Julian Tuwim
Julian Tuwim, ca 1930
Data i miejsce urodzenia	13 września 1894 w Łodzi
Data i miejsce śmierci	27 grudnia 1953 w Zakopanem
Dziedzina sztuki	poezja
Teksty na Wikiźródłach

Witkacy: Portret Tuwima 1929

" Ławeczka Tuwima " w Łodzi

Julian Tuwim (ur. 13 września 1894 w Łodzi , zm. 27 grudnia 1953 w Zakopanem ) – polski poeta , pisarz, autor wodewili, skeczy, librett operetkowych i tekstów piosenek, żydowskiego pochodzenia, jeden z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego . Współzałożyciel kabaretu „Pikador” oraz grupy poetyckiej „ Skamander ”. Bliski współpracownik tygodnika Wiadomości Literackie ^[1]. Tłumacz poezji rosyjskiej, francuskiej, niemieckiej oraz łaciny. Brat polskiej literatki i tłumaczki Ireny Tuwim , kuzyn aktora kabaretowego i piosenkarza Kazimierza "Lopka" Krukowskiego . Podpisywał się ponad czterdziestoma pseudonimami m.in. Oldlen, Tuvim, Schyzio Frenik, Wim, Roch Pekiński.

Jedynym właścicielem autorskich praw majątkowych wszystkich utworów poety oraz jego siostry Ireny Tuwim-Stawińskiej jest Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim, założona w 2006 r., przez córkę Tuwima Ewę Tuwim-Woźniak^[2].

Biografia

Lata młodości (1894-1916)

Urodził się 13 września 1894 w Łodzi , przy ul. Widzewskiej 44, w mieszczańskiej rodzinie zasymilowanych Żydów . W latach 1904 - 1914 uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Łodzi. Na początku uczył się słabo, nie okazywał zainteresowania przedmiotami ścisłymi, zwłaszcza matematyką, przez co powtarzał szóstą klasę. W 1905, z powodu przetaczającej się przez Łódź rewolucji, rodzina Tuwimów musiała opuścić miasto i schronić się na pewien czas we Wrocławiu. Zadebiutował w 1911 przekładem na esperanto wierszy Leopolda Staffa^[3]. W roku 1913 miał miejsce jego właściwy debiut poetycki, wiersz Prośba opublikowany został w Kurierze Warszawskim . Utwór poeta podpisał inicjałami St. M., poznanej w 1912, swojej przyszłej żony Stefanii Marchwiówny .

Okres od przyjazdu do Warszawy (1916-1953)

W 1916 , z myślą rozpoczęcia studiów, przeniósł się do Warszawy. Studiował prawo i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim (1916-1918), ukończył jedynie po ich jednym semestrze. W trakcie studiów rozpoczął współpracę z czasopismem Pro Arte et Studio . Był jednym z założycieli grupy poetyckiej Skamander w 1919 . 30 kwietnia 1919 poślubił Stefanię Marchew. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Biurze Prasowym Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego ^[]. W młodości inspirował się twórczością Leopolda Staffa (pisał o tym w swych pamiętnikach). Członek założyciel Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS) .

W 1939 wyemigrował przez Rumunię , Włochy do Francji , a po jej kapitulacji (1940) do Brazylii , aby ostatecznie osiąść w USA . Wspólnie z Janem Lechoniem , Antonim Słonimskim , Kazimierzem Wierzyńskim oraz Mieczysławem Grydzewskim (określanymi jako poeci satelici) spotykali się we paryskiej kawiarni Café de la Régence (dominował tam nastrój melancholijny, nostalgia, smutek, poczucie klęski oraz przekonanie, że trzeba być duchowym przywódcą narodu – tak zwany nurt skamandrycki). W obliczu zagrożenia i kapitulacji Francji , Tuwim, razem z Lechoniem, udali się przez Hiszpanię do Lizbony ( Portugalia ), a następnie do Rio de Janeiro ( Brazylia ), gdzie dołączył do nich Kazimierz Wierzyński. Wspólnie też wyjechali do Nowego Jorku, gdzie poeta mieszkał przez pięć lat (od 1942). Tuwim z Oskarem Lange pisali dla pism Nowa Polska oraz Robotnik , natomiast Wierzyński oraz Lechoń (przyczyną rozpadu grupy były proradzieckie sympatie Tuwima) utworzyli Tygodnik Polski . Grydzewski natomiast wyjechał do Londynu , gdzie na długo pozostał redaktorem naczelnym Wiadomości (odpowiednik krajowych Wiadomości Literackich ). Członkowie grupy poetyckiej Skamander stanowili pierwszą, wielką falę emigracji polskich literatów i poetów.

