Junta czarnych pułkowników – dyktatura wojskowa w Grecji , w latach 1967 - 1974 . Została zapoczątkowana 21 kwietnia 1967 przez wojskowy zamach stanu . W 1973 krwawo stłumiono strajk studentów . W 1974 nieudana próba przyłączenia Cypru do Grecji skompromitowała juntę - rządy objął wezwany z emigracji Konstantinos Karamanlis .

Preludium

Zamach stanu z 1967 r. i następujące po nich siedmioletnie rządy junty wojskowej poprzedziło ponad trzydzieści lat podziałów narodowych między lewicą i prawicą . Te podziały wywodzą się jeszcze z czasów prawicowej dyktatury generała Joanisa Metaksasa (od 1936 roku), a następnie II wojny światowej , gdy to przeciwko niemieckim okupantom walczył nieliczny, prawicowy, monarchistyczny ruch oporu (ok. 10 tysięcy partyzantów), wierny rządowi greckiemu na emigracji, jak i ponad 15 krotnie liczniejsze od niego, lewicowe Greckie Ludowe Wojsko Wyzwoleńcze (ELAS) liczące 100-120 tysięcy partyzantów w oddziałach leśnych oraz 50 tysięcy rezerwistów, tj. także wyszkolonych i biorących udział w walce partyzantów, zakonspirowanych jako cywile w swych miejscowościach. Partyzanci ELAS, nie odrzucając współpracy z rządem, domagali się udziału w siłach porządkowych i obronnych przyszłej Grecji oraz proporcjonalnego do winy ukarania kolaborantów i hitlerowskich zbrodniarzy wojennych w Grecji. Oba te punktu nie zostały zaakceptowane przez króla Jerzego II oraz Brytyjczyków . W efekcie próby rozbrojenia ELAS, w grudniu 1944 r. doszło do krawego, 37-dniowego starcia w Atenach, w którym byli hitlerowcy greccy (tzw. Bataliony Bezpieczeństwa ) walczyli po stronie monarchy i Brytyjczyków. Starcia te zakończono porozumieniem w Varkizie o pełnym rozbrojeniu i rozwiązaniu wszystkich oddziałów stron, poza wojskiem greckim oraz zapowiedzią budowy demokratycznego państwa. Porozumienie to nie zostało dotrzymane przez żadną ze stron. Wkrótce Grecję ogarnęła fala państwowego terroru , skierowanego przeciwko wszystkim członkom byłego lewicowego ruchu oporu ELAS oraz osobom wspomagającym go. Terror potencjalnie dotyczyć mógłby więc ok. 1,5 mln Greków. Czego odbiciem jest okoliczność, że wg informacji Ministra Sprawiedliowości Grecji, tylko do połowy grudnia 1945, ponad 80 tysięcy osób zostało w tej sprawie oskarżonych i uwięzionych, przy czym ponad 30 tysięcy aresztowanych torturowano^{[1] [2]}. Toteż jesienią 1946 r. wybuchła w Grecji wojna domowa. Przeciw rządowi Grecji wystąpili wtedy powstańcy z nowo utworzonego, ideowo- komunistycznego ruchu partyzanckiego Demokratyczne Wojsko Grecji (DSE). Powstańcy głosili cel utworzenia państwa komunistycznego. Wyniszczające walki trwały aż ich klęski w 1949 r. W jej następstwie, Grecja, zachowując pozory demokracji, stała się państwem policyjnym, z terrorem i skrytobójstwami wobec działaczy lewicy^[3].

Od 1947 r. rząd grecki uzyskał decydujące wsparcie od Stanów Zjednoczonych, poprzednio ściśle neutralnych. Było to zgodne z doktryną Trumana , gdyż wystąpiła realna groźba opanowania tego kraju przez komunistów. Od tej pory armia grecka, a przede wszystkim wywiad wojskowy ściśle współpracowały z CIA ^[4]. Przywódca spiskowców - pułkownik Jeorios Papadopulos uprzednio pełnił m.in. obowiązki rezydenta greckiego wywiadu, przy CIA. Następnie, już po zamachu stanu, a nawet także po masakrze studentów Politechniki Ateńskiej 17.11.1973 r., amerykańscy dowódcy często wypowiadali się o greckiej juncie w superlatywach. Co implikuje powszechną wśród Greków opinię, że także sam zamach stanu popierany był przez CIA. Choć brak bezpośrednich dowodów na poparcie takiej tezy.

