Kalendarz perski, kalendarz irański (
farsi
گاهشماری ایرانی; Gahshomari-ye Irani), zwany także kalendarzem Dżalali –
kalendarz
opracowany w
XI-wiecznej
Persji
, używany aż do dzisiaj w
Iranie
i
Afganistanie
.
Historia
Kalendarz został wprowadzony przez
seldżuckiego
sułtana
Dżalal ad-Daulę Malik Szaha I
(stąd nazwa Dżalali)
15 marca
1079
r. Opracowali go na zlecenie władcy najwięksi ówcześni perscy uczeni z królewskiego
obserwatorium astronomicznego
w
stolicy kraju
–
Isfahanie
, przy udziale największego
astronoma
owych czasów –
Omara Chajjama
. Od tej pory kalendarz był kilkakrotnie poprawiany w celu zwiększenia jego dokładności.
Mimo iż kalendarz został opracowany na życzenie władcy, aż do
1925
r. jedyną oficjalną rachubą czasu w
Persji (dzisiejszy Iran
) pozostawał
kalendarz muzułmański
. W tym właśnie stylu datowane są wszelkie dokumenty oficjalne. Wśród ludu natomiast dość popularną metodą rachuby lat także
kalendarz chiński
, a zwłaszcza 12-letni cykl związany z nazywaniem lat od nazw zwierząt (tzw.
zodiak chiński
), wprowadzony przez
mongolskich najeźdźców
. W
1925
r. za jedyną oficjalną rachubę czasu uznano kalendarz perski; kalendarz muzułmański utracił przez to na znaczeniu, zaś
kalendarz chiński
został zakazany.
W
1957 r
. kalendarz perski oficjalnie wprowadzono w
Afganistanie
. System ten szybko upowszechnił się zwłaszcza wśród narodów
irańskojęzycznych
; wraz z przyjęciem tego kalendarza miesiące otrzymały jednak nazwy pochodzące z lokalnych
języków
, zaś
języku pusztuńskim
otrzymały nazwy znaków zodiaku, a w
języku dari
nazwano je zapożyczeniami tradycyjnych nazw miesięcy kalendarza muzułmańskiego.
Założenia kalendarza
Kalendarz perski jest
kalendarzem słonecznym
, łączącym cechy starożytnego kalendarza perskiego, używanego przez
zaratusztrian
i
kalendarza muzułmańskiego
.
Rachuba lat
Identycznie jak w
kalendarzu muzułmańskim
lata liczone są od ucieczki
Mahometa
z
Mekki
(
hidżra
,
622 r. n.e.
). Słoneczny charakter kalendarza powoduje, jednak, iż inaczej niż w
księżycowym kalendarzu
muzułmańskim poszczególne miesiące przypadają zawsze o tej samej
porze roku
W roku
1976
szach
Mohammad Reza Pahlawi
usiłował w ramach modernizacji kraju i nawiązywania do staroperskiej tradycji wprowadzić kolejną modyfikację kalendarza i przesunąć początek
rachuby lat
na datę
koronacji
króla
Cyrusa II
(
559 r. p.n.e.
) jako datę powstania pierwszego
państwa perskiego
, jednak silny opór społeczny zmusił go do rezygnacji z tej decyzji.
Rok przestępny
Rok przestępny
w kalendarzu perskim oblicza się następująco: przestępnym jest ten rok, przy dzieleniu wielkość którego przez liczbę 33 reszta z dzielenia wynosi: 1, 5, 9, 13, 17, 22, 26 lub 30. W ten sposób w każdym 33-letnim okresie musi wypaść 8 lat przestępnych.
Tak wyliczony rok trwa 365,24242 dni, co daje błąd w wysokości 1 dnia na 4500 lat.
Podział i początek roku
Miesiąc
Rok wg kalendarza perskiego dzieli się na 12 miesięcy liczących 30 lub 31 dni, z wyjątkiem miesiąca Esfand, który w latach nieprzestępnych ma 29 dni. Początek kolejnego miesiąca odpowiada przejściu słońca w kolejny
znak zodiaku
Tydzień
W ramach kalendarza perskiego funkcjonują także 7-dniowe
tygodnie
. Pierwszym dniem tygodnia jak we wszystkich krajach islamskich jest
sobota
, a ostatnim
piątek
, będący zgodnie z zasadami
religii muzułmańskiej
dniem
świątecznym
.
Początek roku
Początkiem roku jest
dzień
równonocy wiosennej
(
Nowruz
). Dzień ten był tradycyjnym początkiem roku jeszcze w okresie starożytnym i do dziś jest popularnym świętem także u tych ludów związanych z kulturą dawnej Persji, które kalendarza irańskiego nie stosują (jak np.
Kurdowie
).
Nazwy miesięcy
Oznaczenie
Dla potrzeb oznaczenia, iż dana data podana jest w irańskim systemie rachuby lat po numerze roku podaje się skrót AP (od
łac
. Anno Persico/Anno Persarum). Tak np. data 1386 AP oznacza rok
2007
n.e. (od
22 marca
) i początek roku
2008
(do
22 marca
). Oczywiście w obu krajach stosujących ten system nie podaje się tego oznaczenia, podając tylko datę; podobnie jak w
Polsce
nie podaje się informacji, iż data zapisana jest wg
kalendarza gregoriańskiego
. Daty te zapisywane są za pomocą
oryginalnych cyfr arabskich
(dokładniej: wschodnioarabskich) i zapis
1386
ma postać: ۱۳۸۶
Linki zewnętrzne