Do Polski wrócił Tuwim w czerwcu 1946 roku i stał się osobowością chronioną, adorowaną i uprzywilejowaną przez ówczesne władze. Został okrzyknięty poetą państwowym. W tym samym roku Tuwimowie adoptowali córkę Ewę. W latach 1947-1950 pełnił funkcję kierownika artystycznego Teatru Nowego .

W ostatnich latach życia Tuwim stworzył niewiele wierszy; czasami tylko ulegał prośbom zaprzyjaźnionych redaktorów, potrzebujących wierszy na rocznicowe okazje. Zajmował się tłumaczeniami i zbieraniem kuriozów literackich, które publikował w miesięczniku „Problemy” w cyklu „ Cicer cum Caule ”.

Rodzina

Ojciec poety, Izydor Tuwim (ur. 22 lipca 1858 w Kalwarii, zm. 1935)^[4], ukończył szkołę w Królewcu, następnie studiował w Paryżu , znał kilka języków obcych. Był urzędnikiem i korespondentem Azowsko-Dońskiego Banku Handlowego. Zmarł w 1935 i jest pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi .

Matka, Adela z Krukowskich (ur. 9 stycznia 1872 w Mariampolu, zm. 1942)^[4], była córką właściciela drukarni, pochodziła z rodziny inteligenckiej, jej czterej bracia byli adwokatami oraz lekarzami. Po śmierci męża popadła w poważną chorobę psychiczną, próbowała popełnić samobójstwo. Ostatni okres życia spędziła w szpitalu dla psychicznie chorych w Otwocku . Podczas likwidacji otwockiego getta została zastrzelona przez Niemców 19 sierpnia 1942^[5][6].

Żonę, Stefanię Marchew ^[7] (1894-1991), poślubił 30 kwietnia 1919 w Wielkiej Synagodze w Łodzi . Po powrocie z emigracji adoptowali córkę Ewę, która w 2006 założyła Fundację im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim, której celem jest sprawowanie opieki nad dorobkiem artystycznym poety oraz jego siostry.

Stan zdrowia

Julian Tuwim przez znaczną część swego życia cierpiał na zaburzenia nerwicowe (agorafobia, nerwica wegetatywna) i depresję , które ograniczały jego normalne funkcjonowanie i pracę^[8].

Śmierć

Zmarł 27 grudnia 1953 w pensjonacie ZAiKS-u "Halama" w Zakopanem na atak serca ^[8][9]. Pochowany jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie .

Twórczość

Autor tekstów kabaretowych, rewiowych i librecista oraz autor tekstów politycznych. Współautor i redaktor pism literackich i satyrycznych ( Skamander , Wiadomości Literackie , Cyrulik Warszawski ). Tłumacz literatury rosyjskiej , m.in. Aleksandra Puszkina (Jeździec miedziany, Połtawa), W. Majakowskiego (Obłok. w spodniach). Autor popularnych wierszy dla dzieci, m.in. Lokomotywa, Ptasie radio, Pan Hilary, Słoń Trąbalski, Bambo. Bibliofil i kolekcjoner kuriozów (Czary i czarty polskie, Pegaz dęba, Cicer cum caule). Znany był ze swojego specyficznego humoru objawiającego się bystrością umysłu i świeżością. Świeżości tej szukał najczęściej w języku – głównym orężu modernizmu, a szczególnie postmodernizmu. Swe badania językowe rozpoczął od nauki esperanto jeszcze w latach gimnazjalnych. Tłumaczone na esperanto wiersze Staffa , a także Testament mój (Mia testamento) Juliusza Słowackiego i inne wiersze zostały opublikowane na łamach Esperantysty Polskiego ( Pola Esperantisto ). W późniejszych badaniach nad językiem tworzył neologizmy. Podobnie jak B. Leśmian , A. Wat i S. Młodożeniec , tworzył tak zwany język pozarozumowy (zaum), którego poznanie miało być aprioryczne i zgodne ze skojarzeniami każdego odbiorcy. Próby te wyraził w Słopiewniach. Poezja Tuwima uważana jest za jedną z najtrudniejszych ze względu na częste gry słów , zwielokrotnienia znaczeń jednego wyrazu poprzez inne, nie zawsze jasne podkreślenia niektórych słów w zdaniu jakby było ono niedokończone. Ogromna giętkość i błyskotliwość tego języka przyjmuje często koloryt humorystyczny, jak w Balu w operze . Słowa przyjmują cechy opisywanej rzeczywistości (np. mistrzowsko zastosowana została rytmika i szelest polskich słów w Lokomotywie , przez co jest to wiersz- onomatopeja ).