W 1965 r. premier Georgios Papandreu został zdymisjonowany przez króla Konstantyna II , wywołując tym samy kryzys konstytucyjny. Na przestrzeni 2 lat kraj miał pięciu premierów. Król zdecydował się na rozpisanie wyborów, które miały odbyć się 28 maja 1967 r. Przewidywano, że partia Papandreu (Unia Centrum - EK) wygra wybory, ale nie będzie miała większości. Musiałaby połączyć siły ze Zjednoczoną Demokratyczną Lewicą - EDA. Część wojskowych podejrzewała, że EDA jest w istocie przybudówką, nielegalnej wówczas, Komunistycznej Partii Grecji . Obawy te doprowadziły do zamachu stanu.

Zamach stanu

21 kwietnia 1967 puczyści, którym przewodził generał brygady Stylianos Pattakos oraz pułkownicy Jeorios Papadopulos i Nikolaos Makarezos, dokonali zamachu stanu. Zajęto ministerstwo obrony, pałac królewski, parlament i centra komunikacyjne w Atenach, a także ustawili czołgi. Inni spiskowcy dokonywali aresztowań czołowych polityków m.in. premiera Panagiotisa Kanellopuolosa, jak i zwykłych obywateli podejrzewanych o sympatie lewicowe.

Konstantyn II, mimo apelu premiera, odmówił działań przeciwko puczystom i sam stanął po ich stronie. Nie miał zresztą wielkiego wyboru po tym jak czołgi otoczyły pałac królewski. Junta jedynie pozwoliła królowi mianować premiera, którym został Konstantinos Kollias.

Na jesieni 1967 r., król postanowił zmienić rząd. 13 grudnia 1967 r. wylądował w Kawali , ponieważ Ateny były pod pełną kontrolą junty, a także liczył na przybycie wiernych oddziałów wojska. Początkowo wydawało się że wszystko idzie zgodnie z planem. Marynarka i siły powietrzne, nadal wierne królowi, ogłosiły mobilizację, wierni generałowie odcięli łączność telefoniczną z Atenami, a dowódca wojsk w Kawali był lojalny wobec króla. Plany króla były jednak zbyt zbiurokratyzowane, ponieważ liczył, że rozkazy generałów będą automatycznie wykonywane. Nie skontaktował się także z politykami. Wówczas średniej rangi prorządowi oficerowie, aresztowali generałów i przejęli dowodzenie nad ich oddziałami. Oficerowie ci postanowili aresztować króla. Konstantyn II, widząc, że pucz się nie udał, następnego dnia wyjechał do Rzymu, wraz z premierem Kolliasem.

Po wyjeździe króla i premiera, Grecja została bez głowy państwa i szefa rządu. Nie zraziło to jednak junty, która szybko ustanowiła regenta. Został nim generał Jeorios Zoitakis, który mianował Papadopoulosa premierem. W 1972 r. Zoitakis został usunięty ze stanowiska regenta, a zastąpił go Papadopoulos.

Rządy

Po zamachu zakazano działalności wszelkich partii politycznych , wprowadzono cenzurę (ustanowiono nawet listę pisarzy których dzieła nie mogą być publikowane, a znaleźli się na niej m.in. William Shakespeare , Arystofanes czy Anton Czechow ), uwięziono bądź zsyłano przeciwników politycznych, głównie działaczy lewicowych ^[5], demonstracje polityczne były zabronione, a wolność zgromadzeń zniesiono. Powszechne stało się stosowanie tortur przez niesławną żandarmerię wojskową ESA.

Junta przedstawiła zamach jako "rewolucję która uratowała naród". Twierdzili, że komuniści zinfiltrowali urzędy, uniwersytety, a nawet armię celem dokonania puczu.

Upadek junty

Na początku lat siedemdziesiątych nastąpił wzrost niezadowolenia z rządów. Jeorios Papadopoulos postanowił dokonać reform, poprzez rozpoczęcie ścieżki przejścia do "demokracji sterowanej" na podstawie konstytucji z 1968 r., przyjętej w referendum. 1 czerwca 1973 r. zniesiono monarchię, a on sam ogłosił się prezydentem. Wielu wojskowych nie było z tego powodu zadowolonych.

