Historyczne i współczesne granice

Językowo -etniczna mapa Kaukazu 2009

Flaga Republiki Zakaukaskiej w 1918

Kaukaz jest regionem na pograniczu Europy i Azji pomiędzy Morzem Czarnym a Kaspijskim wokół gór Kaukaz .

W skład Kaukazu wchodzi:

• Kaukaz Północny (Przedkaukazja)
• góry Kaukaz
• Kaukaz Południowy (Zakaukazja)

Czasami do Kaukazu zalicza się także północną część Wyżyny Armeńskiej .

Historia

W starożytności Kaukaz był pod władzą Asyryjczyków , później Persów , a w VII wieku p.n.e. swoją kolonię założyli Grecy . W I w.p.n.e. Zakaukazję zdobył Tigranes II . W kolejnych wiekach Kaukaz był najeżdżany przez: Chazarów , Hunów , Awarów i Arabów . W XIII w. został zdobyty przez Mongołów . W XVIII w. podbity przez Rosję , która w 1785 utworzyła namiestnictwo kaukaskie, a w kolejnych latach przesuwała granice na południe.

W czasie wojny rosyjsko-tureckiej ( 1877 - 1878 ) w Kaukazie wybuchło powstanie wspierane przez Turcję .

Po wybuchu rewolucji bolszewickiej ludność Kaukazu zwołała demokratyczny parlament, który proklamował 9 kwietnia 1918 r. niezawisłość Kaukazu Południowego (do 26 maja 1918 istniała Zakaukaska Demokratyczna Republika Federacyjna ). 29 maja 1918 powstały niepodległe republiki: Gruzja , Armenia i Azerbejdżan . W latach 1920 - 1921 zostały one najechane przez bolszewików i wcielone do Związku Radzieckiego .

Teraźniejszość

Obecnie na terenie Kaukazu trwa nieustający konflikt narodowościowy. Kaukaz Północny należy do Rosji (m.in. Czeczenia , Dagestan ), a w Kaukazie Południowym istnieją trzy niepodległe państwa, w których także trwają walki (m.in. Górski Karabach , Osetia Południowa , Abchazja ). Najwięcej kontrowersji wzbudzają dziś badania etnograficzne. Szczególnie jest to ważne ze względu na konflikty mające miejsce na tym terenie. Z drugiej strony są one niezwykle skomplikowane. Kaukaz zamieszkują dziś ludy, których etnogeneza nie została jeszcze w pełni wyjaśniona. Teoria jafetycka mówi o wspólnych przodkach ludów kaukaskich i indoeuropejskich, lecz to tylko przypuszczenia.

Dziś na Kaukazie jest to ok. 70 narodowości. W ciągu wieków liczba ta ulegała zmianie. Nawet w XX wieku kilka ludów zostało w różny sposób i z różnorakich przyczyn wykreślonych lub dopisanych do tej listy. Występują też pewne rozbieżności, co do zakwalifikowania konkretnych ludów czy etnosów do odpowiednich grup i poziomów zaawansowania w rozwoju świadomości oraz budowy własnej narodowości. Stąd też liczby są podawane w przybliżeniu. Dziś przyjmuje się za obowiązujący podział na 70 nacji. W przybliżeniu ten podział wygląda następująco:

• Rodzina kartwelska ( Gruzini )
• Rodzina abchasko-adygijska ( Abchazi , Abazyńczycy , Adygejczycy , Czerkiesi , Kabardyjczycy )
• Rodzina nach-dagestańska ( Awarowie , Czeczeni , Ingusze , Bacbińcy, Lezgini i in.)
• Rodzina indoeuropejska :
  • Grupa ormiańska ( Ormianie )
  • Grupa irańska ( Osetyńczycy , Kurdowie , Talsinowie, Tamowie, Górscy Awarzy)
  • Grupa słowiańska ( Rosjanie , Ukraińcy ) – napływowa
  • Grupa grecka ( Grecy ) – napływowa
• Rodzina ałtajska :
  • Grupa turecka ( Azerowie , Bałkarzy , Karaczajowie , Kumycy , Nogajowie , Turkmeni , Kazachowie )
• Rodzina semito – chamicka :
  • Grupa semicka ( Asyryjczycy )

Ludy te zamieszkują obszar 440 tys. km². Łącznie w 1991 roku na tym terenie żyło 28,5 miliona ludzi. Jest ostatnia oficjalna liczba podawana we wszelkich rodzajów źródłach.

Szczególne wątpliwości budzi pokrewieństwo między językami południowo- i północnokaukaskimi. Przy akceptacji takiego, być może dalekiego pokrewieństwa, w rodzinie kaukaskiej można sklasyfikować ok. 37 języków używanych na Kaukazie. Z nich wszystkich tylko 12 ma standardy literackie: gruziński , abazyński , abchaski , awarski , adygejski , dargiński, inguski , kabardo-czerkieski, lakijski , lezgiński , tabasański i czeczeński . Większość z nich powstała w XIX wieku w oparciu o alfabet rosyjski . Wszelkie próby stworzenia własnych alfabetów , przy wykorzystaniu alfabetu arabskiego lub łacińskiego spełzły na niczym. Stąd też przeważająca liczba narodów ma swoje języki tylko w formie mówionej. Ostatnimi czasy próbuje się to zmienić wprowadzając zapis 34-literowy, oparty na piśmie łacińskim, wśród ludów turkojęzycznych. Efekty tego eksperymentu zostaną poznane dopiero w niedalekiej przyszłości.

Źródła

1. W.S. Apiczenko (red.) Atłas Narodow Mira, Instytut Etnologii im. M. N. Mikłucho-Makłaja, Moskwa 1964
2. Andrzej Furier Historyczne aspekty kulturowego zróżnicowania Kaukazu, w: "Sprawy narodowościowe. Seria nowa", z. 16-17, 2000; s. 65-93
3. Alfred Franciszek Majewicz Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989

Zobacz też

• Iberia kaukaska