Kontrakcja objętości - zjawisko fizyczne polegające na zmianie objętości
roztworu
lub
mieszaniny
na skutek
reakcji chemicznej
lub
oddziaływań międzycząsteczkowych
pomiędzy składnikami mieszaniny.
W przypadku roztworów i mieszanin, w których nie zachodzą reakcje chemiczne, kontrakcja objętości prowadzi prawie zawsze do zmniejszania jej objętości, co wynika z obniżonej ruchliwości jej cząsteczek na skutek powstawania ich aglomeratów, połączonych oddziaływaniami elektrostatycznymi lub
wiązaniami wodorowymi
. Gdy jednak doda się do takiej mieszaniny czynnika rozbijającego aglomeraty, kontrakcja objętości ma charakter odwrotny i prowadzi do większego wzrostu objętości mieszaniny niż objętość nowo dodanej substancji.
Przykładem mieszaniny, która ma mniejszą objętość niż użyte do jej sporządzenia składniki jest mieszanina
wody
i
etanolu
(alkoholu etylowego). Za kontrakcję objętości odpowiedzialne są w tym przypadku wiązania wodorowe powstające pomiędzy atomami wodoru
grupy hydroksylowej
etanolu a wolnymi parami elektronowymi na atomie tlenu w cząsteczce wody.
Kontrakcja objętości może też zachodzić na skutek
reakcji chemicznej
. Dotyczy to zwłaszcza reakcji zachodzących w fazie
gazowej
, choć występuje również w
cieczy
. W przypadku gdy efektem reakcji chemicznej jest zmniejszenie liczby
cząsteczek
(np. w reakcjach
addycji
) - dochodzi do zmniejszenia się objętości mieszaniny. Gdy na skutek reakcji dochodzi do wzrostu liczby cząsteczek (np. w reakcjach rozpadu) następuje wzrost objętości mieszaniny.
Zobacz też
