Tablica pamiątkowa na Wydziale Historycznym UAM

Jerzy Topolski (ur. 20 września 1928 w Poznaniu , zm. 21 grudnia 1998 tamże) – polski historyk , specjalizujący się w zakresie historii społeczno-gospodarczej oraz metodologii historii . Uznawany za najwybitniejszego polskiego metodologa historii swoich czasów, twórca poznańskiego ośrodka metodologicznego.

Życiorys

W okresie okupacji niemieckiej, wywieziony wraz z rodziną z Gniezna do Piotrkowa Trybunalskiego, ukończył szkołę powszechną oraz dwuletnią Szkołę Handlową (jedyną dopuszczalną w Generalnej Guberni formę szkolnictwa ponadpodstawowego). Zaraz po powrocie do Gniezna w 1945 złożył egzaminy i tym samym uzyskał maturę. W latach 1946–1950 studiował na Uniwersytecie Poznańskim , a w 1951 uzyskał stopień doktora nauk historycznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika , na podstawie rozprawy o rozwoju latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Po krótkim okresie pracy jako asystent w Katedrze Historii Państwa i Prawa Polskiego, w 1951 uzyskał aspiranturę w partyjnym Instytucie Kształcenia Kadr naukowych. W 1955 uzyskał istniejący krótko w okresie stalinowskim tytuł kandydata nauk (później uznawany za równoważnik habilitacji) na podstawie rozprawy Położenie i walka klasowa chłopów w XVIII wieku w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. W 1956 uzyskał etat docenta w Instytucie Historii PAN, a w marcu 1959 podjął równoległą pracę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. W 1962 definitywnie zdecydował się na pracę w Instytucie Historii UAM. Profesorem nadzwyczajnym został w 1961, a zwyczajnym w 1968. Od 1971 był członkiem-korespondentem, a od 1977 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk . Od 1984 przez kilka lat przewodniczył Komitetowi Nauk Historycznych PAN.

Cały okres swej kariery zawodowej związał z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , gdzie w latach 1968–1981 był wicedyrektorem, a 1981–1987 dyrektorem Instytutu Historii. Wykładał także na uniwersytetach w Belgii , Francji , Hiszpanii , Holandii , Niemczech , Włoszech , Kanadzie i Stanach Zjednoczonych .

Zajmował się historią nowożytną Polski i Europy , historią historiografii oraz teorią i metodologią historii. Członek i współzałożyciel (razem z Leszkiem Nowakiem i Jerzym Kmitą ) tzw. poznańska szkoła metodologiczna |poznańskiej szkoły metodologicznej. Stworzył podstawy nowej metodologii historii, odwołującej się do marksizmu , ale otwartej również na inne współczesna nurty europejskie (odrzucenie dogmatycznego marksizmu). Z tego powodu uznawany nieraz w ZSRR lub w NRD za "rewizjonistę", druk jego publikacji w części krajów socjalistycznych bywał utrudniony (m.in. nie doszło do radzieckiego wydania Metodologii historii). Do powszechnego obiegu naukowego weszło wiele pojęć stworzonych przez Topolskiego, np. "wiedza pozaźródłowa". W późniejszym okresie dowodził, że poznanie historyczne dokonuje się w trzech perspektywach: ontologicznej, metodologicznej i aksjologicznej. Do końca życia był marksistą, jednakże z czasem coraz bardziej zdystansowanym.

Aktywnie działał w PZPR, był człowiekiem o przekonaniach silnie lewicowych. W codziennej pracy miał jednak opinię człowieka oceniającego naukowców ze względu na ich rzetelność, bez brania pod uwagę ich poglądów i przynależności politycznej. W okresie PRL-u zdarzało mu się też bronić pracowników naukowych przed nadużyciami władzy.

Żonaty z Marią Danuta Łabędzka-Topolska, a także przez okres 4 lat: Zofia Kulejewska (obecnie emerytowany profesor Wydziału Prawa Uniwersytetu Szczecińskiego)

W dorobku Topolskiego znajduje się łącznie ponad 1000 pozycji bibliograficznych, w tym około 30 książek oraz kilkaset artykułów, w tym wiele przetłumaczonych na języki obce i wydane zagranicą. Jego zainteresowania twórcze obejmowały następujące nurty: problematyka społeczno-gospodarcza, regionalistyka, syntezy i podręczniki, metodologia historii oraz historia historiografii.

Pochowany został w alei zasłużonych na Cmentarzu Komunalnym nr 1 (Miłostowo) w Poznaniu.

Prace

• Rozwój latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XV do XVIII w., 1955
• Położenie i walka klasowa chłopów w XVIII w. w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, 1956
• O wyjaśnianiu przyczynowym historii, 1957
• Gospodarstwa wiejskie w dobrach arcybiskupa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII w., 1958
• Studia z metodologii historii, 1960
• Narodziny kapitalizmu w Europie XIV–XVII wieku, Warszawa 15 (I wyd.), Warszawa 1987 (II wyd.), Poznań 2003 (III wyd.)
• Inspiracje myśli leninowskiej w historiografii, 1970
• O dochodzeniu do prawdy w historii, 1971
• Świat bez historii, Warszawa 1972
• Metodologia historii, 1973
• Wielkopolska poprzez wieki, 1973
• Poznań. Zarys dziejów, 1973
• Gospodarka polska a europejska w XVI a XVIII w., 1977
• Marksizm i historia, 1977
• Rozumienie historii, 1978
• Gniezno – zarys dziejów, 1979
• Nowe idee współczesnej historiografii, 1980
• (red.) Świadomość historyczna Polaków: problemy i metody badawcze, Łódź 1981
• Prawda i model w historiografii, Łódź 1982
• Teoria wiedzy historycznej, 1983
• (red.) Kierunki rozwoju Polski po drugiej wojnie światowej, 1987
• Historia i życie, Lublin 1988
• (red.) Dzieje Poznania, tom I cz. 1 i 2 Poznań-Warszawa 1988, tom II cz. 1 Warszawa-Poznań 1994, tom II cz. 2 Warszawa-Poznań 1998
• (red.) Narration and explanation: contributions to the methodology of the historical research, Amsterdam 1990;
• Wolność i przymus w tworzeniu historii, Warszawa 1990;
• (red.) Ideologie, poglądy, mity w dziejach Polski i Europy XIX i XX wieku: studia historyczne, Poznań 1991 (wraz z Witoldem Molikiem i Krzysztofem Makowskim);
• Historia Polski od czasów najdawniejszych do 1990, 1992
• (red.) Historiography between modernism and postmodernism: contributions to the methodology of the historical research, Amsterdam 1994
• Polska XX wieku, 1994
• (red.) Studia nad świadomością historyczną Polaków, Poznań 1994
• (red.) Żydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, Poznań 1995 (wraz z Krzysztofem Modelskim).
• Trudny Lot Orła Białego 1997
• Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii, 1998
• Dzieje Poznania, t. II, cz. I: Lata 1793–1918. Red. Jerzy Topolski i Lech Trzeciakowski (Poznań 1994)
• Dzieje Poznania, t. II, cz. II: Lata 1918–1945. Red. Jerzy Topolski i Lech Trzeciakowski (Poznań 1998)

Bibliografia

• Jerzy Maternicki, Wspomnienie o Jerzym Topolskim (1928–1998), "Przegląd Humanistyczny", 1999, z. 5, s. 95–102