Jelenia Góra
Herb Flaga Herb Jeleniej Góry Flaga Jeleniej Góry
Województwo	dolnośląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Założono	XII wiek
Prawa miejskie	1288
Prezydent	Marek Obrębalski
Powierzchnia	109,22 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość •  aglomeracja	84 564[1] 781,7 os./km² 150 214
Strefa numeracyjna	+48 75
Kod pocztowy	58-500 do 58-588
Tablice rejestracyjne	DJ
Położenie na mapie Polski Jelenia Góra
50°54'N 15°44'E / 50.9, 15.733 Na mapach: 50°54'N 15°44'E / 50.9, 15.733
TERC ( TERYT )	0261011
SIMC	0935802
Miasta partnerskie	Bautzen Cervia Randers Siewierodonieck Tequila Tyler Valkeakoski Włodzimierz (Rosja) Erftstadt Jabłoniec nad Nysą
Urząd miejski Plac Ratuszowy 58 58-500 Jelenia Góra
Strona internetowa miasta

Jelenia Góra ( łac. Cervimontium, Mons Cervi, niem .: Hirschberg im Riesengebirge, czes .: Jelení Hora, dawniej Hiršberk, Hornšperk) – miasto w południowo-zachodniej Polsce , w województwie dolnośląskim w śródgórskiej Kotlinie Jeleniogórskiej nad rzeką Bóbr . Miasto jest siedzibą Zarządu Karkonoskiego Parku Narodowego oraz polską stolicą Euroregionu Nysa .

Jelenia Góra była stolicą województwa jeleniogórskiego w latach 1975-1998. Obecnie ma status miasta na prawach powiatu. Jelenia Góra - liczy 84 564 mieszkańców, przez co jest czwartym co do wielkości (po Wrocławiu , Legnicy i Wałbrzychu ) miastem w województwie i 44 w Polsce^[2].

Geografia

Położenie

Miasto położone w północnej części Kotliny Jeleniogórskiej. Od zachodu otaczają miasto Góry Izerskie , od północy Góry Kaczawskie , od wschodu Rudawy Janowickie , a od południa Karkonosze . Centrum miasta znajduje się ok. 1 km na wschód od zbiegu rzeki Bóbr i rzeki Kamiennej .

Sytuacja demograficzna

Pierwsze zapiski pochodzące z połowy XVI w. wspominają o populacji liczącej ok. 3,5 tys. mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. liczba mieszkańców wynosiła ok. 6 tys. osób, aby wzrosnąć do początku XX w. do ok. 20 tys. W latach I wojny światowej utrzymywała się na poziomie stałym z początku wieku, następnie stopniowo rosła i w 1939 Jelenią Górę zamieszkiwało ponad 35 tys. osób. Po II wojnie światowej miasto liczyło 39 tys. mieszkańców, w tym ponad 31 tys. Polaków. Po utworzeniu w 1975 województwa jeleniogórskiego i przyłączeniu do miasta okolicznych miejscowości, m.in. Cieplic Śląskich-Zdroju liczba ludności wzrosła do 80 tys. W kolejnych latach populacja miasta rosła, głównie jednak na skutek przyłączania kolejnych okolicznych wsi. W 1996 wynosiła 93 570 mieszkańców^[3]. Po reformie administracyjnej w 1998 i utworzeniu województwa dolnośląskiego , liczba mieszkańców Jeleniej Góry systematycznie spada. W grudniu 2004 wynosiła tylko 87 643^[4], a w grudniu 2009 spadła do 84 564 osób (44. lokata w kraju).

• Wykres liczby ludności Jeleniej Góry na przestrzeni ostatnich 4 stuleci^[5][6]

Największą populację Jelenia Góra odnotowała w 1998 – wg danych GUS 93 901 mieszkańców^[7].

Klimat

Toponimika nazwy

Nazwa miasta, wymieniana w źródłach historycznych, wydaje się być spójna. Niemieckojęzyczna nazwa Hirschberg, zapisywana odmiennie na przebiegu wieków (np. Hyrzberc 1281 r., Hyrspergk 1305 r., Hirssbergk 1355 r., Hirsberg 1521 r.), po ponownym wcieleniu tutejszych ziem do Polski w 1945 roku została przetłumaczona na Jelenia Góra. W XVI i XVII w. pojawia się łacińskie określenie Mons Cervi, Cervimontia, Mons Cervinus, Cervigera^[9].

Historia

Prawdopodobnie na terenie miasta istniał nieznany z nazwy słowiański gród, którego założenie polska tradycja przypisuje Bolesławowi III Krzywoustemu w 1108 r. Początki Jeleniej Góry w dzisiejszej postaci datują się jednak przypuszczalnie dopiero na połowę XIII w. i związane są z akcją osadniczą prowadzoną przez Bolesława II Rogatkę za pomocą kolonistów niemieckich. Data uzyskania praw miejskich pozostaje nieznana, można jednak przyjąć, że założona wówczas osada od początku uzyskała miejski status i rozplanowanie przestrzenne, otrzymując nazwę Hirschberg.

Pod panowaniem książąt jaworsko-świdnickich miasto prężnie się rozwijało. W 1392 r. Jelenia Góra przeszła pod panowanie czeskie. Od zasiadających na praskim tronie Jagiellonów otrzymała szeroką samodzielność i prawo bicia własnej monety, a w 1519 r. ważny przywilej corocznych jarmarków. W II poł. XVI w. w mieście i okolicach rozpoczęła się produkcja płócien lnianych zwanych woalami. Handel nimi okazał się z czasem bardzo zyskowny. Produkcję przerwała wojna trzydziestoletnia , podczas której miasto przeżyło swój najtrudniejszy okres. Wszystkie wieże - kościoła, ratusza i bram miejskich uległy spaleniu. Odbudowa spalonego i zrujnowanego miasta, pozbawionego pomocy z zewnątrz, była wolna i długotrwała. W 1739 r. w czasie szalejącej wichury zawaliła się wieża ratusza wraz z fragmentem budynku, którego już nie odbudowano. Nowy ratusz został wzniesiony w drugiej połowie XVIII w. W okresie wojny trzydziestoletniej i panującego chaosu wewnętrznego dokonano samowolnej zmiany herbu Jeleniej Góry oraz falsyfikacji dyplomu herbowego. Po wojnie i odbudowie Jelenia Góra stała się jednym z bogatszych miast na Śląsku. Miejscowi kupcy zrzeszali się w Konfraterii Kupieckiej zajmującej się eksportem do wszystkich krajów europejskich, a także na kontynent amerykański.