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Literacka miasta Łodzi w latach 1928 i 1949
• Nagroda polskiego PEN Clubu w 1935
• Doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego w 1949
• Nagroda państwowa pierwszego stopnia w 1952

Najważniejsze dzieła

• Juwenilia (1911–1918) – wczesne próby poetyckie, sam Tuwim nigdy ich nie wydał^[10].
• Czyhanie na Boga (1918)
• Sokrates tańczący (1920)
• Siódma jesień (1921)
• Pogrzeb prezydenta Narutowicza(1922)
• Wierszy tom czwarty (1923)
• Czary i czarty polskie (1924)
• Wypisy czarnoksięskie (1924)
• A to pan zna? (1925)
• Czarna msza (1925)
• Tysiąc dziwów prawdziwych (1925)
• Słowa we krwi (1926)
• Tajemnice amuletów i talizmanów (1926)
• Strofy o późnym lecie
• Rzecz czarnoleska (1929)
• Jeździec miedziany (1932, przekład Puszkina)
• Biblia cygańska i inne wiersze (1932)
• Jarmark rymów (1934)
• Polski słownik pijacki i antologia bachiczna (1935)
• Treść gorejąca (1936)
• Bal w Operze (1936, wyd. 1946)
• Kwiaty polskie (1940-1946, wyd. 1949)
• Pegaz dęba, czyli panopticum poetyckie (1950)
• Piórem i piórkiem (1951)
• Cicer cum Caule (1949-1953)
• Rzepka (1952)
• Lokomotywa

Tuwim w piosenkach

Tablica pamiątkowa w Warszawie przy ul. Nowy Świat 25

Ulica Tuwima w Chrzanowie

Piosenki powstałe w oparciu o utwory Juliana Tuwima, bądź specjalnie pod tym kątem napisane przez autora (alfabetycznie):

• Absztyfikanci Grubej Berty, piosenkę wykonał zespół Bez Jacka
• Berlin 1913, śpiewa do muzyki własnej Leszek Długosz
• Całujcie mnie wszyscy w dupę, Fokus w ramach projektu Poeci
• Chrystus miasta, Buldog na płycie Chrystus miasta
• Co nam zostało z tych lat?, śpiewa Chór Dana , Mieczysław Fogg
• Do prostego człowieka , piosenkę nagrały zespoły Liberum Veto, Włochaty oraz Akurat
• Do generałów, Buldog , na płycie Chrystus miasta
• Figielek, kompozycja Miłosz Bembinow , śpiewa Magda Polańska, chórki Agatka Chodyra
• Grande valse brillante (fragm. poematu Kwiaty polskie), muz. Z. Konieczny , śpiewa Ewa Demarczyk , ostatnio J. Steczkowska , J. Radek , Michał Bajor
• Jeżeli, śpiewa Czesław Niemen
• Kobiece, śpiewa K. "Grabaż" Grabowski z zespołem Strachy na Lachy
• Kotek, kompozycja Miłosz Bembinow , śpiewa Magda Polańska i Iza Sobieraj
• Lokomotywa, Trudny rachunek, Dwa Michały, muzyka Jarek Kordaczuk , śpiewa Basia Raduszkiewicz ^[11]
• Lokomotywa, wykonuje Lilu w ramach projektu Poeci
• Miejscowa idiotka z tutejszym kretynem, muzyka i śpiew Grzegorz Turnau ^[12]
• Miłość ci wszystko wybaczy , muz. Henryk Wars , śpiewa Hanka Ordonówna , Jerzy Czaplicki , ostatnio również m.in. Kayah , Tatiana Okupnik
• Na pierwszy znak, śpiewa Hanka Ordonówna , ostatnio Czarno-Czarni
• Pomarańcze i mandarynki (wiersz pt. Sen złotowłosej dziewczynki), śpiewa Marek Grechuta
• Pokoik na Hożej, śpiewa Zofia Terné , Hanna Orsztynowicz
• Tomaszów, muz. Z. Konieczny, śpiewa Ewa Demarczyk , ostatnio J. Radek , Marysia Sadowska
• Trawa, Wagabunda, ZHP ; także zespół Pustki na albumie Kalambury
• W Poroninie, śpiewa Paweł Kukiz i grupa Piersi
• Wiersz, w którym..., punkowa interpretacja utworu przez zespół KBTW?
• Wiosna, piosenkę wykonuje sopocki zespół Ćma
• Wspomnienie, muz. M. Sart, śpiewa Czesław Niemen , Grzegorz Turnau , Janusz Radek
• Znów to szuranie, L.U.C w ramach projektu Poeci

