Kawaler –
łac.
Equitus, Eques,
franc.
chevalier,
ang.
– knight,
niem.
Ritter – tytuł niższej
szlachty
, zazwyczaj stojący tylko powyżej szlachty nieutytułowanej.
Przepaska - tortillon bannereta
Korona włoskiego dziedzicznego kawalera
belgijska korona kawalera
We wszystkich językach źródłosłów wskazuje na związek z koniem, z jazdą konną, ponieważ tytuł wywodzący się ze średniowiecza był używany jako podkreślenie
rycerskiego
pochodzenia szlachty.
W niektórych monarchiach tytuł kawalera otrzymywało się automatycznie przy przyjęciu do orderu odpowiedniej rangi. Jest to wciąż praktykowane we współczesnych monarchiach, np. w
Wielkiej Brytanii
, gdzie przyjęci do wysokiej rangi orderów otrzymują osobiste (nie dziedziczne) niższe szlachectwo, z tytułem rycerza (
ang
) Knight, lub Knight Bachellor. Tym rodzajem tytułu zaszczycani są często zasłużeni artyści (m.in. Sir
Paul McCartney
, Sir
Anthony Hopkins
) i ludzie nauki. Dziedziczny tytuł rycerski otrzymują w
Zjednoczonym Królestwie
jedynie
baroneci
i nieliczna grupa
dziedzicznych rycerzy
. Dziedzicznym i niedziedzicznym rycerzom brytyjskim przysługuje tytuł
Sir
przed imieniem i nazwiskiem, lub przed samym imieniem. Kobiety posiadające tę godność tytułuje się Dame (damą). Brak jednoznacznego polskiego tłumaczenia dla słowa Sir w tym znaczeniu, jako że nie jest to ranga równa staropolskiej szlachcie właściwej. Mimo to grzecznościowo tłumaczy się je jako Pan, skoro tytułu tego i tak używa się dziś w Polsce bez względu na formalny stan.
W królestwie
Francji
kawaler – chevalier będąc najniższym tytułem, szlacheckim, był też stosowany jako tytuł grzecznościowy, często nawet wobec członków rodów arystokratycznych. Wyższym stopniem kawalera była godność bannereta, mającego prawo prowadzić do boju własny oddział pod swoim proporcem. Tytuł banneret występuje też w Wielkiej Brytanii, jako knight banneret, tytuł wyższy od knight bachelor.
Tytuł kawalera (chevalier) został przyjęty również w
Cesarstwie Francuskim
przez
Napoleona
. W okresie napoleońskim tytuł ten, dziedziczny, otrzymało kilkudziesięciu
Polaków
, głównie zasłużonych żołnierzy
Wojsk Polskich
(np. Benedykt Zielonka, pułkownik WP).
W cesarstwach Austrii i Niemiec kawaler – Ritter nie miał specjalnej korony, w herbie używano zwykłej korony szlacheckiej. Dla podkreślenia wyższej niż ogół szlachty godności stosowano często
udostojnienia herbu
, zwykle przez
podział tarczy herbowej
i zastosowanie dwóch
hełmów heraldycznych
. Jednak na gruncie polskim stosowanie takiej samej korony dla rangi kawalerskiej i dla staropolskiej szlachty właściwej wydaje się niewskazane.
W Polsce okresu nowożytnego, wobec postulowanej równości właściwego stanu szlacheckiego i wobec zaniku rycerstwa jako odrębnej kategorii prawnej (część rycerstwa weszła w szeregi szlachty) ogół szlachty określano ze względów prestiżowych stanem rycerskim, kawalerami lub z łacińska ekwitami. Jednak inne dokumenty nazywają szlachtę właściwą wyraźnie nobilitas a czasem wręcz barones regni. Dlatego jeśli szukać na gruncie polskim realnego odpowiednika zagranicznych rang kawalerskich to należy się go raczej doszukiwać w średniowiecznym niższym rycerstwie (wyodrębnionym prawnie) lub w nowożytnych skartabellach czy np. equites aurati, a także w kawalerach orderowych (jak w Anglii, tyle że oczywiście w Polsce, podobnie jak w Anglii, nie dotyczy to wszystkich orderów) i w niższej szlachcie kreowanej podczas zaborów np. z rangą kawalerską Ritterstand w Galicji.
Zobacz też