Ratusz i Plac Ratuszowy przed II wojną światową

Okolice hotelu Drei Berge (obecnie Hotel Europa) przed II wojną światową

Ten pomyślny rozwój miasta przerwany został w 1742 r., kiedy to Śląsk został zbrojnie wcielony do państwa pruskiego, co odcięło miasto od dotychczasowych rynków zbytu. W tym też czasie zmieniła się koniunktura na rynkach światowych, a rękodzielnicza produkcja spod Karkonoszy została wyparta przez tańsze wyroby mechanicznych tkalni angielskich. Oba te czynniki doprowadziły do całkowitego upadku tkactwa w Jeleniej Górze i okolicach. Nadejście XIX wieku było jednak dla Jeleniej Góry pomyślne. Kilku przemysłowców zbudowało tu bowiem swoje fabryki. Wzrastał też gwałtownie ruch turystyczny w Karkonoszach, dla którego Jelenia Góra stanowiła naturalną bazę wypadową. Do miasta przyjeżdżało coraz więcej gości. Na ich potrzeby wznoszono hotele i pensjonaty, otwierano restauracje, rozpoczęto produkcję żywności oraz pamiątek. Do dalszego wzrostu gospodarczego przyczyniło się doprowadzenie do Jeleniej Góry linii kolejowych - w r. 1866 od strony Zgorzelca i w roku 1867 od strony Wrocławia .

W czasie II wojny światowej miasto nie doznało żadnych zniszczeń i zostało zajęte przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec 8 maja 1945 r. Jelenia Góra została pod dzisiejszą nazwą przyłączona do Polski, zaś jej ludność uległa przymusowemu wysiedleniu do Niemiec. Na jej miejsce przybywali polscy przesiedleńcy. Już w sierpniu 1945 roku rozpoczął swą działalność miejscowy teatr, funkcjonowało archiwum, przymierzano się do otwarcia muzeum, rozpoczynano naukę w wielu nowych szkołach. Otwarto wiele nowych zakładów przemysłowych, w tym jedyne w kraju zakłady optyczne. Jelenia Góra była po wojnie wydzielonym miastem powiatowym, zaś w r. 1975 została stolicą nowego województwa, na co miała wpływ nie tylko jej silna pozycja gospodarcza w regionie, ale i kulturalna. W 1976 do Jeleniej Góry przyłączone zostały Cieplice Śląskie-Zdrój , Sobieszów , Maciejowa , Goduszyn . Powstał w ten sposób największy ośrodek miejski w Sudetach Zachodnich . Obecnie Jelenia Góra posiada status miasta na prawach powiatu, stanowiąc powiat grodzki. W ostatnich latach przyłączono do Jeleniej Góry Jagniątków , co spowodowało przesunięcie granic administracyjnych miasta aż do granicy Polski z Czechami.

Gospodarka

Jelenia Góra jest ważnym ośrodkiem gospodarczym w województwie dolnośląskim o charakterze handlowo-przemysłowym i turystyczno-uzdrowiskowym. W mieście działa ponad 12 000 podmiotów gospodarczych, z czego ponad 200 z udziałem kapitału zagranicznego^[4].

Największe przedsiębiorstwa w mieście to:

• Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne Jelfa ; producent leków, maści i preparatów witaminowych,
• JZO sp. z o.o.,producent soczewek okularowych, kiedyś Jeleniogórskie Zakłady Optyczne,
• PMPoland Paper Machinery Producer (wcześniej Beloit – Fampa, producent maszyn dla przemysłu papierniczego),
• JELCHEM – Tworzywa Sztuczne Sp. z o.o. (dawna Celwiskoza),
• Jeleniogórska Przędzalnia Czesankowa "Anilux",
• Dolfamex – producentem narzędzi do obróbki skrawaniem,
• Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe BWG PROBER Sp. z o.o.,
• Zakłady Mechaniczno-Odlewnicze "Zremb" Sp. z o.o.,
• DSE Dräxlmaier Systemy Elektryczne Sp. z o.o.
• Jelenia Plast Sp. z o.o.
• Fabryka mebli Zorka Sp. z o.o.

Jelenia Góra ma dobrze rozwiniętą sieć sklepów i hurtowni takich marek jak: Tesco , Carrefour , Biedronka , Lidl , Netto , Kaufland , Intermarché , Aldi , Castorama , Nomi , Matex czy Black Red White . W mieście istnieje kilka centrów handlowych i hipermarketów. Planowane w budowie jest centrum handlowo-rozrywkowe Focus Mall przy ulicy 1 Maja tuż obok najstarszej galerii handlowej w mieście tj. Galerii Karkonoskiej. Mają tu siedzibę oddziały największych banków obecnych w Polsce, których filie znajdują się głównie przy ulicy Bankowej, 1 Maja oraz Konopnickiej. Istnieją punkty dealerskie znanych marek producentów aut. Inwestorzy mogą szukać wsparcia w siedzibach lokalnych organizacji, wspomagających biznes:

• Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.,
• Euroregionalna Izba Przemysłowo-Handlowa,
• Fundusz MIKRO Przedstawicielstwo lokalne Sp. z o.o.,
• Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Nysa,
• Klub Biznesu.

