Juliusz Słowacki
Portret poety z 1831 roku, pędzla Tytusa Byczkowskiego
Data i miejsce urodzenia	4 września 1809 Krzemieniec
Data i miejsce śmierci	3 kwietnia 1849 Paryż , II Republika Francuska
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Styl	romantyzm
Ważne dzieła	Kordian Beniowski Balladyna ( więcej )
Teksty na Wikiźródłach

Juliusz Słowacki
Leliwa Leliwa
Miejsce urodzenia	Krzemieniec
Data śmierci	1849
Miejsce śmierci	Paryż
Rodzina	Słowaccy
Rodzice	Euzebiusz Słowacki Salomea z Januszewskich

Juliusz Słowacki

Salomea Słowacka , matka poety

Grób Słowackiego na paryskim cmentarzu Montmartre. Zdjęcie z czerwca 2006 r

Juliusz Słowacki herbu Leliwa (ur. 4 września 1809 w Krzemieńcu , zm. 3 kwietnia 1849 w Paryżu na gruźlicę ) – jeden z najwybitniejszych poetów polskich doby romantyzmu , dramaturg i epistolograf . Obok Mickiewicza i Krasińskiego określany jako jeden z Wieszczów Narodowych . Twórca filozofii genezyjskiej (pneumatycznej), epizodycznie związany także z mesjanizmem polskim . Był też mistykiem. Obok Mickiewicza uznawany powszechnie za największego przedstawiciela polskiego romantyzmu .

Utwory Słowackiego, zgodnie z duchem epoki i ówczesną sytuacją narodu polskiego, podejmowały istotne problemy związane z walką narodowowyzwoleńczą, z przeszłością narodu i przyczynami niewoli, ale także poruszały uniwersalne tematy egzystencjalne . Jego twórczość wyróżniała się mistycyzmem , wspaniałym bogactwem wyobraźni, poetyckich przenośni i języka. Jako liryk zasłynął pieśniami odwołującymi się do Orientu , źródeł ludowych i słowiańszczyzny . Był poetą nastrojów, mistrzem operowania słowem. Obok Cypriana Kamila Norwida i Tadeusza Micińskiego uważany za największego z mistyków polskiej poezji. Miał zresztą (i opisał je w Raptularzu^[]) doświadczenia mistyczne .

Wywarł ogromny wpływ na późniejszych poetów Młodej Polski i Dwudziestolecia międzywojennego w Polsce , m.in. Antoniego Langego , Krzysztofa Kamila Baczyńskiego czy Jana Lechonia . 9 stycznia 2009 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2009 Rokiem Juliusza Słowackiego.

Życie Juliusza Słowackiego

Lata młodości

Urodził się w Krzemieńcu w południowo-wschodniej części dawnej Rzeczypospolitej . Jego ojciec, Euzebiusz , był profesorem literatury w Liceum Krzemienieckim i Uniwersytecie Wileńskim . Matka Słowackiego, Salomea z Januszewskich , osoba o dużej kulturze literackiej i osobistej, po śmierci męża zajmowała się wychowywaniem syna. W domu państwa Słowackich panowała atmosfera uwielbienia twórczości klasycystów , co miało decydujący wpływ na późniejsze przemiany światopoglądowe twórcy Króla-Ducha. Dzięki licznym znajomościom wśród wysoko postawionych elit – Salomea wyszła za mąż po raz drugi, za lekarza Augusta Bécu . Matka przyszłego poety prowadziła coś na kształt salonu literackiego, dzięki czemu Juliusz miał w dzieciństwie i wczesnej młodości szeroki kontakt z ówczesną elitą intelektualną, zwłaszcza z kręgu Uniwersytetu Wileńskiego. Tym sposobem poznał m.in. Adama Mickiewicza przed jego deportacją z Litwy . Po studiach prawniczych w Wilnie przybył 1 lutego 1829 do Warszawy . 30 marca objął posadę aplikanta w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu . Po wybuchu powstania listopadowego , 9 stycznia 1831 podjął pracę w powstańczym Biurze Dyplomatycznym księcia Adama Jerzego Czartoryskiego . 8 marca udał się z misją dyplomatyczną Rządu Narodowego do Londynu .

