Józef Zachariasz Bem Bem József Yusuf Paşa
Józef Zachariasz Bem
generał
Data i miejsce urodzenia	14 marca 1794 Tarnów
Data i miejsce śmierci	10 grudnia 1850 Aleppo
Przebieg służby
Lata służby	1809 – 1850
Główne wojny i bitwy	bitwa pod Temeszwarem , bitwa pod Segesvárem , bitwa pod Ostrołęką
Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari Legia Honorowa V klasy

Józef Zachariasz Bem, herbu Bem (ur. 14 marca 1794 w Tarnowie , zm. 10 grudnia 1850 w Aleppo ) – artylerzysta, polski generał , dowódca artylerii czynnej Wojska Polskiego w czasie powstania listopadowego , feldmarszałek armii tureckiej , naczelny wódz powstania węgierskiego 1848-1849 i zastępca wodza drugiej rewolucji wiedeńskiej .

Biografia

Absolwent Nowodworka ^[1]. Pobierał nauki w szkole elementarnej artylerii i fortyfikacji. Wziął udział w kampanii francusko-rosyjskiej 1812 – 1813 w X Korpusie Macdonalda , w randze podporucznika . Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej za zasługi w obronie Gdańska przed Rosjanami w 1813 r.

Po klęsce Napoleona , w randze kapitana służył w wojsku Królestwa Polskiego . Został adiutantem polowym generała Piotra Bontempsa . Wykładał wówczas teorię artylerii w szkole zimowej i przeprowadzał doświadczenia nad racami kongrewskimi . W czasie jednej z takich prób w kwietniu 1819 , został poważnie poparzony w wyniku wybuchu masy palnej, która opaliła mu całą twarz. W 1820 plon swych badań ogłosił drukiem w Weimarze pod tytułem Erfahrungen über die Congrevischen Raketen (Doświadczenia z rakietami kongrewskimi).

W 1822 został wydalony z wojska za przynależność do Wolnomularstwa Narodowego . Aresztowany przez władze rosyjskie, spędził kilka miesięcy w areszcie. 30 lipca 1822 sąd dywizyjny skazał go na rok więzienia i degradację za zatajenie okoliczności, tyczącej się złożenia deklaracji nienależenia do towarzystw tajnych. 8 sierpnia wielki książę Konstanty na prośbę Bontempsa złagodził mu wymiar kary, pozbawiając go jedynie stałego etatu. Do armii powrócił już jednak w 1823 . W tym czasie zabił w pojedynku nieznanego przeciwnika, został jednak ciężko postrzelony w udo i kulał do końca życia. 29 stycznia 1829 został zdymisjonowany ze względu na słaby stan zdrowia i wyjechał do Galicji .

W 1827 roku Józef Bem podjął się zupełnie bezinteresownie kierowania robotami przy przebudowie klasztoru i kościoła ss. Karmelitanek trzewiczkowych we Lwowie na potrzeby Ossolineum , przygotował też niezbędne szkice i obliczenia. We Lwowie wydał podręcznik dla mechaników O machinach parowych.

10 marca 1831 przybył do Warszawy , obejmując dowództwo 4. baterii lekkokonnej. W powstaniu listopadowym dał się poznać jako odważny dowódca, umiejący wykorzystać artylerię konną na polu walki. Walczył m.in. pod Iganiami , Ostrołęką (gdzie popisał się śmiałą szarżą artyleryjską, zmniejszając znacznie rozmiary polskiej porażki) i w obronie Warszawy . 21 czerwca został mianowany dowódcą artylerii armii czynnej i odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari , 22 sierpnia awansowany do stopnia generała brygady. Po upadku powstania – na emigracji w Niemczech i we Francji . Związany z obozem Hotel Lambert . Stronnik Adama Jerzego Czartoryskiego i członek Związku Jedności Narodowej . W 1832 był jednym z założycieli Towarzystwa Literackiego w Paryżu .^[2] W 1833 brał udział w próbach stworzenia armii polskiej w Belgii , Egipcie i Portugalii .

19 maja 1833 podpisał konwencję z cesarzem Brazylii Piotrem I , w myśl której u boku jego wojsk walczących o tron Portugalii miał być sformowany Legion Polski . Wkrótce jednak działający być może z inspiracji rosyjskiej ppor. Pasierbski dokonał nieudanego zamachu na życie generała. Niedługo potem rząd portugalski uwięził Bema na dwa miesiące w wieży Belém .