Stopa bezrobocia w Jeleniej Górze w kwietniu 2008 r. wynosiła 7,1% i była w województwie dolnośląskim najniższa po Wrocławiu ^[].

W Jeleniej Górze działa szereg spółek oraz zakładów budżetowych, związanych z gospodarką komunalną miasta. Są to:

• spółki:
  • Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji "Wodnik" Sp. z o.o.,
  • Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o.,
  • Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o.;
  • Miejski Zakład Komunikacyjny w Jeleniej Górze Sp. z o.o.;
• zakłady budżetowe:
  • Zakład Gospodarki Lokalowej "Południe",
  • Zakład Gospodarki Lokalowej "Północ".

Zabytki

Zabytki Śródmieścia Jeleniej Góry

Plac Ratuszowy

• Ratusz – pochodzi z lat 1747-1749, wzniesiony został w stylu klasycystycznym . W podziemiach gdzie do 1945 r. funkcjonowała restauracja, zachowały się ślady wcześniejszych budowli gotyckiej i renesansowej . Około 1910 r. budynek ratusza połączono z sąsiednimi kamienicami zwanymi „siedem domów” zaadoptowanymi na potrzeby magistratu. W średniowieczu służyły one jako apteka, garkuchnia, ławy chlebowe itp. W 2000 r. w pierwszej z tych kamieniczek odkryto studnię o głębokości 20 m.
• Fontanna z barokowym posągiem Neptuna z połowy XVIII w. która symbolizuje wodę, ale i szerokie kontakty handlowe miasta z całym światem.

Ratusz

• Zespół zabytkowych kamieniczek w rynku – rokokowe i barokowe z XVII i XVIII wieku. Jest to jedyna na Dolnym Śląsku w pełni zachowana tego typu ozdoba. Każda pierzeja Rynku nosiła kiedyś osobną nazwę. Domy pomiędzy ul. Długą i Grodzką zwano podcieniami sukienników, pomiędzy ul. Grodzką i Jasną podcieniami kuśnierzy, pomiędzy Jasną i Pionierów Jeleniej Góry podcieniami przędzarzy, przy ul. Bocznej podcieniami maślanymi, pomiędzy ul. Boczną a Szkolną podcieniami powroźników i białoskórników a od ul. Szkolnej do Długiej podcieniami zbożowymi. W kamieniczkach mieszczą się dziś galerie, sklepy z pamiątkami oraz liczne kawiarnie, restauracje.
• Mury obronne – Prawdopodobnie pierwsze mury powstały w XIV w. Główne umocnienia sięgały ok. 8 m wysokości, grubość w koronie wynosiła 1,5 metra. Na przedmurzu znajdowała się sucha fosa (m. in. dzisiejsza ulica Bankowa oraz Podwale), której fragmenty w późniejszych czasach wykorzystywane były jako ogrody (koniec XVIII w). Część fosy między Bramą Zamkową a Bramą Wojanowską wykorzystywano jako ogród zoologiczny. W murze znajdowały się trzy bramy - Zamkowa wychodząca na kierunek północno-zachodni, Wojanowska po stronie wschodniej oraz brama przy ul. Długiej w południowo-zachodniej części obmurowań. Przy każdej z bram znajdowała się wieża, która bronić miała wjazdów do miasta. Mury miejskie straciły na znaczeniu w XVIII w na skutek intensywnego rozwoju miasta. Ostateczną decyzję o ich rozbiórce podjęto w 1862 r. Do dziś z wielu obronnych fortyfikacji (podwójne mury obronne, 3 bramy z wieżami, 36 bastei) zachowały się tylko fragmenty tych obwarowań Baszta Wojanowska z basteją kryjącą kaplicę Św. Anny , fragmenty murów wplecione w inne budowle m.in. przy ul. Jeleniej oraz Baszta Zamkowa i Baszta Grodzka.

• Kaplica pw. św. Anny – umieszczona wewnątrz średniowiecznej bastei którą w 1514 r. gruntownie przebudowano. W portalu nad wejściem do kaplicy widnieje napis: „HonorI Magnae ChrIstI aVlae DIVae Annae ereCta” (wzniesiono na chwałę wielkiej babki Chrystusa św. Anny) z ukrytą datą 1715 r.

Wnętrze kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Św.

• Brama Wojanowska i Baszta Wojanowska – stanowiły część średniowiecznego kompleksu obronnego który strzegł drogi do Wojanowa . Lochy pełniły funkcję więzienia. W 1480 r. wieża wskutek silnego wiatru zawaliła się grzebiąc 5 osób. Szybko ją odbudowano dodając zegar i kopułę z latarnią i w takim stanie przetrwała do dziś. Brama, zwana Wojanowską, którą strzegła owa wieża znajdowała się u wylotu obecnej ul. Konopnickiej. Wyburzono ją w 1755 roku, a obrys uwidoczniono w bruku ciemniejszą kostką. W roku 1756 postawiono tutaj barokową bramę spełniającą funkcję porządkowo-rogatkową. Na filarach umieszczono herby: pruski, śląski, miejski oraz inskrypcję. W 1869 bramę rozebrano i przeniesiono do koszar przy ul. Obrońców Pokoju. Po renowacji w 1998 roku wróciła na dawne miejsce.
• Baszta Zamkowa znajduje się przy ulicy Podwale oraz Jasnej. Pierwotnie stanowiła umocnienie Bramy Zamkowej. Zniszczona prawdopodobnie w wielkim pożarze w 1549 r. 13 II 1550 podczas remontu zawaliła się zabijając trzech robotników. Wieża w obecnym kształcie powstała w XIX w. Po remoncie oraz znaczącej przebudowie pełniła funkcję punktu widokowego. W wieży znajduje się pięć kondygnacji, na trzecim i czwartym piętrze znajdują się charakterystyczne otwory strzelnicze w kształcie krzyża.
• Kościół pw. św. Erazma i Pankracego – najstarsza świątynia w mieście z 1552 roku, posiada wysoką (51 m) wieżę. W 1909 r. przy północnej nawie wzniesiono neogotycką klatkę schodową. Przy wejściu do zakrystii od strony północnej pomnik św. Jana Nepomucena z 1709 roku, który w 1812 r. strącono z mostu na Bobrze, a po odrestaurowaniu w 1886 r. przeniesiono w obecne miejsce.

