|
Johann Gottlieb Fichte
Johann Gottlieb Fichte - (ur. 19 maja 1762 w Rammenau, zm. 27 stycznia 1814 w Berlinie) – jeden z trzech (obok Schellinga i Hegla) wielkich filozofów niemieckiego klasycznego idealizmu.
Biografia
Johann Gottlieb Fichte urodził się w wiosce Rammenau w Saksonii w 1762 r. Pochodził z rodziny ubogiej i nie byłoby go stać na odbycie studiów wyższych, jednakże gdy był jeszcze małym chłopcem, wzbudził zainteresowanie miejscowego bogatego arystokraty - barona von Militza, który postanowił ufundować mu edukację. Tak oto wysłano Fichtego we właściwym momencie do renomowanej szkoły z internatem Pforta (gdzie później studiował również Fryderyk Nietzsche). Następnie zapisał się on na Uniwersytet w Jenie, gdzie studiował teologię. Później przeniósł się do Wittenbergi oraz do Lipska.
Jako student skłaniał się w kierunku przyjęcia teorii determinizmu. Jeden z duchownych, chcąc uniknąć takiego biegu spraw, zaproponował mu lekturę "Etyki" Spinozy w wydaniu z krytyką Wolfa. Przyniosło to jednak skutek odmienny od zamierzonego, gdyż Fichte przyjął krytykę Christiana jako bardzo słabą i dalece niewystarczającą, ale energiczny charakter tegoż idealisty oraz ogromne zainteresowanie sprawami natury etycznej sprawiły, iż odrzucił on ostatecznie determinizm na rzecz wolności i świadomości moralnej.
Po ukończeniu studiów był zmuszony z przyczyn finansowych do udzielania lekcji w prywatnym domu arystokratycznym w Szwajcarii. W tym czasie również docierały do niego liczne wieści o nadchodzącej Wielkiej Rewolucji Francuskiej, której zresztą był wielkim zwolennikiem. Z myślą Immanuela Kanta zetknął się za pośrednictwem jednego ze swych uczniów, który poprosił go o wyjaśnienie poruszanych przez Kanta zagadnień. Wówczas po raz pierwszy wziął "Krytykę" do ręki. Ten sposób filozofowania spodobał mu się. Gdy wracał z Niemiec do Warszawy (1791 r.), odwiedził w Królewcu Kanta. Został przyjęty bez większego entuzjazmu. Aby wzbudzić względy tego filozofa, napisał w 1792 "Próbę krytyki wszelkiego objawienia". Spodobała się ona Kantowi i została wydana z pewnymi problemami z krytyką teologiczną na początku roku 1793. Autor nie podpisał się na swym dziele, dlatego krytycy uznali je za kolejną rozprawę Kanta. Sam filozof z Królewca sprostował ten błąd i wtedy nazwisko Fichtego stało się powszechnie znane.
Poglądy
Był zwolennikiem teorii „czynu”, tj. działania świadomego, tworzącego rzeczywistość i nadającego jej sens. W swoich pracach przeciwstawiał się dogmatyzmowi, wg którego świadomość jest produktem bytu. Popierał idealizm, uznający rzeczywistość za wytwór wolnego czynu. „Ja” było dla niego czystą nieskończoną czynnością – tworzącą świat operacją rozumu. Na tych antropologicznych przesłankach oparł swoja teorię kształcenia. Jej główną ideą jest to, że człowiek poprzez własne działanie musi się stać tym, kim powinien oraz tworzyć świat takim, jaki być powinien. Wychowanie jest więc podnietą i wyzwaniem do wolnej samoaktywności.
Filozofia romantyczna Fichtego niewiele ma wspólnego z poezją. Mówi on, że wszelkie nauki powinny podlegać określonym kryteriom. Przede wszystkim ich twierdzenia winny być zgodne logicznie i uporządkowane. Po drugie, każda nauka powinna posiadać jakieś twierdzenie podstawowe. Przy czym jedna nauka nie może posiadać więcej jak tylko jedno twierdzenie podstawowe, gdyby było inaczej, wówczas nie byłaby już nauką, ale wielością nauk. (ponieważ mielibyśmy wtedy do czynienia z kilkoma naukami).
Fichte traktował świat jako pole działania i wytwór działania. Działanie jest istotniejsze i bardziej pierwotne od substancji. Działającą zasadą w świecie jest jaźń. Uważał, że rzeczy są wytworem naszych wyobrażeń a nie odwrotnie (tzn., że przedmioty nie wpływają na nasze poznanie). Wg. niego rzeczywistość tworzy nasza jaźń. "Istnieją obrazy, one są jedynym co istnieje[...]". O czynie mówił, że jest postacią bytu i jest dobry. Czyn jest w pełni czynem, gdy jest wolny.
