|
kazania świętokrzyskie
kazania świętokrzyskie - polskie średniowieczne kazania, pochodzące prawdopodobnie z końca XIII lub z XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim. Zostały one odnalezione przez Aleksandra Brücknera w 1890 roku w oprawie kodeksu, zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę. Ich nazwa została utworzona przez badacza od prawdopodobnego miejsca ich pochodzenia (księga, w której się przechowały, była wcześniej własnością biblioteki klasztoru Benedyktynów na Łysej Górze w Górach Świętokrzyskich). Zabytek składa się z jednego całego kazania i fragmentów pięciu innych kazań.
Historia zabytku
Datowanie
Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstały Kazania świętokrzyskie. Zdecydowana większość badaczy zakłada, że zachowany tekst pochodzi z połowy XIV wieku, ale jest jedynie odpisem znacznie starszego oryginału, którego powstanie datuje się na koniec XIII lub początek XIV wieku. Część badaczy przyjmuje jednak, że zachowany tekst jest oryginalnym rękopisem i w związku z tym ocenia czas powstania kazań na połowę wieku XIV.
Pochodzenie
Pochodzenie Kazań świętokrzyskich jest niepewne. Aleksander Brückner ustalił na podstawie bibliotecznej notki proweniencyjnej, że do Warszawy trafiły one z biblioteki klasztoru na Łysej Górze w Górach Świętokrzyskich, z czego wywnioskował, że właśnie w tym miejscu powstał ten zabytek. Obecnie jednak ta hipoteza podawana jest w wątpliwość – Władysław Semkowicz odkrył, że kodeks, już wzmocniony pergaminowymi paskami, trafił do klasztoru Benedyktynów z klasztoru Bożogrobców w Leżajsku około 1459 roku, jako uzupełnienie zbiorów bibliotecznych, uszczuplonych w wyniku pożaru. Wiadomo jednak, że również Leżajsk nie był miejscem powstania kazań – kodeks z Apokalipsą i Dziejami Apostolskimi znalazł się tam już wzmocniony pergaminowymi paskami. Analizy językowe przeprowadzone przez Stanisława Urbańczyka i Semkowicza wskazują, że tekst powstał prawdopodobnie w Małopolsce. Według badaczy mogło to mieć miejsce w Miechowie – tamtejszy klasztor słynął z wysokiej jakości kazań (również w języku polskim) i bogatej biblioteki, był też silnie związany ze zgromadzeniem w Leżajsku, któremu mógł przekazać kodeks. Jeśli jednak hipoteza ustalająca czas powstania kazań na XIII wiek jest słuszna, to umiejscowienie ich powstania w Miechowie staje się mniej prawdopodobne – tamtejszy klasztor był ówcześnie zamieszkany głównie przez obcokrajowców (przede wszystkim Niemców i Czechów), nie wiadomo więc, czy pod koniec XIII wieku przebywała tam osoba, która znałaby język polski na tyle dobrze, ażeby móc za jego pomocą stworzyć skomplikowane i kunsztowne kazania.
Dzieje tekstu
Tekst Kazań świętokrzyskich został pocięty na paski i włączony do oprawy kodeksu zawierającego łaciński tekst Dziejów Apostolskich i Apokalipsy (poprzez podklejenie nimi wzmacniających oprawę sznurków) w pierwszej połowie XV wieku. Pozostałe, niezachowane do dziś części kazań posłużyły prawdopodobnie do wzmocnienia innych ksiąg. Była to popularna wówczas metoda konserwacji – pergamin był materiałem trwałym i kosztownym, a więc oszczędzanym i maksymalnie wykorzystywanym. Często więc używano niepotrzebnych tekstów, aby wzmacniać egzemplarze cenniejsze.
Aleksander Brückner odkrył kazania 25 marca 1890 roku w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu, podczas przeglądania kodeksu, który trafił do tej biblioteki jako część zbiorów Uniwersytetu Warszawskiego, skonfiskowanych po powstaniu listopadowym. W oprawie tomu badacz odkrył 18 podłużnych pasków pergaminu, służących do jej wzmocnienia. Po złożeniu okazały się zawierać cały tekst jednego i fragmenty pięciu kazań.
Złożony przez Brücknera tekst znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Narodowej (sygn. 8001). 15 pasków składa się na jedną kartę o wymiarach 117 na 173 mm, natomiast pozostałe trzy paski stanowią dolną część drugiej karty.
W 2009 pod tytułem Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja, nowe propozycje badawcze, pod redakcją prof. Pawła Stępnia, ukazało się nowe wydanie, zawierające najpełniejszą dotąd opublikowaną wersję tekstu.
Inne hasła zawierające informacje o "kazania świętokrzyskie":
Wszystkich Świętych
...
Czarna Kopa (Karkonosze)
...
Konstanty Fredro
...
Przełęcz Szklarska (Sudety)
...
Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski
...
Orogeneza hercyńska
...
List do Hebrajczyków
...
Małopolska Droga św. Jakuba
...
Grzegorz I
...
Włodzimierz Lenin
...
Inne lekcje zawierające informacje o "kazania świętokrzyskie":
222. Warunki życia w Polsce (plansza 9)
...
203. Ukształtowanie powierzchni Polski (plansza 11)
...
Bajka też prawdę Ci powie (plansza 18)
...
|