Kościół Podwyższenia Krzyża Św.

Teatr im C.K.Norwida

• Kościół Podwyższenia Krzyża Św. – największa świątynia w mieście, może w nim zasiąść 4020 osób, a drugie tyle zmieści się na stojąco. Zbudowany w latach 1709-1718 w wyniku zmuszenia cesarza austriackiego przez króla szwedzkiego Karola XII do wyrażenia zgody na budowę przez protestantów sześciu tzw. " kościołów łaski ". Od 1957 r. jest kościołem katolickim a zarazem garnizonowym. Nad główną kopułą góruje wysoka na 66 m wieża. Jako jeden z niewielu kościołów na świecie posiada organy umieszczone za ołtarzem, a nie nad wejściem głównym^[10].
• Cerkiew św. Piotra i Pawła – zbudowana w latach 1737-1738. W 1925 r. przejęta przez władze miejskie pełniła rolę galerii. Parafia prawosławna przejęła kościółek w 1948 r. i sprowadziła Ikonostas aż z Lubelszczyzny.
• Teatr im. C. K. Norwida – budynek wzniesiony w latach 1903-1904 wg projektu Alfreda Daehmela w stylu secesyjnym . Główna sala widowiskowa posiada ok. 550 miejsc z trzema balkonami i pomieszczeniem foyer. W 1945 r. uruchomiono tutaj pierwszy teatr na Ziemiach Odzyskanych w którym debiutowali m.in.: Adam Hanuszkiewicz i Kazimierz Dejmek .
• Archiwum Państwowe – najstarszy zachowany budynek przy ul. Podwale, wzniesiony na pocz. XVIII w. przez kupca Glafeya na bielarnię płótna. W XIX wieku mieściła się tutaj wytłaczarnia soku dla produkcji win owocowych. Od 1945 r. jest siedzibą archiwum miejskiego. W latach 1947-1949 r. zdeponowano tu część skarbu ukrytego w Zamku Czocha .
• Muzeum Karkonoskie – jedyny obiekt w regionie wzniesiony specjalnie na potrzeby muzealne w latach 1912-1914. Powstał z inicjatywy i dla potrzeb zbiorów Towarzystwa Karkonoskiego (Riesengebirgsverein).

Zabytki Cieplic

• Pałac Schaffgotschów ( Jelenia Góra–Cieplice ) – wzniesiony w latach 1784-1809 przez rodzinę Schaffgotschów. Fasada główna jest długa na 81m i liczy 21 osi okiennych. Od 1975 r. pałac należy do Politechniki Wrocławskiej , zwiedzanie możliwe po uzgodnieniu z władzami uczelni.
• Długi Dom i pawilony zdrojowe (Jelenia Góra-Cieplice) - Długi Dom jest jednym z najstarszych budynków kuracyjnych uzdrowiska i najstarszą budowlą świecką w Cieplicach, powstał w 1537 r.
• Galeria i Teatr Zdrojowy – (Jelenia Góra-Cieplice) – Galerię zbudowano w latach 1797-1800 wg projektu wrocławskiego architekta Carla Gottlieba Geisslera. Wewnątrz urządzono restaurację (funkcjonującą do dziś), palarnię cygar , czytelnię i sporą salę koncertową. Teatr Zdrojowy został wzniesiony w latach 1833-1836, może pomieścić ok. 270 widzów. Ufundowany przez Schaffgotschów, zbudowany w stylu neoklasycystycznym . Obecnie scena należy do Teatru im. C. K. Norwida.
• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela (Jelenia Góra-Cieplice) – zbudowany w latach 1712-1714 w stylu barokowym .
• Kościół Zbawiciela (Jelenia Góra-Cieplice) – zbudowany przez luteranów w 1777 roku. Od 1946 użytkują go polscy ewangelicy.
• Pawilon Norweski (Jelenia Góra-Cieplice) – zbudowany w 1908 r. przez właściciela tutejszej fabryki maszyn papierniczych Eugena Fullnera. Pawilon powstał na wzór restauracji "Frognerseteren" koło Oslo i taką funkcję pełnił w Cieplicach do 1967 r., w którym to z Pałacu Schaffgotschów przeniesiono Muzeum Ornitologiczne (obecnie Przyrodnicze).

Zabytki Sobieszowa

• Zamek Chojnik (Jelenia Góra- Sobieszów ) – zamek górny zbudowany został w 1364 r. W 1392 r. zamek otrzymuje od księżnej Agnieszki (Ród książąt piastowskich linii świdnicko-jaworskiej) rycerz Gotsche Schaff protoplasta rodu Schaffgotschów w którego rękach pozostaje do 1945 r. Obecnie mieści się tu najstarsze na Śląsku bractwo rycerskie które w sierpniu organizuje Turniej Kuszniczy "O złoty bełt Chojnika". Do zamku prowadzą szlaki turystyczne z miejscowości Sobieszów , Jagniątków i Zachełmie .
• Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (Jelenia Góra- Sobieszów ) – wzniesiony w 1745 r. przez ewangelików. Od 1947 r. mieści się tu parafia rzymskokatolicka. W 1960 r. umieszczono tutaj obraz Chrystusa Dobrego Pasterza z otwartym sercem na tle Karkonoszy.
• Kościół pw. św. Marcina (Jelenia Góra- Sobieszów ) – pochodzi z 1305 roku, w latach 1778-1782 został przebudowany przez Cystersów .
• Pałac Schaffgotschów (Jelenia Góra- Sobieszów ) – wzniesiony w latach 1705-1712, wg projektu Eliasa Scholza z Bolesławca.

Zabytki Jagniątkowa

• Willa Gerharda Hauptmanna (Jelenia Góra- Jagniątków ) – zbudowana w stylu secesyjnym na skale w 1901

Zabytki Czarnego

• Dwór Czarne ( Jelenia Góra-Czarne ) – kamienny pałac z XVI wieku. W 1559 r. zbudował go i otoczył fosą Caspar Schaffgotsch. Po 1947 przejęty przez PGR dwór zaczął popadać w ruinę. Obecnie mieści się tutaj Ośrodek Kultury Ekologicznej "Czarne" i dzięki jego działaniom wraca do świetności.

Zabytki Maciejowej

• Kościół pw. św. Piotra i Pawła (Jelenia Góra- Maciejowa ) – zbudowany w 1319 r. W 1946 erygowano tutaj polską parafię.
• Pozostałości zamku książęcego zamku. Zachował się mur.

Transport

Jelenia Góra leży na skrzyżowaniu ważnych tras. Najważniejszą z nich jest droga krajowa nr 3 Świnoujście - Jakuszyce która łączy Jelenią Górę z Morzem Bałtyckim a dalej z krajami skandynawskimi. Trasami biegnącymi przez Jelenią Górę są:

• trasa europejska nr 65 relacji Malmö - Ystad – Świnoujście - Szczecin - Gorzów Wielkopolski - Międzyrzecz - Świebodzin - Zielona Góra - Legnica - Jelenia Góra - Jakuszyce - Turnov - Praga - Nagykanizsa - Zagrzeb - Rijeka - Zadar - Split - Dubrovnik - Priština - Skopje - Chania ,
• droga krajowa nr 3 relacji Świnoujście – Jakuszyce (granica państwa),
• droga krajowa nr 30 relacji Jelenia Góra – Zgorzelec ,
• droga wojewódzka nr 365 relacji Jelenia Góra – Legnica ,
• droga wojewódzka nr 366 relacji Kowary – Szklarska Poręba ,
• droga wojewódzka nr 367 relacji Jelenia Góra – Wałbrzych ,
• drogi lokalne do miejscowości: Karpacz , Wojanów ,

Początki kolei żelaznych w Jeleniej Górze sięgają II połowy XIX wieku. Po 2-letniej budowie, 15 sierpnia 1867 uruchomiono 125 km 2-torową linię kolejową Wałbrzych -Jelenia Góra- Krysin , zelektryfikowaną w latach 1916-1923 (pod koniec II wojny światowej, w I półroczu 1945 zlikwidowano trakcję elektryczną i częściowo rozebrano drugi tor). Ponowna elektryfikacja tej linii kolejowej miała miejsce w latach 1965-1966 i w 1986^[11]. Kolejną linią kolejową była 105 km 1-torowa linia Jelenia Góra- Żagań , którą po 7-letniej otwarto 28 sierpnia 1909. W latach 1991-1996 zamknięto dla ruchu pasażerskiego odcinek Lwówek Śląski -Żagań a w lipcu 2005 Jelenia Góra-Lwówek Śląski. W grudniu 2007 wznowiono przewozy pasażerskie na 61 km odcinku Jelenia Góra-Lwówek Śląski- Zebrzydowa .

Jelenia Góra jest obecnie ważnym węzłem kolejowym^[]. W granicach administracyjnych miasta znajdują się cztery dworce kolejowe i wiele bocznic przeładunkowych. Kierunki linii kolejowych to: Wrocław , Węgliniec , Lwówek Śląski , Jakuszyce , Bolesławiec . Również przedsiębiorstwo PKS-Tour oferuje połączenia z wieloma ośrodkami w całym kraju. Istnieje również komunikacja miejska prowadzona przez Miejski Zakład Komunikacji w Jeleniej Górze obsługujący 29 linii autobusowych, w tym 15 miejskich i 14 podmiejskich. Długość linii autobusowych w mieście wynosi 295,1 km, a długość wszystkich linii wynosi 428,1 km^[].

Lokalne lotnisko sportowe zarządzane przez Aeroklub Jeleniogórski oferuje czarterowe loty krajowe i zagraniczne. W mieście w roku 2000 zarejestrowanych było 26 tys. samochodów, z tego 21 tys. osobowych^[]. Jelenia Góra posiada 130 parkingów z tego 16 to parkingi strzeżone^[].

Kultura

Teatr im. Cypriana Kamila Norwida

Jelenia Góra jest miastem z szerokim zapleczem instytucji kulturalnych. Działają w niej między innymi teatr, filharmonia, kina oraz biuro wystaw artystycznych. W mieście odbywają się festiwale, jak Międzynarodowy Festiwal Filmowy "ZOOM Zbliżenia", Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Jeleniej Górze czy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej "Silesia sonans".

• Festiwal "Silesia Sonans" - Festiwal "Silesia Sonans", organizowany przez Parafię Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze, jest drugim, po "Wratislavia Cantans", wydarzeniem muzycznym na Dolnym Śląsku. Powstał w 1998 roku i jest dziełem ks. płk dr Andrzeja Bokieja. To z jego szlachetnej pasji zrodziła się idea przywrócenia świetności zabytkowym organom oraz uczynienia z Kościoła Garnizonowego miejsca spotkań ludzi sztuki wielkiego formatu. Od przeszło dekady Silesia Sonans cieszy się ciągle rosnącym zainteresowaniem słuchaczy oraz przychylnymi opiniami krytyki muzycznej, prezentując arcydzieła muzyki organowej, kameralnej i symfonicznej, zarówno świeckiej i religijnej.

