www.szkolnictwo.pl

totalitaryzm

totalitaryzm (dawniej też: totalizm) – charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządu dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb, akcji monopolowych i masowej monopartii. Termin został utworzony przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile, ideologa Włoch faszystowskich - samych faszystowskich Włoch nie uważa się jednak przeważnie za państwo totalitarne. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są, np.: Hannah Arendt i Karl Popper.

Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki lub Chiny Mao Zedonga. Totalitarny system rządów istnieje do chwili obecnej w Korei Północnej.

Charakterystyka

W systemach totalitarnych życie ludzi podporządkowane jest wszechobecnej kontroli ze strony władzy. Wyznacza ona standardy i normy zachowania, określa status socjalny obywateli, ustala kierunki, obszary i granice aktywności publicznej oraz kształtuje wzorce życia osobistego. Stosowane są: terror i ludobójstwo, np. w obozach koncentracyjnych w hitlerowskich Niemczech lub łagrach w stalinowskim ZSRR. Obywatele są silnie uzależnieni od władzy. W skrajnych przypadkach władza wpływa nawet na przyrost naturalny jak np. w Chinach czy komunistycznej Rumunii. Władza wpływa na świadomość społeczną, posługując się propagandą i indoktrynacją. Są one zgodne z ideologią panującą w danym państwie np. komunizmem. Tej ideologii są podporządkowywane programy szkolne i proces nauczania na wszystkich etapach, w tym nawet na poziomie przedszkolnym we współczesnej Korei Północnej. Obowiązuje państwowa cenzura w uzależnionych od władzy środkach masowego przekazu, a także we wszystkich dziedzinach kultury np. filmie, teatrze czy literaturze. Życie polityczne obywateli i formy ich uczestnictwa w życiu publicznym zostają określone przez władzę. Zakazany jest polityczny pluralizm. Obywatele są instrumentem władzy, potrzebnym do potwierdzenia jej planów i działań. Zakazana jest działalność wszelkiej opozycji. Prawa i wolności obywateli są łamane i zawieszane. Wybory nie odbywają się, a jeśli są organizowane, to ich wynik jest z góry przesądzony, ponieważ dominująca siła polityczna decyduje o kandydatach i przyjmuje wygodne dla siebie rozwiązania. W razie potrzeby wyniki głosowania są fałszowane co miało miejsce podczas referendum ludowego w 1946 r. w Polsce. W państwie totalitarnym władza zmierza do całkowitej kontroli gospodarki np. wprowadzenie w faszystowskich Niemczech systemu korporacyjnego czy uspołecznienie środków produkcji i planowanie gospodarcze w państwach komunistycznych. W ten sposób w państwach socjalistycznych rozwinęła się klasa robotnicza w wielkich państwowych zakładach oraz chłopstwo związane z uspołecznionymi przedsiębiorstwami (kołchozy, sowchozy) w ZSRR. Władzę sprawuje jedna partia masowa np. NSDAP kierowana przez jedną osobę otaczaną kultem (np. Hitler, Stalin).

Istnieje pogląd, że jednym z prekursorów idei państwa totalitarnego był Platon. Wśród filozofów, którzy mieli mieć znaczenie dla kształtowania się totalitaryzmu, wymienia się także Marksa i Hegla. Jedną z najbardziej znanych prezentacji poglądu o wpływie filozofii na kształtowanie się totalitaryzmu jest książka Karla Poppera Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie.

Cechy

Charakterystycznymi cechami państw totalitarnych są autokratyzm (w szczególności zasada wodzostwa), kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.

Dwaj współcześni politolodzy, Zbigniew Brzeziński i Carl Friedrich, wyróżnili pięć cech, które występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie. Są to:

• oficjalna ideologia;
• masowa partia pozostająca pod kontrolą oligarchii;
• monopol rządu na broń;
• rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu;
• terrorystyczny system policyjny.

W późniejszych wywodach obaj politolodzy wyróżniali również szóstą cechę - scentralizowane zarządzanie.

Istnieje jeszcze jeden zbiór cech totalitaryzmu stworzony przez Hiszpana Juan Linza, uzupełniony przez Erica Voegelina i Alaina Besançona. Upatrują oni istoty totalitaryzmu w:

• Monizmie decyzyjnym partii nowego typu.
• Gnozie politycznej
• Sterowanej masowej mobilizacji społecznej

Inne hasła zawierające informacje o "totalitaryzm":

Narodowy socjalizm ...

Adolf Hitler ...

Michał Bakunin mu Karola Marksa , którego oskarżał o autorytarne metody, które prędzej doprowadzą do totalitaryzmu niż do społeczeństwa komunistycznego . Marks odwzajemniał się Bakuninowi oskarżeniami o idealizm.Z ...

Anarchizm ...

Friedrich Hayek ...

Stronnictwo Demokratyczne ...

Społeczeństwo otwarte społeczeństw otwartych są pewne formy demokracji , natomiast przykładem społeczeństw zamkniętych wszelkiego rodzaju totalitaryzmy i dyktatury .Społeczeństwo otwarte zezwala na swobodną ocenę, krytykę i kontrolę swych ...

Społeczeństwo obywatelskie wciąż toczy się intensywna debata. Postulat „autonomii” aktywności obywatelskiej reprezentował w czasach totalitaryzmu jedynie tęsknotę za wolnością, jakkolwiek z perspektywy problemów zachodnich demokracji, dla ...

Ukraińska Powstańcza Armia ich autorzy postulowali ultra- nacjonalizm tj. dominację w państwie etnicznych Ukraińców, antyparlamentaryzm i totalitaryzm (Ukraina będzie rządzona przez lidera nominowanego przez nacjonalistyczne elity, a nie ...

Leon Petrażycki 15 maja 1931 . Są przypuszczenia, że był to wyraz niezgody Petrażyckiego, przeciwnika totalitaryzmu posiadającego doskonałą intuicję polityczną, na zmiany zachodzące w ówczesnym świecie i ...

Inne lekcje zawierające informacje o "totalitaryzm":

204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 14) ...

233 Życie religijne w XX wieku (plansza 10) ...

201 Rozwój historiografii w okresie międzywojennym (plansza 3) ...