Jedlicze
Herb Herb Jedlicza
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński (województwo podkarpackie)
Gmina • rodzaj	Jedlicze miejsko-wiejska
Założono	XV w.
Prawa miejskie	1768 r.
Burmistrz	Zbigniew Sanocki
Powierzchnia	10,6 km²
Ludność (2008) •  liczba •  gęstość	5629[1] 531 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 13
Kod pocztowy	38-460
Tablice rejestracyjne	RKR
Położenie na mapie Polski Jedlicze
49°42'59″N 21°38'44″E / 49.71639, 21.64556 Na mapach: 49°42'59″N 21°38'44″E / 49.71639, 21.64556
TERC ( TERYT )	3182507044
Miasta partnerskie	Mallersdorf-Pfaffenberg   Niemcy
Urząd miejski Rynek 6 38-460 Jedlicze
Strona internetowa miasta

Jedlicze – miasto w woj. podkarpackim , w powiecie krośnieńskim , położone nad rzeką Jasiołką . Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jedlicze .

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego .

Miasto położone jest w zachodniej części Kotliny Krośnieńskiej, będącej centralną częścią Dołów Jasielsko-Sanockich . Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 5629 mieszkańców.

Historia

Genezy nazwy miejscowości doszukiwać się można w prasłowiańskim słowie "jedla", które oznacza jodłę. Nazwa ta została podczas zaboru austriackiego przekształcona na bliższe miejscowemu językowi Jedlicze.

Osada powstała u schyłku XIV wieku . Odnotowana była w 1409 ^[2]. W pierwszych wzmiankach, poświadczających istnienie miejscowości, wymieniony został w 1410 sołtys Piotr z Jedlicza, jako uczestnik bitwy pod Grunwaldem . W tych czasach Jedlicze było własnością rodu Mleczków i Bączalskich. W 1427 w miejscowych dokumentach figuruje Piotr Mleczko z Jedlicza (właściciel Polanki 1429 - 1435 ), który pożycza szlachetnemu Fryderykowi z Jaćmierza 100 marek . W 1464 Mikołaj Mleczko z Jedlicza sprzedał wolne użytkowanie lasu w Polance Klemensowi Zebrzydowskiemu. W 1530 Jedlicze należało jeszcze do Mikołaja Mleczki i Stanisława Bączalskiego. W 1536 do parafii Jedlicze należały wsie szlacheckie Polanka i Żarnowiec , jako własność Mikołaja Żarnowieckiego. Jemu to bp. Piotr z Chrząstowa darował Pałac Biskupi w Krośnie na czas jego życia, zobowiązując jego bliskich, by po śmierci dziedzica, budynek przekazali biskupowi przemyskiemu.

Pod koniec XVI wieku właścicielem Jedlicza był Justus Romer z Chyszowa, który utworzył w 1598 prebendę , zaś w 1630 właścicielem Jedlicza był Jan Bączalski. W 1655 i 1657 miejscowość splądrowały wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. W 1680 dziedzicem Jedlicza był Piotr Wielowiejski a następnie była w posiadaniu rodziny Wielowiejskich. Przy ogólnej tendencji do zakładania miast, rodzina Wielowiejskich starała się o nadanie praw miejskich osadzie. Remigiusz Wielopolski w 1740 zbudował w Jedliczu kościół. W II poł. XVIII wieku wieś stanowiła własność Karnickich, za których staraniem Jedlicze w 1768 otrzymało prawa miejskie. Stanisław August Poniatowski potwierdził nadanie tych praw, m.in do urządzania pięciu jarmarków rocznie. W kwietniu 1769 na Ziemi Krośnieńskiej pod Jedliczem, odbył się zjazd szlachty zawiązującej konfederację . Szlachta wybrała marszałkiem konfederacji Adama Parysa (ok. 1740 - 1817 ). Oficjalne wybory na konfederackiego marszałka sandomierskiego, odbyły się w Pilźnie . 5 kwietnia 1770 rozegrała się bitwa pod Jedliczem konfederackiego oddziału Mączyńskiego przeciw wojskom rosyjskim Jełczaninowa.