• Teatr im. C. K. Norwida - Największa w mieście instytucja kulturalna. Powstała z połączenia dwóch scen: animacji (istniejącej 26 lat) oraz dramatu (z 56 letnią historią). Mieści się w secesyjnym budynku z 1904 roku, który ostatni remont przeszedł w latach 1999-2000. Jest organizatorem odbywających się festiwali teatrów ulicznych oraz jesiennych spotkań teatralnych.

• Teatr Maska - Scena działająca przy Osiedlowym Domu Kultury w Jeleniej Góry od 1995 r. W tym czasie powstało około 20 spektakli.

• Muzeum Karkonoskie - Działające obecnie w Jeleniej Górze muzeum ma długą historię. Uroczyste otwarcie odbyło się w 1914 roku. W czasie wojny muzeum pełniło funkcję składnicy dzieł sztuki. Po wojnie wiele eksponatów wywieziono do innych polskich muzeów. Posiada 3 oddziały, w tym Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie , w którym prezentowana jest twórczość pisarza. Posiada w zbiorach ponad 23 tysiące eksponatów. Jest właścicielem największego w kraju zbioru szkła artystycznego.

• Skansen Uzbrojenia Wojska Polskiego - Największy na Dolnym Śląsku skansen tego typu. Znajduje się na terenie dawnej jednostki wojskowej. Od 2005 roku w Łomnicy została otwarta wystawa plenerowa, na której prezentowany jest sprzęt radiolokacyjny z całej Polski.

• Muzeum Przyrodnicze - Muzeum mieści się w cieplickim Parku Norweskim. Zbudowane w 1909 r. na podstawie projektu restauracji Frognersteren mieszczącej się pod Oslo. Zbiory opierają się głównie na nieistniejącej już kolekcji Schaffgotschów . Znajduje się w nim największa w Polsce ekspozycja ptaków.

• Muzeum Przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego - Muzeum gromadzi i udostępnia zwiedzającym eksponaty związane z fauną i florą Karkonoszy. Przy muzeum założony został ogród, w którym podziwiać można około 90 gatunków roślin spotykanych na terenie parku.

• Muzeum Miejskie Dom Gerharta Hauptmanna - Muzeum mieści się w dawnym domu noblisty. Budynek jest ciekawy architektonicznie. Dodatkową atrakcją jest leżący dookoła domu założony przez Hauptmanna ogród.

• Tramwaje Jeleniogórskie 1897-1969 - W Zajezdni MZK otwarta jest stała wystawa dotycząca historii tramwai jeżdżących po Jeleniej Górze. Obecnie jedynym środkiem komunikacji miejskiej są autobusy, a z tramwajami możemy spotkać się tylko w zajezdni, w Podgórzynie Górnym przy tzw. Skałce oraz na placu Ratuszowym, gdzie znajduje się zabytkowy wagon oraz symboliczny odcinek dawnej trasy tramwajowej.

• Filharmonia Dolnośląska - Pierwszą instytucją związaną z muzyką poważną w Jeleniej Górze była Orkiestra Symfoniczna, która powstała w 1964 roku. 1 marca 1974 roku doszło do otwarcia pierwszej sali koncertowej. W 1976 roku Orkiestra Jeleniogórska otrzymała status Państwowej Orkiestry Symfonicznej, której dyrektorem i kierownikiem artystycznym został Stefan Strahl. Obecnym dyrektorem naczelnym jest Zuzanna Dziedzic, natomiast dyrektorem artystycznym Jerzy Swoboda. Ciekawostką może być fakt, że orkiestra nagrała 5 płyt kompaktowych z utworami znanych kompozytorów. Orkiestra bierze także udział w wielu festiwalach muzyki poważnej oraz utrzymuje kontakty z innymi orkiestrami.

• Jeleniogórskie Centrum Kultury - JCK powstało po połączeniu Miejskiego Ośrodka Kultury i Regionalnego Centrum Kultury. Ośrodek ten pracuje przy większości wydarzeń kulturalnych w mieście (Liga Rocka, Finał WOŚP , Wrzesień Jeleniogórski, Krokus Jazz Festiwal, Festiwal Filmów Komediowych "Barejada", Międzynarodowe konferencje z zakresu nowych technik edukacyjnych) prowadzi także wiele warsztatów.

• Osiedlowy Dom Kultury - Osiedlowy Dom Kultury to miejsce gdzie odbywają się warsztaty oraz zajęcia pozalekcyjne dla dzieci i młodzieży. Ponadto przy instytucji działa teatr i galerie. ODK jest organizatorem festiwalu filmowego "ZOOM Zbliżenia".

• Młodzieżowy Dom Kultury - Młodzieżowy Dom Kultury to instytucja pracująca głównie z dziećmi i młodzieżą. Prowadzi warsztaty, organizuje przeglądy oraz konkursy.
  jelonek - symbol Jeleniej Góry

• Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej - Książnica Karkonoska - Powstała w 1947 roku. Posiada 6 filii na terenie miasta i powiatu. Swoją obecną formę zyskała po reformie administracyjnej w 1999 roku. Współpracuje z bibliotekami za granicą. Na koniec 2007 roku zbiory Grodzkiej Biblioteki Publicznej liczyły ogółem 287.899 jednostek bibliotecznych.

• Biuro Wystaw Artystycznych - Samorządowa instytucja kultury istniejąca od 1976 roku. Prezentuje głównie sztukę współczesną, niekomercyjną oraz jak najbardziej aktualną. Najczęściej pojawiającymi się odwołaniami jest natura oraz fotografia. Dyrektorem biura jest Janina Hobgarska.

• Galeria Promocje - Działa od 1987 przy ODK. Głównymi celami jest upowszechnianie sztuki oraz edukacja kulturalna dzieci i młodzieży.

