Jura – drugi okres ery mezozoicznej . Trwała od 208 do 145 milionów lat temu. Nazwa pochodzi od gór Jura leżących we Francji i Szwajcarii .

W czasie jury rozpoczął się rozpad Pangei oraz powstawanie oceanów: Atlantyckiego i Indyjskiego. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane fragmenty skorupy oceanicznej na Atlantyku i Pacyfiku. W środkowej jurze zaczyna się jedna z największych transgresji morskich w dziejach Ziemi, mająca maksimum w oksfordzie , co skutkuje wielkim rozwojem płytkich mórz na zalanych kontynentach. Nastąpiło stopniowe złagodzenie gorącego, ale suchego klimatu triasu na ciepły i wilgotny. Ruchy tektoniczne i wulkanizm były w jurze niezbyt intensywne.

Stratygrafia jury opiera się na amonitach właściwych , które pozwalają na podział jury na ponad 100 poziomów. Pomocniczo wykorzystuje się także w jurze środkowej i późnej belemnity , otwornice , dinflagellaty i kalpionelle.

Podział

Okres jurajski dzieli się na trzy epoki : jura wczesna , jura środkowa i jura późna z wiekami :

W podziale chronostratygraficznym jura dzieli się na trzy oddziały : jura dolna , jura środkowa i jura górna . W Europie północno-zachodniej do określania zespołów facji pozaalpejskich stosuje się czasami nazewnictwo tradycyjne:

• jura górna – malm lub jura biała
• jura środkowa – dogger lub jura brunatna
• jura dolna – lias lub jura czarna.

Flora jurajska

Diplodocus hallorum na tle flory jurajskiej

Klimat sprzyjał pojawianiu się dżungli i to nawet w wyższych szerokościach geograficznych. Nie było jednak jeszcze roślin okrytonasiennych , dominowały nagonasienne , a wśród nich drzewa iglaste stanowiły podstawą grupę drzewostanów. W jurze nastąpił bujny rozwój różnych gatunków araukariowatych , rodzin głowocisowatych , sosnowatych , zastrzalinowatych , cisowatych , ale dużo też było liściastych drzew nagonasiennych: sagowcowych i miłorzębów oraz wymarłych dziś: paproci nasiennych (rząd Caytoniales) i przeżywających optimum w jurze benetytów . W lasach rosły też zarodnikowe paprocie drzewiaste z rzędu olbrzymkowców Cyatheales, jednak udział drzewiastych paproci, zarówno zarodnikowych jak i nasiennych, był znacznie mniejszy niż w poprzednich okresach. Głównymi roślinami zielnymi były paprocie, natomiast począwszy od końca wczesnej jury inne paprotniki (widłaki, skrzypy) są wyraźnie rzadsze niż w triasie czy późnym paleozoiku .

Fauna jurajska

Pojawiają się pierwsze bezdyskusyjne belemnity i szybko się rozwijają. Wraz z amonitami są głównym elementem fauny bezkręgowców mórz otwartych. Pojawiają się pierwsze planktoniczne otwornice. Żyją one w przypowierzchniowych wodach mórz otwartych i są ważnym wskaźnikiem paleośrodowiska. Na obszarach płytszych bardzo intensywnie rozwijają się gąbki przechodzące wtedy optimum rozwoju. Razem z masowo występującymi sinicami oraz glonami budują bardzo liczne wielkie rafopodobne struktury. Igły gąbek krzemionkowych oraz krzemionka z rozpuszczonych gąbek tworzy masowo występujące w wapieniach jury krzemienie. Pospolitym składnikiem faun jurajskich są coraz liczniejsze małże i ramienionogi . Wśród liliowców w jurze dokonuje się znaczna zmiana – liliowce bezłodygowe zaczynają przeważać nad łodygowymi. Wśród tych ostatnich notuje się gigantyzm , np. okazy rodzaju Seirocrinus ma 20m długości.

Kręgowce. Zaczyna się bujny rozwój współczesnych grup rekinów , pojawiają się pierwsze płaszczki . Szczyt rozwoju przechodzą przejściowce , a wśród ryb ościstych Teleostei zaznaczają się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości dzisiejszych form (np. symetria płetwy ogonowej). We wczesnej jurze następuje szybki upadek płazów labiryntodontów , pojawiają się natomiast płazy ogoniaste. Jura wraz z kredą jest "złotym wiekiem" gadów. Wielki rozwój przechodzą gady morskie, zwłaszcza ichtiozaury i plezjozaury , wśród tych ostatnich pojawiają się największe plezjozaury w dziejach (np. pliozaur Liopleurodon). Liczne są także morskie krokodyle. Wśród latających gadów stopniowo podupadają słabo latające ramforynchy , a szybko rozwijają się pterodaktyle . Obie grupy są rybożerne i koncentrują się głównie na wybrzeżach. Na lądach dominują dinozaury , przede wszystkim zauropody , które w tym okresie osiągają maksymalizację wymiarów. Drapieżne dinozaury w trakcie jury mają tendencję do uzyskiwania coraz większych rozmiarów, co było odpowiedzią na gigantyzm ich ofiar. Pod koniec jury żył największy drapieżny dinozaur jury – allozaur . Jednocześnie duża grupa drapieżnych dinozaurów była niewielka. Dinozaury ptasiomiedniczne były pospolite, ale nie osiągnęły wówczas szczytu rozwoju. Pod sam koniec jury pojawia się pierwszy praptak wywodzący się z małych drapieżnych dinozaurów. Przy całej kontrowersyjności jego pozycji systematycznej większość badaczy uznaje ten moment za początek istnienia ptaków . Wśród ssaków najliczniejsze są roślinożerne wieloguzkowce i drapieżne trykonodonty , w jurze pojawiają się też pierwsze stekowce . Jednak ssaki jurajskie były grupą słabo rozwiniętą w tym okresie.

Jura na terenach Polski

Z wyjątkiem Sudetów prawie cała Polska przykryta jest utworami jury. W płytkim morzu osadziły się grube warstwy wapieni , budujących Wyżynę Krakowsko-Częstochowską . Licznie występujące tam skałki (np. Maczuga Herkulesa ) reprezentują dawne rafopodobne nieuławicone budowle gąbkowo-glonowe. Skałki te są ostańcami wypreparowanymi spośród bardziej miękkich wapieni płytowych powstałych w wodach otwartych. W rejonie Gór Świętokrzyskich odsłonięte są lądowe osady piaskowców i mułowców dolnej jury z bardzo bogatymi zespołami tropów dinozaurów. W tym okresie powstały skałki pienińskie oraz wapienie tatrzańskie . Z wapieni utworzonych z masowych nagromadzeń bezłodygowych planktonicznych liliowców Saccocoma zbudowany jest sam wierzchołek Giewontu . Osady jurajskie występują na znacznych obszarach Niżu Polskiego , pod przykryciem młodszych utworów. Obszar Sudetów był wtedy lądem (tzw. wał windelicki), na którym dochodziło do niszczenia w wyniku erozji wcześniej powstałych skał.

Zobacz też

• tabela stratygraficzna ,
• geologia .

Bibliografia