Emigracja

Poeta pozostał na emigracji we Francji , gdzie zadebiutował w 1830 roku powieścią poetycką Hugo. W latach 1833 - 1835 przebywał w Szwajcarii nad Jeziorem Genewskim (wydaje 3 tom poezji); zakochał się w Marii Wodzińskiej. W Szwajcarii przebywał do roku 1838 , podróżował po Włoszech , Grecji , Egipcie , Palestynie i Syrii . Podczas pobytu w Rzymie (gdzie dotarł 22 lutego 1836 ) mieszkał w domu przy Via del Babuino 165. W czasie pobytu we Włoszech nawiązał przyjaźń z Zygmuntem Krasińskim, który stał się pierwszym wnikliwym krytykiem twórczości Słowackiego^[1].W końcu osiadł na stałe w Paryżu . Mimo że był poważnie chory, wyruszył w 1848 roku do Wielkopolski , by wziąć udział w powstaniu , jednak zamierzeń swych nie zrealizował. Wtedy też ostatni raz spotkał się z matką we Wrocławiu . Nigdy się nie ożenił. Był typowym rentierem . Przysyłane przez matkę pieniądze umiejętnie pomnażał, inwestując je na paryskiej giełdzie , m.in. w akcje kolei lyońskiej. Pozwoliło mu to zyskać pewną niezależność finansową. Umożliwiło to też Słowackiemu nie tylko wydawanie własnej twórczości ale przede wszystkim poświęcenie sie tej twórczości.

Pogrzeb

Juliusz Słowacki został pochowany na paryskim Cmentarzu Montmartre , gdzie spoczywał do 14 czerwca 1927 roku. Odnowiony, pierwotny grób Juliusza Słowackiego, zaprojektowany przez francuskiego artystę Charles'a Pétiniaud-Dubos, można nadal oglądać na tym cmentarzu. W 1927 roku prochy Słowackiego zostały na polecenie marszałka Józefa Piłsudskiego przewiezione do Polski. Jego trumna płynęła w górę Wisły z Gdańska do Krakowa na pokładzie statku Mickiewicz, który zatrzymywał się w licznych portach rzecznych, gdzie miejscowa ludność składała hołd prochom wieszcza. 28 czerwca tego roku na dziedzińcu zamku na Wawelu odbyła się uroczysta ceremonia pogrzebowa. Na jej zakończenie Józef Piłsudski wypowiedział wielokrotnie cytowane słowa: W imieniu Rządu Rzeczypospolitej polecam Panom odnieść trumnę Juliusza Słowackiego do krypty królewskiej, bo królom był równy. Jego prochy zostały złożone obok Adama Mickiewicza w Krypcie Wieszczów Narodowych w Katedrze na Wawelu . Był ulubionym poetą Józefa Piłsudskiego.

Twórczość

Mimo iż Słowacki żył zaledwie 40 lat, jego twórczość literacka była obfita i różnorodna; poeta pozostawił po sobie 13 dramatów, blisko 20 poematów, setki wierszy, listów oraz jedną powieść. Stworzył również spójny system filozoficzny, który nazwał filozofią genezyjską. Jako że spuścizna literacka Słowackiego była bogata tematycznie, jego twórczość podzielić można na cztery okresy^[2].

Na przemiany filozoficzno-estetyczne twórczości Słowackiego decydujący wpływ miało uwielbienie literatury klasycystów , jakie panowało w domu poety. Władysław Szturc uważał, że Słowacki zaczynał tworzyć jako pseudoklasyk ^[3], a patronowali mu nie romantycy tacy jak Lord Byron czy Percy Shelley , ale Wolter . Młody poeta próbował w tym czasie przetłumaczyć Mahometa Woltera. Inspirowany zaś tragedią Mendog napisaną przez swojego ojca, rozpoczął pracę nad swoim Mindowem.

Twórczość Słowackiego z tego najwcześniejszego okresu opierała się na oświeceniowym deizmie , religijnym sceptycyzmie i cynizmie . Obficie czerpała również z myśli takich pisarzy jak: Francis Bacon , Kartezjusz , Baruch Spinoza , Niccolò Machiavelli czy Innocent Gentillet. Głównym tematem jego ówczesnych dzieł (min. Marii Stuart ) były wojny religijne, które uważał za maskę fanatyzmu i pretekst do wojny o władzę. Słowacki zastanawiał się przy tym: jeżeli wiadomo, że Boga nie ma, skąd chęć walki za religię i wiarę? W centrum tych dzieł tkwiła fascynacja złem, która z czasem (kiedy przyjęła cechy fatalistyczne ) zadecydowała o zwrocie Słowackiego w stronę romantyzmu.