• Galeria Hall - Działająca przy ODK galeria prezentuje głównie pracę "pod szkłem". Nowe wystawy pojawiają się w cyklu kwartalnym. W galerii prezentowane są także prace powstałe podczas konkursów plastycznych dla dzieci i młodzieży.

Pozostałe galerie

• Galeria Muflon
• Galeria Antyków i Antykwariat Księgarski
• Galeria "Korytarz" JCK
• Galeria "Pod Brązowym Jeleniem" JCK
• Galeria N... przy DODN
• JTF Jeleniogórskie Towarzystwo Fotograficzne
• Koja Galery ART.& ANTIC
• Galeria Prinz

Kina

• Kino Marysieńka
• Kino Lot
• Kino Grand
• DKF "KLAPS"

Stałe imprezy kulturalne

• Wiosna Cieplicka
• Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Jeleniej Górze
• Jeleniogórska Liga Rocka
• Średniowieczny Jarmark Jeleniogórski
• Jeleniogórskie Spotkania Teatralne
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej "Silesia sonans"
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Jazzowej "Krokus Jazz Festiwal"
• Festiwal Filmów Komediowych "Barejada"
• Polskie Eksploracjie Sztuki Teatralnej Kultury Awangardowej "PESTKA"
• Wrzesień Jeleniogórski

Kabarety

W Jeleniej Górze został założony Kabaret Paranienormalni .

Edukacja

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

Kościoły i związki wyznaniowe

Cerkiew prawosławna św. Piotra i Pawła

Jelenia Góra ma 11 parafii rzymskokatolickich , skupionych w trzech dekanatach: Jelenia Góra (wschód) , Jelenia Góra (zachód) i Szklarska Poręba , które należą do diecezji legnickiej . W mieście znajduje się także Kolegium Zakonu oo. Pijarów .

W Jeleniej Górze mieści się siedziba parafii Kościoła polskokatolickiego pw. MB Nieustającej Pomocy oraz parafia Cerkwi prawosławnej .

W mieście swoje zbory mają również Świadkowie Jehowy . Starokatolicyzm reprezentuje Kościół Polskokatolicki w RP ul. Wolności 213 58-56 Jelenia Góra

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia w Jeleniej Górze
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Jeleniej Górze, ul. Wolności 32
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan
  • Zbór w Jeleniej Górze
• Kościół Boży w Chrystusie
  • Zbór "Zwycięstwo w Chrystusie", ul. Klonowica 7 m. 2
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Jeleniej Górze, ul. Panieńska 36
• Kościół Nowoapostolski w Polsce
• ul. Piłsudskiego 56

Judaizm

Po obecności religii Żydowskiej w Jeleniej Górze pozostał tylko nowy cmentarz żydowski oraz wzmianki o starym cmentarzu i synagodze .

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Sport i rekreacja

W Jeleniej Górze istnieje ponad 60 klubów, stowarzyszeń i związków sportowych, które zrzeszają kilka tysięcy miłośników czynnego wypoczynku i sportu zawodowego. Polepszająca się cały czas baza rekreacyjno-sportowa zachęca do aktywnego trybu życia. Obecnie istnieją: 4 hale widowiskowo-sportowe, 2 hale sportowe, 3 stadiony lekkoatletyczne, 1 basen kryty, lotnisko sportowe, kompleks kortów tenisowych, liczne sale treningowe, siłownie, salony odnowy biologicznej.

Z obiektów i instytucji zajmujących się sportem można wyróżnić:

• Automobilklub Karkonoski
• Aeroklub Jeleniogórski – lotnisko
• Basen Kryty "Jedenastka" przy SP 11
• Basen przy Hotelu
• Basen w Domu Zdrojowym
• Dolnośląski Miejski Tenisowy Klub Sportowy "Spartakus"
• Karkonoskie Stowarzyszenie Biegaczy Górskich
• KS KARKONOSZE
• KS Chojnik
• MKL "12" Jelenia Góra
• KKS
• Pub Gol Jelenia Góra
• KS Maciejowa
• KS Czarne
• SP Gol
• Klub Sportowy "Sudety" (dawniej Miejski Klub Sportowy "Sudety" Jelenia Góra)
• Hala sportowa przy ul. Sudeckiej 42 (ok. 650 miejsc siedzących)
• Miejski Klub Sportowy "Vitaral – Jelfa"
• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Młodzieżowy Dom Kultury
• Obiekt sportowo-rekreacyjny (skatepark, boiska do piłki siatkowej, koszykowej i nożnej)
• Stadion Miejski
• Stadion OSiR Cieplice
• Sudecki Klub Sportowy "Aesculap"

Jeleniogórskie kluby sportowe

• MKS "Karkonosze" Jelenia Góra - piłka nożna mężczyzn (IV liga)
• KS Sudety Jelenia Góra - koszykówka mężczyzn (II liga)
• KSW Spartakus Jelenia Góra - koszykówka mężczyzn (III liga)
• MKS-MOS Finepharm - Karkonosze Jelenia Góra - koszykówka kobiet (I liga)
• KS Kolegium Karkonoskie Jelenia Góra - siatkówka mężczyzn (III liga)
• MKS Finepharm Jelenia Góra - piłka ręczna kobiet (I liga)
• KPR Jelenia Góra - piłka ręczna kobiet (superliga)
• JSS Gwardia Jelenia Góra - judo
• Rio Grappling Club Jelenia Góra - brazylijskie Jiu–Jitsu
• MKS Karkonosze Sporty Zimowe Jelenia Góra - sporty zimowe
• MKS Paulinum Jelenia Góra - bieg na orientację

Media

Prasa:

• Jeleniogórski Tygodnik Jelonka.com
• Gazeta Powiatowa - Dolny Śląsk
• Gazeta Wojewódzka
• Gazeta Wyborcza – oddział
• Słowo Polskie - Gazeta Wrocławska – oddział
• Karkonosze
• Kurenda
• Nowiny Jeleniogórskie
• Rocznik Jeleniogórski
• Rynek Jeleniogórski
• Jeleniogórska Gazeta Ogłoszeniowa

Radio:

• Muzyczne Radio Jelenia Góra 105,8, 106,7 FM
• Radio Eska Wrocław 104,9 FM - emisja testowa w Jeleniej Górze do 31 grudnia 2010
• Radio Złote Przeboje 106,2 FM
• Polskie Radio Wrocław Redakcja w Jeleniej Górze

Telewizja:

• Telewizja TV Vectra
• Telewizja TV Odra

Jelenia Góra jako garnizon wojskowy

Jednostki Wojska Polskiego stacjonujące od maja 1945 roku

Szkolnictwo wojskowe

• Oficerska Szkoła Piechoty Nr 2 (1948-1955)
• Oficerska Szkoła Topografów (1951-1957; od 1955 r. w strukturze OSR)
• Oficerska Szkoła Prawnicza (1949-1951)
• Oficerska Szkoła Radiotechniczna (1955-1969)
• Wyższa Oficerska Szkoła Wojsk Radiotechnicznych (1969-1997)
• Centrum Szkolenia Radioelektronicznego (1994-2004)
• Szkoła Chorążych Wojsk Radiotechnicznych (1967-1994, w strukturze OSR i WOSR)
• Szkoła Chorążych Radiolokacji i Systemów Dowodzenia (1994 - 2002, w strukturze CSR)
• Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Radiotechnicznych (w strukturze OSR i CSR)
• Szkoła Oficerów Rezerwy (w strukturze WOSR)
• Szkoła Podchorążych Rezerwy (w strukturze WOSR i CSR)
• Szkoła Młodszych Specjalistów Wojsk Radiotechnicznych (w strukturze CSR)
• Szkoła Młodszych Dowódców (w strukturze OSR)
• Szkoła Podoficerska im. Rodziny Nalazków (Filia przy OSR)
• Kurs Dokształcania Oficerów (w strukturze OSR)
• Wyższy Kurs Dokształcania Oficerów (w strukturze WOSR)
• Lektorat Języków Obcych (w strukturze WOSR i CSR)

Jednostki "liniowe"

• Dowództwo 10 Sudeckiej Dywizji Piechoty
• 25 Pułk Piechoty
• 29 Pułk Piechoty
• 39 Pułk Artylerii Lekkiej
• 84 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej
• 18 Karkonoski Pułk Przeciwlotniczy
• 13 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej
• 21 Samodzielny Batalion Saperów
• 25 Samodzielny Batalion Łączności
• 28 Dywizjon Artylerii Ciężkiej
• Samodzielny pluton Samochodowy

Jednostki MSW

• 11 Dolnośląska Brygada KBW
• 11 Dolnośląski Pułk KBW
• 11 Samodzielny Batalion Inżynieryjny KBW

Inne jednostki i administracja wojskowa

• Komenda Garnizonu
• Wojskowa Komenda Rekrutacyjna
• Wojskowa Komenda Uzupełnień
• Wojewódzki Sztab Wojskowy
• Garnizonowy Węzeł Łączności
• Wojskowa Stacja Weterynaryjna
• Oddział Informacji Wojskowej
• Samodzielny pluton Oddziału Informacji Wojskowej
• Delegatura Informacji Wojskowej
• Delegatura Wojskowej Służby Wewnętrznej
• Placówka Żandarmerii Wojskowej
• Areszt Garnizonowy
• 16 Przedstawicielstwo Wojskowe przy Jeleniogórskich Zakładach Optycznych
• Przedstawicielstwo Wojskowe przy Zakładach Włókien Sztucznych "Celwiskoza"
• Garnizonowy Punkt Zaopatrzenia w Sprzęt Czołgowo-Samochodowy
• Pralnia Garnizonowa
• Duszpasterstwo Garnizonu
• Rejonowy Zarząd Kwaterunkowo-Budowlany
• Wojskowa Administracja Koszar
• Drukarnia Wojskowa (10 SDP)
• Magazyny wojskowe i elewator przy ul. Krakowskiej
• Klub Garnizonowy ul. Obrońców Pokoju
• Kasyno Wojskowe-Hotel "Paulinum" ul.Nowowiejska

Znani jeleniogórzanie

• Tomasz Kammel
• Andrzej Chudy
• Sławomir Stanisław Czarnecki
• Thomas Dieterich
• Ernest Konon
• Sandra Lewandowska
• Krzysztof Machowski
• Omenaa Mensah
• Marek Napiórkowski
• Roman Niegosz
• Marek Obrębalski
• Hanna Reitsch
• Piotr Skarga
• Waldemar Obłoza
• Artur Orzech
• Marcin Zawiła
• Dorota Wysocka-Schnepf
• Marcin Wyrostek
• Agnieszka Cyl
• Dawid Kupczyk
• Maciej Kurowski
• Sylwia Bogacka
• Waldemar Glinka
• Ryszard Skowronek
• Maja Włoszczowska

Zobacz też

• Czarne (dzielnica Jeleniej Góry)
• Zabobrze
• Synagoga w Jeleniej Górze
• Stary cmentarz żydowski w Jeleniej Górze
• Nowy cmentarz żydowski w Jeleniej Górze
• Cieplice Śląskie-Zdrój
• Związek Miast Polskich

Przypisy

Źródła

Informacja Turystyczna Jeleniej Góry

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Jelenia Góra
• Historia Jeleniej Góry
• Secesyjna Jelenia Góra
• Jelenia Góra w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z lat 1880–1902 (tom III, str. 555)
• art1900.info Secesja w Jeleniej Górze
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi