|
Karol IX Waza
Karol IX Waza, Karol IX Sudermański - książę Karol - Hertig Karl (ur. 4 października 1550, na zamku sztokholmskim - zm. 30 października 1611, w Nyköping) – król Szwecji w latach 1604-1611 (koronowany 15 marca 1607), regent Szwecji w latach 1599-1604.
Pochowany został w katedrze w Strängnäs.
Karol IX był najmłodszym synem Gustawa I Wazy, przyrodnim bratem Eryka XIV i Jana III, ojcem Gustawa II Adolfa, dziadkiem ze strony matki Karola X Gustawa oraz stryjem Zygmunta III Wazy. W 1579 ożenił się z Marią Anną Wittelsbach (1562-1589). W 1592 ożenił się z Krystyną von Holstein-Gottorp (1573-1625).
Przed Karolem IX znanych jest jedynie dwóch władców Szwecji, którzy nosili to imię. Karol IX, podobnie jak jego starszy brat, Eryk XIV, swą „wysoką” numerację „zawdzięczają” XVI-wiecznemu historykowi szwedzkiemu Johannesowi Magnusowi. W swej pracy „Historia de omnibus Gothorum Sveonumque regibus” („Dzieje wszystkich królów Gotów i Szwedów”) listę władców Szwecji rozpoczął od wnuka biblijnego Noego, Magoga.
Książę Karol
Karol IX urodził się jako najmłodszy syn Gustawa I i Małgorzaty Eriksdotter (Leijonhufvud). W 1560 wraz ze śmiercią ojca, Karol objął we władanie księstwo, naznaczone mu przez Gustawa I Wazę, które obejmowało większą część Södermanlandu i Närke, kilka parafii w Västmanlandzie, część gminy Vadsbo w Västergötlandzie i cały Värmland. Według testamentu Gustawa I jego młodsi synowie, książęta Jan i Karol, otrzymać mieli własne księstwa, pozostając jedynie w stosunku wasalnym wobec najstarszego brata, Eryka XIV. Ten jednak po swej koronacji podjął próbę ograniczenia niezależności książąt. Riksdag, który zebrał się w 1561 w Arboga, zadecydował po myśli Eryka XIV (tzw. artykuły z Arboga). W wieku 15 lat Karol uczestniczył w siedmioletniej wojnie północnej (1563-1570). Dowodził artylerią szwedzką w czasie zdobycia Varbergu w 1565.
Panowanie Karola IX
Po odjeździe Zygmunta książę Karol przejął władzę nad krajem, rozprawiając się z jego stronnikami. M.in. pozbawiony stanowiska arcybiskupa i osadzony we więzieniu został Abraham Angermannus, który w konflikcie nie opowiedział się po stronie Karola. W Kalmarze i Finlandii, przez długi okres wiernymi Zygmuntowi, rozpoczęły się krwawe porachunki ze stronnikami króla. W 1600 w Linköping przed sądem stanów stanęli członkowie rady, którzy zostali wydani Karolowi przez Zygmunta po bitwie pod Stångebro. Zostali oni skazani na śmierć i ścięci (krwawa łaźnia w Linköping, Linköpings blodbad). Także w następnych latach sytuacja pozostawała napięta w związku z niezadowoleniem arystokracji z rządów Karola. Wielu jej przedstawicieli udało się na emigrację na dwór Zygmunta, ratując w ten sposób swe życie.
W 1599 zebrał się w Jönköping riksdag, na którym stany wezwały Zygmunta do powrotu do kraju i przejścia na luteranizm albo wysłania do Szwecji swego syna, Władysława, który miał zostać wychowany w wierze protestanckiej przez księcia Karola. W razie niespełnienia tych warunków, Zygmunt miał utracić koronę szwedzką. Riksdag w Linköping w 1600 uznał księcia Karola królem, zaś Wazowie z linii Jana III odsunięci od prawa dziedziczenia tronu. Książę Karol nadal jednak unikał przyjęcia tytułu królewskiego i do 1603 rządził państwem jako regent. Na riksdagu w Norrköping w 1604 pretensji do korony zrzekł się najmłodszy syn Jana III, Jan, książę Östergötland. Władzę po Karolu dziedziczyć mieli jego potomkowie. Koronacja Karola odbyła się w katedrze w Uppsali dopiero w 1607
Karol zrekonstruował radę królestwa (riksråd) w 1602 Liczba jej członków oraz ich zadania zgodne były z postanowieniami prawa krajowego. W riksråd zasiadła pewna liczba członków starych rodów, ale też miejsce w niej znaleźli członkowie nowych. Oprócz tego powołano 6-osobową radę nadworną (hovråd), którą kierowaċ miał kanclerz królestwa. Także ta nowa rada stała się rzecznikiem interesów stanu szlacheckiego w stosunku do władzy królewskiej. Rada sprzeciwiała się prowadzonej przez Karola wojnie na wschodnich wybrzeżach Bałtyku, która przeszkadzać miała w pełnym skoncentrowaniu się na zażegnaniu niebezpieczeństwa ze strony Danii. Karol nie mógł nigdy pewnie czuć się na swoim tronie. W 1605 ścięty został stary członek rady, Hogenskild Bielke.