14 listopada 1973 r. na politechnice ateńskiej studenci rozpoczęli strajk, przeciwko rządom wojskowym. Trzy dni później wojsko krwawo stłumiło protest, a na teren uczelni wjechały czołgi. Dla twardogłowych było już za wiele i postanowili działać. 25 listopada 1973 r. generał Dimitrios Ioannides obalił Papadopoulosa, a na jego miejsce mianował generała Faedon Gizikisa, a premierem został Adamantios Androutsopoulos. Teraz rząd twierdził, że jego poprzednicy "odeszli od ideałów" rewolucji", a on postanowili je ratować^[6].

15 lipca 1974 r. na Cyprze doszło do zamachu stanu dokonanego przez progrecką partię i jednocześnie wspieranego przez Ateny. Pucz jednak wywołał natychmiastową reakcję Turcji , która dokonała inwazji na wyspę 20 lipca 1974 r. Obawiając się wojny z Turcją, oficerowie wycofali poparcie dla Ioannidesa. Prezydent Gizikis spotkał się z czołowymi politykami i ustalił, że należy powołać rząd jedności narodowej, który będzie kierował krajem do wyborów. Początkowo premierem miał zostać Panagiotis Kanellopoulos, ale prezydent przekonał do powrotu do kraju politycznego weterana Konstandinosa Karamanlisa ^[7]. Karamanlis został zaprzysiężony 24 lipca 1974 r. Wybory parlamentarne odbyły się 17 listopada i wygrała je Nowa Demokracja , partia premiera.

Linki zewnętrzne

• Powstanie rządu czarnych pułkowników ( ang. )
• 17 listopada i upadek junty ( ang. )
• link do ang. Wiki z opisem postępowania sądowego i wyroków skazujących, wydanych na członków junty [1]

Przypisy

1. ↑ dane o aresztowaniach i wyrokach więzienia, z konferencji prasowej Ministra Sprawiedliwości, przytoczonej przez " Emeis oi Ellines " - praca zbiorowa, wyd. Skai Biblio 2008
2. ↑ 1.289 mordów[18], 6.671 zranień, 31.632 przypadków tortur, 84.931 aresztowań, 165 gwałtów i 18.767 rabunków oraz skazano na wyroki więzienia ponad 30 tysięcy osób - to precyzyjnie opisane dane obywatelskiej organizacji "Narodowa Solidarność Grecji" "Εθνηκή Αλληλεγγυή Ελλαδος", monitorującej przypadki bezprawia w Grecji, założonej w Atenach 28 maja 1941 r. Tabela z tymi danymi i w rozbiciu na województwa, zawarta jest m.in. w "Historii Wojny Domowej 1945-49" autorów Fivos-Neokosmos-Gfigoriadis, tom 2, str. 630, wydawnictwo Kam.Chr.Kamarinopoulos, z cytowanego raportu z zebrania zarządu w/w organizacji solidarnościowej, z 10 maja 1946 roku, nr. protokołu 863. Niemal identyczne liczby oraz info o 767 zniszczonych biurach partyjnych przytaczają też Lars Baerentzen i D.H.Close w "The Greek Civil War - Studies of Polarization".
3. ↑ "Przyczyny zamachu stanu mają swe korzenie w deformacjach, wywołanych Wojną Domową oraz niezdolnością kolejnych rządów do złagodzenia systemu politycznego i zakorzenienia w nim wartości demokratycznych" Źródło cytatu: Zeszyty naukowe "Monografie Wojenne", zeszyt nr.99 "Wojskowy Zamach Stanu 21 Kwietnia 1967", autorzy: Panos Pikramenos, Emmanuil Mpentrouvakis Πάνος Πικραμένος - oryg.: Eμμανουήλ Μπεντρουβάκης ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ, wydawnictwo DEFENCE Media, Ateny, Grecja 2010, wstęp do rozdziału 3.
4. ↑ Philip Agee and Louis Wolf, Dirty Work: The CIA in Western Europe (Secaucus: Lyle Stuart Inc., 1978), p.154
5. ↑ time.com
6. ↑ BBC ON THIS DAY | 25 | 1973: Army deposes 'hated' Greek president
7. ↑ time.com