W 2008 r. nakładem wytwórni 4ever Music ukazała się składanka Co nam zostało z tych lat? Piosenki Juliana Tuwima.

Pieśni, utwory kameralne i symfonie do wierszy Tuwima

• Karol Szymanowski – Słopiewnie na głos i fortepian op. 46bis (1921)
• Witold Lutosławski – Piosenki dziecinne na głos i fortepian: Taniec, Rok i bieda, Kotek, Idzie Grześ, Rzeczka, Ptasie plotki (1947); także w oprac. na głos i orkiestrę (1952)
• Witold Lutosławski – Spóźniony słowik na głos i fortepian (1947) lub głos i orkiestrę kameralną (1952)
• Witold Lutosławski – O Panu Tralalińskim na głos i fortepian (1947) lub głos i orkiestrę kameralną (1952)
• Henryk Mikołaj Górecki – Ptak, nr 3 z cyklu Trzy pieśni op. 3 (1956)
• Henryk Mikołaj Górecki – Pieśni o radości i rytmie op. 7 (1956/1960), zatytułowane cytatem z Tuwima;
• Henryk Mikołaj Górecki – Epitafium op. 12 na chór i orkiestrę do ostatnich słów poety (1958)
• Krzysztof Meyer – Quartettino na sopran, flet, wiolonczelę i fortepian (1966)^[13]
• Krzysztof Meyer – II Symfonia, do fragmentu Biblii cygańskiej (1967)
• Krzysztof Meyer – Spiewy polskie na sopran i orkiestrę: Swit, Dwa wiatry, Rzeź brzóz, Akacje, Motyle, Suma jesieni (1974)

Miejsca w Łodzi związane z Tuwimem

• ul. Widzewska 44 – pod tym adresem Tuwim przyszedł na świat (obecnie ul. J. Kilińskiego)
• ul. Andrzeja Struga 40 (dziś 42) – kamienica, w której w młodości mieszkał poeta
• ul. H. Sienkiewicza 46 – adres Gimnazjum Męskiego, do którego uczęszczał (obecnie III Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki )
• ul. Piotrkowska 104 – " Ławeczka Tuwima "
• al. 1 Maja 5 m. 13 – pod tym adresem przez pewien czas mieszkał wraz z rodzicami
• Cmentarz żydowski przy ul. Brackiej – można tu znaleźć mogiły rodziców Tuwima

Przypisy

Bibliografia

• Koźniewski Kazimierz , Historia co tydzień, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1976
• Kostyrko Hanna (wybór), Podróż w dalekie lata, Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1976

Zobacz też

Pozostali Skamandryci

• Antoni Słonimski
• Jarosław Iwaszkiewicz
• Kazimierz Wierzyński
• Jan Lechoń

Hasła powiązane z Tuwimem

• Szpilki (czasopismo)
• Galeria Wielkich Łodzian
• Ławeczka Tuwima
• Polska nowela fantastyczna
• Ulica Juliana Tuwima w Olsztynie

Linki zewnętrzne

• Bogaty wybór utworów Juliana Tuwima w Poema.art.pl