Na gruncie administracji i gospodarki państwa Karol przeprowadził pewną liczbę koniecznych reform. Uporządkował on system miar i wag. Na wyspie Hisingen, niedaleko ujścia rzeki Göta älv, założył przy pomocy Holendrów nowe miasto, Göteborg. W Bergslagen powstały nowe kopalnie państwowe. W tym czasie też w Szwecji zaczęli się osiedlać Walonowie.
Wojny Karola IX
Od klęski Zygmunta pod Stångrbro aż do śmierci Karola, Szwecja uwikłana była w kolejne wojny, z których tylko jedna zakończyła się za jego życia. Pierwsza z tych wojen była po części kontynuacją wojny z Zygmuntem i w historiografii szwedzkiej jest ona nazywana drugą wojną polską (andra polska kriget).
Po powrocie do Polski, Zygmunt obiecał w zamian za wsparcie zbrojne szwedzką Estonię. Karol zdecydował się na atak i w sierpniu 1600 wylądował na czele swej armii w Rewlu. Początkowo odnosił sukcesy, korzystając z nie przygotowania strony polskiej do wojny. Polski sejm odmówił na początku środków na wojnę ze Szwecją, którą uważano za prywatną sprawę Zygmunta. Mógł on jedynie polegać na oddziałach zaciężnych. Sukcesy szwedzkie spowodowały jednak, że w styczniu 1601 sejm zdecydował się wesprzeć króla. W roku 1601 strona szwedzka nie odniosła już większych sukcesów i głównodowodzący armii szwedzkiej w Inflantach, Johann von Nassau-Siegen, zrzekł się dowództwa w 1602
Po riksdagu w Norrköping w 1604 Karol zaczął prace nad wystawieniem nowej armii i przeprowadził pobór. W sierpniu 1605 odpłynął on ze Sztokholmu na czele 40 statków ku ujściu rzeki Dźwiny. Tam zdobył Dünamünde i rozpoczął oblężenie Rygi. 17 września 1605 jego armia została zniszczona w bitwie pod Kircholmem. Szwedzi stracili ponad 5000 ludzi. Sam Karol został uratowany od niewoli przez inflanckiego szlachcica, Henrika Wrede, który dał mu własnego konia po tym jak Karol stracił swojego. Z resztkami swej armii udało mu się dotrzeć do Rewla, skąd powrócił do Sztokholmu.
Riksdag zebrany w marcu 1608 zatwierdził Karolowi nowe środki na prowadzenie wojny. Nowe siły zostały wysłane na drugą stronę Bałtyku, ale spodziewane sukcesy nie nadeszły. W 1610 Szwecja uwikłała się w wojnę w Rosji (kampania de La Gardiego i wojna ingermanlandzka). W 1611 od najazdu Danii na Szwecję rozpoczęła się wojna kalmarska. W tym samym roku został zawarty rozejm polsko-szwedzki, który obowiązywał do 1616
Inne hasła zawierające informacje o "Karol IX Waza":
Mieszko II Lambert
...
Linköping
o szkole katedralnej25 września
1598
bitwa pod Linköping
– przyszły król Szwecji
Karol IX Waza
zwyciężył wojska swojego bratanka, króla Polski
Zygmunta III
, przesądzając ...
1484
...
XVI wiek
...
Wittenberga
...
1408
...
1398
...
1749
...
1411
...
1362
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Karol IX Waza":
229 Stosunki państwo-Kościół w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (plansza 5)
...
233 Życie religijne w XX wieku (plansza 6)
...
101 Epoka nowożytna ? charakterystyka (plansza 12)
...
|