Pierwsze wiersze Słowackiego były bardziej swobodnymi przekładami z Alphonse de Lamartine'a , Thomasa Moore'a oraz Edmunda Spensera niż oryginalnymi kompozycjami. Poważniejsze próby literackie tworzył od ok. 1825 roku; debiutował zaś anonimowo powieścią bajroniczną "Hugo" w roku 1830 . W 1832 wydał pierwszy i drugi tom "Poezji" (trzeci ukazał się w 1833 ). Publikacje, zdradzające już romantyczny charakter jego twórczości, zawierały wczesne powieści poetyckie (m.in. Żmija, Jan Bielecki , Mnich i wspomniana wyżej tragedia Maria Stuart); nie wzbudziły one jednak zainteresowania środowiska emigracji polskiej w Paryżu. W następnych latach twórczość Słowackiego uległa przemianie; w liście do matki z 20 października 1835 pisał: znienawidziłem moje pierwsze utwory (...) rozwinęło się we mnie jakieś nowe piękności uczucie.

Za czynnik, który zadecydował o rozpoczęciu drugiego okresu myśli Słowackiego, nazywanego nieraz etyką chrześcijańską, uważa się lekturę Konrada Wallenroda Mickiewicza. Jego dzieła odrzuciły wówczas wolterowski ład, a często zaczęły czerpać ze wzorców i rekwizytorni tragedii Shakespeare'a . Wkrótce powstał poemat W Szwajcarii ( 1835 - 36 ) i liryki: "Rozłączenie", Rzym, Sumienie. Ogromny wpływ na twórczość Słowackiego miały podróże m.in. do Włoch, Grecji, Egiptu, Palestyny i Libanu (tam powstał Anhelli ). Podczas pobytu we Florencji ( 1837 / 1838 ) rozpoczął intensywną pracę nad swoimi utworami. Powstał wtedy m.in.: Ojciec zadżumionych ( 1839 ), Wacław . W grudniu roku 1838 wrócił do Paryża.

Z końcem lat 30 Słowacki w liście do Zygmunta Krasińskiego zapowiedział napisanie "wielkiego poematu w rodzaju Ariosta , który ma się uwiązać z sześciu tragedii, czyli kronik dramatycznych"^[4]. W zamierzeniu miała to być swoista literacka kronika prezentująca bajeczne początki państwa polskiego , nawiązująca do tradycji, legend i historii pogańskich czasów Słowian ^[5]. Projekt doczekał się jednak tylko częściowej realizacji; powstały dwie tragedie romantyczne – Balladyna (1839) i Lilla Weneda (1840).

W roku 1844 zaczął pisać prozą poetycką swój niezwykły wykład filozofii: Genezis z Ducha . W twórczości poety rozpoczął się tym samym okres intensywnej pracy nad filozofią genezyjską. Charakter genezyjski mają wszystkie późniejsze dzieła Słowackiego, z których na uwagę zasługują: Samuel Zborowski i Król-Duch . Oba dzieła zapatrują się na oryginalny system filozoficzny autora z dwóch różnych perspektyw: egzystencjalnej, dotyczącej jednostki ludzkiej oraz historiozoficznej .

Juliusz Słowacki od młodego przekonany był o swoim geniuszu poetyckim oraz przeznaczeniu do roli przewodnika narodu, które to przekonania podsycała w nim matka, Salomea. Zdaniem poety istnieją dwie drogi do poznania absolutu . Pierwsza to poznanie naukowe, które jest jednak tylko cząstkowe i wymaga żmudnych, długotrwałych badań; druga natomiast polegała na objawieniu, natychmiastowo zapewniała wiedzę o wszechświecie. Objawienie staje się jednak udziałem jedynie jednostek wybitnych – stąd przekonanie Słowackiego, iż owe wybrane jednostki (natchnieni poeci) powinni przyjmować rolę duchowego przewodnika reszty narodu.

Stworzył oryginalne wielkie dramaty: Kordian 1834 , Balladyna 1834 (wyd. 1839 ), Horsztyński 1835 , Lilla Weneda 1840 , Mazepa 1839, Sen srebrny Salomei 1843 , Ksiądz Marek 1843, Fantazy 1845 - 46 , poematy: Anhelli 1838 , Beniowski 1841 i Król-Duch. Uprawiał wyrafinowaną prozę poetycką – to Genezis z Ducha 1844 . Szczyt jego poetyckiego geniuszu stanowi cykl tajemniczych liryków genezyjskich, gdzie daje wykładnię swojego systemu filozoficznego – ewolucji świata od materii do czystego ducha (poemat Król-Duch 1845 - 1849 ). Niesamowitym spełnionym proroctwem Słowackiego stał się jego wiersz Pośród niesnasków Pan Bóg uderza... z 1848 roku, który wielokrotnie przywoływał Jan Paweł II .

Filozofia genezyjska

Millenaryzm Słowackiego

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

Romantyzm, a zwłaszcza romantyzm polski obfitował w zainteresowania romantyków tajemno-spirytualnymi aspektami rzeczywistości i historii. Była to niejako programowa wręcz reakcja na filozofię racjonalności doby oświecenia. Obok mistycyzmu, popularne było też zwracanie się w kierunku zapomnianych, starych koncepcji filozoficzno-religijnych. Jedną z tych koncepcji była wczesnochrześcijańska idea millenaryzmu we wczesnych wiekach średnich odrzucona przez Kościół rzymski. Dzieła Słowackiego prawdziwy renesans przeżyły w okresie Młodej Polski. Nawiązywał do niej m.in. Antoni Lange (powieść Miranda , esej Rzuty ), który w oparciu o wiedzę z dziedzin okultyzmu , spirytyzmu i buddyzmu poddał krytyce i rozwinięciu filozofię genezyjską. Lange twierdził wręcz, że wyzwolenie narodu polskiego zapewnia nie twórczość Mickiewicza, ale wnikliwa lektura Króla Ducha^[6]. Podobny pogląd na tę sprawę mieli również inni poeci tego okresu, np. Wacław Rolicz-Lieder czy Bogusław Adamowicz . Tadeusz Boy-Żeleński w zbiorze felietonów Znasz li ten kraj? ubolewał nad zaniedbaniem Słowackiego w polskim szkolnictwie, ówczesnej kulturze i świadomości czytelniczej względem wciąż wysokiej pozycji Adama Mickiewicza^[7].

Dzieła

Interpretacje

Niedoceniany i zwalczany przez Adama Mickiewicza, doczekał się uznania dopiero na przełomie XIX i XX wieku . Do tego czasu duża część jego twórczości pozostawała w rękopisach.

Wybitny badacz literatury polskiej, Julian Krzyżanowski nazwał Słowackiego twórcą naszego nowoczesnego dramatu ^[8]. Biografię Słowackiego napisał Jan Zieliński. Jego książka pod tytułem Szatanioł ( 2000 ) przedstawia powikłane życie poety. Interpretacje gender i queer poezji i teatru Słowackiego znajdują się w książkach: Kazimiera Szczuka , Kopciuszek, Frankenstein i inne oraz Tomek Kitliński, Paweł Leszkowicz, Miłość i demokracja. Rozważania o kwestii homoseksualnej w Polsce. Nowe analizy dzieła Słowackiego przyniósł także tom Słowacki współczesny pod redakcją Marka Troszyńskiego. Poeta i badacz literatury Jarosław Marek Rymkiewicz wydał w 1982 książkę "Julisz Słowacki pyta o godzinę" ^[9]. Ma ona charakter częściowo fikcyjny, który pozwala autorowi na swobodniejsze poszukiwanie odpowiedzi na pytania psychologiczne, sytuacyjne: dlaczego takich a nie innych wyborów filozoficznych i poetyckicg Słowacki dokonał? Do tematu tego przez długie lata nie w pełni docenionego geniusza polskiego romantyzmu Rymkiewicz powrócił w wydanej w 1982 monografii "Słowacki. Encyklopedia" ^[10].

Przypisy

Zobacz też

• filozofia genezyjska
• mesjanizm
• Trzej Wieszczowie
• bajronizm
• dramat romantyczny
• powieść poetycka
• Literatura polska - romantyzm
• Koło Sprawy Bożej
• Młoda Polska
• Śmierć Słowackiego
• wallenrodyzm

Linki zewnętrzne

• Utwory Juliusza Słowackiego w serwisie Wolne Lektury
• Juliusz Słowacki – życie i twórczość
• Juliusz Słowacki na Pomorzu
• Kolekcja tematyczna Juliusz Słowacki w Cyfrowej Bibliotece Narodowej Polona