W czasie zaborów Jedlicze utraciło prawa miejskie. W pierwszej połowie XIX wieku Jedlicze stało się własnością rodziny Stojowskich. Adam Stojowski, dziedzic Jedlicza, wspierał działalność emisariuszy Edwarda Dembowskiego i był jednym z organizatorów Gwardii Narodowej . Od Ewy Stojowskiej Jedlicze nabył przemysłowiec naftowy Seweryn Stawiarski, który zakupił również: Wolę Dębowiecką (odziedziczoną potem przez Waleriana Stawiarskiego), Załęże koło Osieka (w 1871 ) i majątek po Ignacym Łukasiewiczu - Chorkówkę (w 1882 ). W latach 1872 - 1884 wybudowano linie kolejowe przez Jedlicze: ze Stróż do Zagórza , a w 1890 łączącą Rzeszów z Krosnem. Wraz z wybudowaniem w latach 1899 - 1902 dużej rafinerii ropy naftowej Jedlicze zaczęło nabierać większego znaczenia gospodarczego. Walerian Stawiarski miał spółkę Co. "Fabryka Nafty w Krośnie" w latach 1922 - 1925 . Jego ród był ostatnim właścicielem Jedlicza.

8 września 1939 bataliony 1 Pułku Strzelców Podhalańskich skoncentrowały się w rejonie Jedlicza, skąd rozpoczęły odwrót na wschód w kierunku Lwowa .
W czasie okupacji 25 lutego 1942 w Pałacu Stawiarskich gestapo z Krakowa aresztowało: pisarza Kazimierza Zdziechowskiego , hr. Władysława Krasickiego, dr. Stanisława Żejmo-Żejmisa, oficera ZWZ Rudka z Krakowa i Adama Stanisława Mickiewicza - męża córki Marii Konopnickiej, a w następnych dniach, na plebanii: ks. Józefa Przybylskiego, prof. Stefana Firleja oraz hr. Tadeusza Dzieduszyckiego ( 6 lutego 1995 odsłonięto tablicę upamiętniającą aresztowanych i zamordowanych w Auschwitz-Birkenau ).

W 1942 Niemcy zlikwidowali getto , wywożąc ok. 200 Żydów do Warzyc .

W roku 1944 gestapo jasielskie rozstrzelało w Jedliczu 22 mężczyzn, najprawdopodobniej więźniów z Jasła w odwecie za zastrzelenie policjanta. Zwłoki pomordowanych leżały dwa dni na drodze jako przestroga dla ludności. Ciała ofiar złożono do wspólnej mogiły przy drodze do Długiego . W Jedliczu działała Placówka AK Jaśmin, Jaga, OP-15 , która brała udział w wielu akcjach. Placówką dowodził por. Józef Domaniecki Szczerba (do I 1942) a następnie chor. Franciszek Kaczkowski Dragat (od II 1942 do IX 1944). Do największej akcji na terenie gminy należało zaatakowanie, w kwietniu 1943 , szkoły ukraińskich Werkschutzów, później wcielonej do S.S. "Galizien", oraz wysadzenie torów kolejowych w lecie 1944. Wykoleiło się wówczas 13 wagonów z bronią i amunicją przeznaczoną dla frontu wschodniego. Po por. Domanieckim komendę placówki przejął ppor. Stanisław Betlej ( 1910 - 22 kwietnia 1945 ) ps. Lampart, Sierp, który dowodził placówką w Akcji "Burza" i wspólnie z placówkami w Krośnie ("Korzeń") i Korczynie ("Konwalia"), wystawił 2 batalion 6 Pułku Strzelców Podhalańskich, biorący udział w zgrupowaniu w Odrzykoniu i w walkach w okolicach Iwonicza .

Jedlicze prawa miejskie uzyskały ponownie w 1967 .

Związani z Jedliczem

• kpt. Stanisław Betlej – żołnierz AK, zginął bohaterską śmiercią w ataku na bunkier niemiecki nad rzeką Schwarzer Schops.
• gen. Jan Hempel – pochowany w Jedliczu po tajemniczej śmierci w czasie polowania w pobliskim Potoku w 1932 .
• ks. Edward Janicki – dziekan w Jedliczu, budowniczy szkoły w Polance, organizator w sierpniu 1914 Komitetu Narodowego w Krośnie. Uwięziony 25 września 1914 przez Rosjan, po kilku miesiącach zmarł w więzieniu.
• Tytus Trzecieski (zm. 1878 )– powstaniec krakowski, przemysłowiec naftowy, pierwszy w świecie twórca przemysłu naftowego. Pochowany w Jedliczu.
• Kasper Wojnar (ur. 3 stycznia 1871 w Jedliczu-Borku) – uczeń Wincentego Manierskiego i ks. dziekana Edwarda Janickiego. Krakowski księgarz i wydawca książek, założyciel organizacji patriotycznych, patron miejskiej biblioteki.
• Sławomir Peszko – piłkarz, obecnie pomocnik poznańskiego Lecha . Urodzony w Jedliczu, swoją karierę piłkarską zaczynał w Nafcie Jedlicze.
• Wojciech Smarzowski – polski reżyser filmowy i serialowy (m.in. "Wesele", "Dom zły", "BrzydUla").
• Jan Such (ur. 8 lutego 1948 w Jedliczu) – polski siatkarz i trener, olimpijczyk ( Monachium, 1972 ), uczestnik Mistrzostw Świata i Europy, mistrz polski w barwach Resovii Rzeszów ( 1971 , 1972 , 1974 i 1975 ).
• Stanisław Kochanek (1905 - 1995) - pochodzący z Jedlicza rzeźbiarz, malarz, rysownik i karykaturzysta. Studia - Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie. Dorobek artystyczny: m.in. pomnik Mikołaja Kopernika w Krośnie, liczne pejzaże, portrety, karykatury (w tym wielu, znanych w środowisku, mieszkańców Jedlicza z połowy XX w.). Związany przez większość życia z rodzinnymi stronami, zmarł w Krośnie.
• Ryszard Bożek (1963-?) - – redemptorysta , były rektor w seminarium duchownym redemptorystów w Tuchowie , od 5 lutego 2008 roku prowincjał tego zakonu. Jest doktorem z zakresu liturgiki i rekolekcjonistą.

Architektura

W Jedliczu warto zobaczyć neogotycki kościół z 1925 a także zespół pałacowo - parkowy. W Pałacu Stawiarskich z 1925 mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej. Na uwagę zasługuje również neogotycka kaplica cmentarna z 1864 . Na tutejszym cmentarzu pochowane są dwie córki Marii Konopnickiej - Laura Pytlińska(zm. 1935 ) i Zofia Mickiewiczowa (zm. 1956 ). Tu także spoczywa Stanisław Betlej oraz znajduje się zbiorowa mogiła 22 bezimiennych patriotów, rozstrzelanych przez Niemców. Spoczywa tu również aktorka Wanda Siemaszkowa , zmarła w Jedliczu w 1947 .

Jednym z najważniejszych zabytków jest, znany w całej Polsce, dworek z XVIII wieku w Żarnowcu , w którym mieszkała Maria Konopnicka . Dworek został jej przekazany jako dar narodu polskiego w dwudziestopięciolecie twórczości pisarskiej. Jest on pięknie położony w parku krajobrazowym, na stromej skarpie, tuż obok rzeki Jasiołki . W dworku mieści się Muzeum Biograficzne im. Marii Konopnickiej.

Dojazd

Do Jedlicza można dojechać liniami komunikacji miejskiej Krosna "2", "11" i "16". Dojazd oferują także busy i PKS Krosno. Ponadto dojechać można komunikacją PKP od strony Jasła oraz od strony Sanoka (linia kolejowa 108 ).

Przypisy

Źródła

• Gmina Jedlicze, Przedsiębiorstwo Usługowo-Wytwórcze Roksana, 2008 ,
• Jedlicze i okolice (nie tylko przewodnik), Janusz Michalak, Krosno 2002 ,

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi