Klaudiusz Ptolemeusz według XVI-wiecznego wyobrażenia

Mapa wszechświata Ptolemeusza według Andreasa Cellariusa

Klaudiusz Ptolemeusz, Ptolemeusz Klaudiusz lub po prostu Ptolemeusz ( łac. Claudius Ptolemaeus, gr . Κλαύδιος Πτολεμαῖος Klaudios Ptolemaios; ur. ok. 100 , zm. ok. 168 ) – grecki uczony pochodzący z Tebaidy , który kształcił się i działał w Aleksandrii . Napisał wiele dzieł z dziedziny matematyki , astronomii , geografii i muzyki .

Jego poglądy na budowę świata na wiele stuleci ugruntowały pogląd geocentryczny , który porzucił dopiero Mikołaj Kopernik . Ptolemeusz był też twórcą modelu ruchu ciał niebieskich, kombinującego dwa zasadnicze modele ruchu planet podane przez Hipparcha - ekscentryk oraz deferent z epicyklem . Innowacją Ptolemeusza było poszerzenie tego modelu o pojęcie ekwantu .

W dziele Geografia ( gr . Γεωγραφικὴ Ὑφήγησις, Geographike Hyphegesis, łac . Explicatio geographica), znanym także jako Nauka geograficzna lub Wstęp do geografii, traktował geografię jako naukę przedstawiania Ziemi za pomocą rysunku. Znana mu była kulistość Ziemi i do swoich map stosował projekcję powierzchni kuli na płaszczyznę. Jako odniesienie dla długości geograficznej przyjął południk Ferro , używany aż do XIX wieku; jego definicja szerokości geograficznej ( równik 0°, bieguny ±90°) obowiązuje do dziś. Zajmował się także obliczeniami obwodu Ziemi Eratostenesa i Posejdoniosa . Przejął błędne rezultaty tego drugiego, w następstwie czego w późniejszej literaturze przyjmowano, że obwód Ziemi wynosi ok. 17.000 mil morskich (ok. 31.500 km). Przedstawił hipotezę o istnieniu nieznanego wówczas kontynentu południowego Terra Australis .

By ułatwić sporządzenie map zestawił tabele współrzędnych ok. 8100 najbardziej znanych miejscowości, gór i rzek. W sposób dokładniejszy niż jego poprzednicy opisał m.in. Brytanię i kraje pomiędzy Dunajem a Bałtykiem . Na tym terenie wymienił m.in. Kalisię (Καλισία), identyfikowaną przez niektórych^[] z Kaliszem , Karrodunon (Καρρόδουνον) łączony dawniej, np. przez J. Lelewela z Krakowem^[1], Skurgon (Σκοῦργον), Askaukalis (ἀσκαυκαλίς) utożsamiany ze Żninem ^[]. Podał także nazwy i siedziby takich plemion, jak Wenedowie , Gythonowie , Galindowie , Souobenoi i Sudinowie (Sudinoi) - ci ostatni są uważani za Jaćwingów (Sudawia to jedna z nazw Jaćwieży ). Oprócz wiarygodnych i rzetelnych źródeł wykorzystywał też materiały z drugiej ręki i legendy, przez co jego obraz uzyskany z jego danych, szczególnie w odniesieniu do nazw plemion, jest często niedokładny lub wręcz mylny.

Prace Ptolemeusza z zakresu astronomii zebrane zostały w dziele He mathematike syntaxis, znanym również później jako Ho megas astronomos. Używana współcześnie nazwa Almagest , powstała od greckiego słowa megiste (największy), któremu arabscy uczeni dodali w IX wieku przedimek al. Almagest jest podsumowaniem osiągnięć greckiej astronomii, m.in. jest głównym źródłem wiedzy o odkryciach Hipparcha .

Przypisy

Zobacz też

• Terra Australis

Linki zewnętrzne

• Tekst oraz tłumaczenie dzieła Geografia