Fichte podjął w swej teorii wiedzy myśl Kanta o autonomii w sensie niezależności od praw przyrodniczych, człowieka jako "fenomenu", istoty wolnej i moralnej. Dla myślicieli nawiązujących do Kanta, interpretacja człowieka jako istoty wolnej prowadziła do pytania o zasadę jednoczącą dwie części kantyzmu: teorię poznania i doktrynę moralną. W interpretacji człowieka prowadziły one do dualizmu antropologicznego: pełna autonomia miała być możliwa tylko w sferze działalności moralnej, a w funkcjach poznawczych człowiek był zależny od treści dostarczonych przez "rzeczy same w sobie". Jego aktywność i autonomia sprowadzały się jedynie do formy, do jednoczenia postrzeżeń w "jedności apercepcji". Rozdźwięk między człowiekiem jako podmiotem poznania a człowiekiem jako podmiotem działania etycznego, Fichte próbował przezwyciężyć, uznając czyn (die Tat) za istotę ludzkiej świadomości. Czynem jest dla Fichtego działalność świadomości ogólnoludzkiej, którą odróżnia od świadomości indywidualnej i określa terminem "absolutnego Ja". Działalność świadomości ogólnej jest samodzielna i autonomiczna (das Ich setzt sich selbst). Polega przy tym na konstytuowaniu całego otoczenia (das Ich setzt das Nicht-Ich), czyli na tworzeniu jego sensu i znaczenia zgodnego z prawem moralnym. W działalności ogólnej świadomości widzi Fichte podstawę kultury jako wspólnoty, w której prawo moralne, zasada ludzkiej godności określa stosunki międzyludzkie. Wobec jednostki świadomość ogólna i związana z nią wspólnota kulturalna, występują jako ideał moralny, określający cel działań jednostki, jej powołanie i najwyższą powinność.
Zagadnienie autonomii stawiało przed F. pytanie o stosunek między świadomością ogólną a otaczającym światem przedmiotowym. Świadomość poznająca świat i traktująca go jako dany i od niej niezależny, to dla F. stan braku wolności, stan cierpienia. F. przeciwstawił się kontemplatywnemu racjonalizmowi (Fr. Nicolai, M. Mendelssohn, Ch. Wolf), upatrującemu w poznaniu świata danego najwyższą wartość ludzkiego życia. Elementy podstawy kontemplatywnej widział też w teorii poznania Kanta, w uznaniu istnienia "rzeczy samej w sobie" jako czegoś całkowicie niezależnego od świadomości. Fałszywość tej koncepcji upatrywał w tym, że uniemożliwiała wyjaśnienie autonomii świadomości ogólnej, pozostawiając poza nią jakąś rzeczywistość. F. nawiązał do kantowskiej "transcendentalnej jedności apercepcji", interpretując ją jako pogląd o konstytuowaniu przez świadomość nie tylko formy poznania, lecz i jego treści, czyli świata przedmiotowego. Przełamał w ten sposób kantowski dualizm formy i treści: obie uznał za wytwory świadomości ogólnej. Dla wyjaśnienia obcości między światem rzeczy a świadomością wyróżniał w świadomości refleksyjną, racjonalną samowiedzę i działalność spontaniczną (nawiązując w tym do kantowskiego rozumienia wyobraźni, Einbildungs-kraft). Świat przedmiotowy uznał za alienację ogólnej świadomości, za wytwór jej nieświadomego działania. W rzeczowym, wyalienowanym charakterze świata zmysłowo-przedmiotowego widział ujawnienie irracjonalnych sił właściwych człowiekowi (do tej koncepcji nawiązywali romantycy upatrując w sferze irracjonalnego przeżycia zarówno istotę świadomości, jak i jej kontaktu poznawczego ze światem, ale wbrew F. degradowali oni rozum i pomijali koncepcję przezwyciężenia irracjonalizmu w bytowaniu ludzkim). Przezwyciężenie alienacji F. wiązał z racjonalizacją człowieka, polegającą na poznawaniu funkcji świadomości ogólnej. Problem przezwyciężenia alienacji i uzyskania wolności sprowadził do zmiany postawy jednostki wobec świata.
Najszlachetniejszym zadaniem dla człowieka jest pokonać barierę między "ja" a światem. Jest to nasz ludzki obowiązek, który wypełniając kroczymy do doskonałości. Szczęście, które dzięki temu odczuwamy jest szczęściem doczesnym.
na podstawie - Matthias Vogt "Filozofia dla wszystkich"
(Słownik Filozofów, Warszawa 1966, s. 207-208; 211-212, artykuł napisany przez Zbigniewa Kuderowicza)
Inne hasła zawierające informacje o "Johann Gottlieb Fichte":
Elegia
...
1749
...
Fabian Bellingshausen
...
1679
...
David Garrick
...
Flins
...
1777
...
Cieplice Śląskie-Zdrój
...
Widmo Brockenu
...
Archeologia
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Johann Gottlieb Fichte":
139. Przemiany w kulturze i życiu codziennym (plansza 2)
...
027. Stuttgart, część 2 (plansza 23)
...
137. Wiek rozwoju (plansza 7)
...
|
