Jubileusz Profesora Janusza Pajewskiego, 6 maja 2002, „Studia Historyczne”, r. XLV, 2002, z. 3-4 (178-179), s. 345-348.
• Dariusz Matelski , Janusz Pajewski (1907-2003), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 2005, tom XL, s. 351-353.

Linki zewnętrzne

• Janusz Pajewski w bazie ludzi nauki portalu nauka-polska.pl ( OPI )
• Janusz Pajewski – bibliografia osobowa w LitDok Bibliografia Historii Europy Środkowowschodniej, Herder-Institut (Marburg)