W okresie Wiosny Ludów kierował obroną rewolucyjnego Wiednia w dniach 26 - 31 października 1848 . Po kapitulacji miasta udał się na Węgry , gdzie niejaki Kołodziejski dokonał kolejnego nieudanego zamachu na Bema. W powstaniu węgierskim dowodził w Siedmiogrodzie i Banacie wojskami węgierskimi. Zimową kampanią (grudzień 1848 – marzec 1849 ) zdobył sobie sławę wielkiego wodza (w jego oddziałach walczył m.in. czołowy poeta węgierskiego romantyzmu Sándor Petőfi ). W dniach 19 grudnia 1848 - 13 stycznia 1849 dowodząc 8-tysięcznym korpusem odrzucił 10-tysięczny korpus gen. Antona Puchnera i wyzwolił północny Siedmiogród. W lutym wkroczył na Bukowinę , w marcu cały Siedmiogród był w węgierskich rękach. W sierpniu jego korpus został jednak zepchnięty do Banatu przez połączone wojska austriacko-rosyjskie. Od sierpnia 1849 był naczelnym wodzem armii węgierskiej. Po klęsce pod Temesvarem (Timisoarą) i upadku rewolucji na Węgrzech , przekroczył w 1849 granicę turecką.

Wraz z generałami węgierskimi Jerzym Kmety i Miksą Steinem , Bem dokonał formalnej konwersji na islam by móc wstąpić do armii sułtana. Wraz z przyjęciem islamu (z nim uczyniło to ponad 6000 Polaków) zmienił nazwisko na Murad Pasza (Murat Pasa, Yusuf Paşa). Po ugodzie Rosji z Turcją Bem został internowany w Kütahyi , a potem w Aleppo . Ostatnią bitwą, jaką stoczył, była uwieńczona sukcesem obrona Aleppo przed najazdem arabskich nomadów. W listopadzie 1850 Bem zachorował na malarię azjatycką. Zmarł w nocy 10 grudnia . Podobno ostatnie słowa, jakie wypowiedział brzmiały: Polsko, Polsko! Ja Cię już nie zbawię. Prochy Józefa Bema sprowadzono do rodzinnego Tarnowa 30 czerwca 1929 , gdzie zostały umieszczone w mauzoleum na wyspie w Parku Strzeleckim .

Dzieła

Józef Bem publikował po francusku na tematy związane z historią Polski, jest także autorem opracowań z zakresu teorii artylerii i budowy rakiet :

• Józef Bem - "La Pologne dans ses anciennes limites et l'empire des Russies" 1836
• Józef Bem -Notes sur les fusées incendiaires, czyli Uwagi o rakietach zapalających).

Bem w kulturze i sztuce

• W 1897 roku Jan Styka poświęcił Bemowi jedną ze swoich panoram przedstawiającą zdobycie Sybinu przez powstańców węgierskich pod jego dowództwem. Obraz zamówili Węgrzy z okazji obchodów 50-tej rocznicy Wiosny Ludów i nazwano go potocznie " Bem w Siedmiogrodzie ".
• Część swych utworów poświęcili Bemowi m.in. Cyprian Kamil Norwid ( Bema pamięci żałobny rapsod ) i Sándor Petőfi (Armia Siedmiogrodzka). W roku 1880 wzniesiono mu pomnik w Marosvásárhely .

Upamiętnienie Bema

Józef Bem na polskim banknocie z 1982 roku

• Od jego nazwiska pochodzi nazwa jednej z warszawskich dzielnic – Bemowo ^[3].
• Od 1924 roku jest patronem XIII Łódzkiej Grunwaldzkiej Drużyny Harcerzy Stalowa Trzynastka^[4].
• Widniał na polskim banknocie 10 złotowym z 1982 roku.

Pomniki

Budapeszt, Węgry

Pomnik gen. Józefa Bema w Budapeszcie. Bohater trzech narodów: Polski, Węgier oraz Turcji

Rzeźba na pomniku

Cokół pomnika

Rumunia

Popiersie w Târgu Secuiesc (Kézdivásárhely)

Popiersie w Céhtörténeti Múzeum

Polska

Plac Bema i pomnik w Ostrołęce	Pomnik w Ostrołęce	Pomnik w Tarnowie	Przed ratuszem Bemowa w Warszawie
W Łazienkach w Warszawie

Bibliografia

• KAROL MÓRAWSKI - "JÓZEF BEM", wyd. WSiP 1975,
• E.KOZŁOWSKI- "GENERAŁ JÓZEF BEM 1794-1850" SERIA BDK, Ministerstwa Obrony Narodowej, rok wydania 1970
• István Kovács - "Józef Bem.Bohater wiecznych nadziei", RYTM 2009

Przypisy

Linki zewnętrzne