Rewolucja lipcowa w Rosji − nieudana rebelia lewicowych eserowców przeciw bolszewikom 6 lipca 1918 roku.

Przyczyny

Wśród głównych przyczyn niezadowolenia lewicowych eserowców, które skłoniły ich do zerwania z bolszewikami znajdował się traktat brzeski , zawarty z Niemcami w marcu 1918 roku i oddający pod okupację rozległe tereny zachodniej części byłego Imperium Rosyjskiego , w tym całą Ukrainę i przekreślający możliwość eksportu rewolucji na Zachód. Eserowcy byli także niezadowoleni z podporządkowania bolszewikom rad robotniczych oraz obowiązkowym kontyngentom zbożowym na wsiach . Zaraz po podpisaniu pokoju lewicowi eserowcy potępili bolszewików za zdradę rewolucji i wystąpili z Rady Komisarzy Ludowych , choć pozostali w strukturach Czeka .

W czasie V Zjazdu Rad w Teatrze Wielkim w Moskwie , który rozpoczął się 4 lipca dwoje głównych liderów partii, Borys Kamkow i Maria Spiridonowa , ostro krytykowali bolszewików. Po pierwszym dniu Zjazdu władze eserów podjęły decyzję o urządzeniu prowokacji przeciw Niemcom w formie zamachu na ich ambasadora, Wilhelma von Mirbacha . Było to spowodowane brakiem możliwości uzyskania większość na Zjeździe, która wymusiłaby zmianę polityki rządu.

Celem zamachu nie było jednak przygotowanie pola pod przejęcie władzy, a zerwanie pokoju przez Niemcy i powszechne powstanie przeciwko bolszewikom.

Zamach na Wilhelma von Mirbacha

Zamach zaplanowała Spiridonowa, a do jego wykonania wyznaczyła należącego do Czeka eserowca Jakowa Blumkina i Nikołaja Andriejewa. 6 lipca po południu udali się oni na spotkanie z ambasadorem pod pretekstem omówienia sprawy aresztowanego za szpiegostwo Roberta Mirbacha, uważanego za krewnego ambasadora. Po krótkiej rozmowie zamachowcy oddali strzały z rewolwerów . Ponieważ chybili a ambasador podjął ucieczkę, Blumkin skorzystał z granatu , który śmiertelnie ranił Mirbacha. Zamachowcy, w tym Blumkin ranny w nogę, uciekli podstawionym samochodem do koszar pokrowskich, gdzie stacjonował wierny eserom oddział Czeka, i które stały się główną siedzibą powstańców.

Aresztowanie Dzierżyńskiego

Na wieść o zamachu, Włodzimierz Lenin polecił Dzierżyńskiemu udać się do koszar i aresztować odpowiedzialnych za śmierć ambasadora. Na miejscu jednak oddział Czeka aresztował Dzierżyńskiego i jego ochronę. Eserowcy zajęli następnie siedzibę Czeka na Łubiance . Możliwość zbudowania w służbach specjalnych własnej frakcji wynikła z dużego początkowo zaufania bolszewików do eserowców i umieszczenia działaczy tej partii w kierownictwie Czeka.

Siły obu stron

Po południu 6 lipca eserowcy dysponowali znaczną przewagą w siłach zbrojnych w Moskwie . Do ich dyspozycji stało 2000 dobrze uzbrojonych żołnierzy, bolszewicy mieli zaledwie 700, jednak większość z nich ( strzelcy łotewscy ) znajdowała się poza miastem na obchodach świątecznych. Dodatkowo, Łotysze nie mogli wrócić do Moskwy z powodu fatalnych warunków atmosferycznych.

Stłumienie powstania

Bolszewików uratował brak chęci wśród eserowców do przejmowania władzy, ograniczyli się oni do wezwania do powszechnego powstania, by zmusić partię Lenina do zmiany polityki. Liderzy partii udali się do Teatru Wielkiego na Zjazd Rad, gdzie Spiridonowa wygłosiła przemówienie, potępiające bolszewików.

W tym czasie bolszewicy zdołali ściągnąć siły wojskowe i skierowali je w miejsce Zjazdu Rad, otoczyli budynek i zablokowali wyjścia. Z budynku pozwolono wyjść następnie delegatom bolszewickim, innych aresztowano. Wieczorem siły bolszewickie opanowały Łubiankę a rano następnego dnia wojska łotewskie, pod dowództwem Jukumsa Vācietisa , pokonały eserowców koszarach pokrowskich i uwolniły Dzierżyńskiego.

Represje

Po nieudanej rewolucji aresztowano kilkuset przeciwników władz. Na trzynastu przywódcach oddziału z koszar wykonano 7 lipca egzekucję. Pozostałych przywódców eserowców uwięziono i osądzono w listopadzie, później zostali oni objęci amnestią . Maria Spiridonowa została skazana na rok więzienia, ułaskawiona, po czym w lutym 1919 roku aresztowana i jako chora psychicznie uwięziona w więzieniu na Kremlu . Zamachowiec Jakow Blumkin zbiegł, zaś po amnestii przystąpił do bolszewików.

Po nieudanej rewolucji lewica eserowska została zdelegalizowana i rozbita a działacze usunięci z rad, uwięzieni lub straceni. Mniejszość, która nie poparła rewolucji lipcowej, utworzyła Partię Rewolucyjnych Komunistów.

Bibliografia