Kosodrzewina
P. mugo subsp. mugo, Tatry. P. mugo subsp. mugo, Tatry.
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	Euphyllophyta
Klad :	rośliny nasienne
Klad :	rośliny nagonasienne
Rząd :	sosnowce
Rodzina :	sosnowate
Rodzaj :	sosna
Gatunek :	sosna górska
Nazwa systematyczna
Pinus mugo Turra Gior. Ital. Sci. Nat. Agric. Arti Commerc. 1: 152 (1764)
Kategoria zagrożenia
niższego ryzyka  ( IUCN 2.3 )[2]

Kosodrzewina (sosna górska, kosówka właściwa) (Pinus mugo Turra) – gatunek drzewa (lub krzewu ) iglastego z rodzaju sosna (Pinus) należący do rodziny sosnowatych (Pinaceae). Występuje na terenach pasm górskich Europy Środkowej i Południowej w piętrze kosówki powyżej regla górnego a poniżej piętra hal . W Polsce : Tatry , Sudety , Babia Góra i Pilsko , niewielkie stanowiska kosodrzewiny znajdują się również na Policy , Romance , oraz na szczycie Czyrńca. Do lat 90 XX wieku reliktowe stanowisko kosodrzewiny znajdowało się w Beskidzie Niskim ( Rezerwat przyrody Kornuty ).

Morfologia

Młody pęd

Kosodrzewina P. mugo – szyszki

Austria , Tyrol, góry Karwendel

Pokrój

Przeważnie krzew o masywnych gałęziach, które płożą się po ziemi, wznoszą ku górze lub wyrastają na boki. Pokrój zmienny, silnie zależny od podgatunku i siedliska. U starszych drzew korona luźna.

Pień

Niski, płożący, o wysokości do 3,5 m. Kora ciemnoszara, lekko spękana, nie łuszczy się. Pędy nagie, młode zielone, następnie drewnieją przybierając barwę brązową.

Liście

Szpilki wyrastają po 2 z krótkopędu, mają długość 3–8 cm i ciemnozielony kolor z połyskiem. Są krótsze i grubsze niż u sosny zwyczajnej , sztywne. Ułożone są gęsto wokół całego obwodu pędu.

Szyszki

Męskie szyszki cylindryczne, długości 10 mm, żółto-czerwone. Szyszki żeńskie początkowo żółto-zielone do purpurowych. Osadzone pojedynczo lub po 2–3 koło siebie, siedzące. Dojrzała szyszka ma średnio 5 cm długości i 2,5 cm szerokości. Tarczki szyszek z wyrostkiem, często zakończonym cienkim kolcem, czarno obrzeżone. Młode szyszki pokryte niebieskawym lub fioletowym nalotem, dojrzałe brązowieją. Nasiona czarne, długości 4 mm, z 7–12 mm skrzydełkiem.

Gatunki podobne

Sosna zwyczajna .

Biologia i ekologia

Szpilki pozostają na drzewie średnio 4–6 lat. Pylenie od maja do lipca. Szyszki nasienne dojrzewają wiosną w trzecim sezonie.

Siedliskiem są zbocza, skalne grzędy , złomowiska skalne i urwiska. Występuje w górach do wysokości 2500 m n.p.m. Powyżej górnej linii lasu tworzy zwartą formację zwaną piętrem kosodrzewiny lub kosówką . W niższych partiach występuje na stanowiskach naturalnych jedynie wzdłuż jałowych urwisk. Ma bardzo małe wymagania glebowe, zajmuje skrajne siedliska - gleby kwaśne i zasadowe, suche i mokre, płytkie jak i głębokie. Preferuje stanowiska nasłonecznione. Odporna na mrozy.

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla DSAll. Rhododendro-Vaccinienion, podgatunek ssp. rotundata dla Ass. Pino mugo-Sphagnetum^[3].

Liczba chromosomów 2n= 24^[4]

Systematyka i zmienność

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus ^[5]:

• podrodzaj Pinus
  • sekcja Pinus
    • podsekcja Pinus
      • gatunek P. mugo

Gatunek wykształca różne formy i bywa dzielony na podgatunki i odmiany, tworzy także mieszańce, które trudno rozróżnić.

• P. mugo subsp. mugo (syn. P. pumilio Haenke, P. montana Miller, P. mughus Scopoli, P. mugo var. pumilio (Haenke) Zenari) – typowa kosodrzewina
• sosna hakowata (P. mugo subsp. uncinata (Ramond) Domin 1935, syn. P. uncinata Ramond ex De Candolle 1805, P. mugo var. rostrata (Antoine) Hoopes) – drzewo uznawane za podgatunek kosodrzewiny lub za osobny gatunek jedynie blisko z nią spokrewniony. Występuje w Pirenejach, zachodnich Alpach na wysokościach 1000-2300 m. Drzewo osiąga 12-20 m.
• sosna drzewokosa (Pinus x rhaetica Brūgger) – krzyżówka sosny górskiej z sosną zwyczajną (P. sylvestris)
  • sosna błotna (P. mugo nothosubsp. rotundata (Link) Janchen & Neumayer 1942, P. x rotundata) – jedna z form mieszańca międzygatunkowego P. x rhaetica. Czasem traktowana jako osobny gatunek P. rotundata Link lub (głównie w starszych pracach europejskich) jako P. uliginosa G. E. Neumann ex Wimmer. Dodatkowo używane synonimy: P. humilis Link, P. pseudopumilio (Willk.) Bech, P. obliqua Sauter.

Kosodrzewina krzyżuje się także z sosną bośniacką (P. heldreichii).

Odmiany

Kultywar 'Gnom'

Niektóre kultywary ogrodowe:

• 'Allgaeu' – odmiana o gęstym i regularnym pokroju.
• 'Almhütte' – odmiana bardzo wolno rosnąca.
• 'Beniamin' – krzewy bardzo zwarte o półkolistej formie.
• 'Carstens Wintergold' – odmiana przebarwiająca się jesienią na żółto.
• 'Etschtal' – bardzo wolno rosnąca odmiana, 10-letnia roślina ma 10 cm szerokości i wysokości.
• 'Fischleinboden' – pochodząca z Włoch odmiana wyhodowana z 'czarciej miotły'.
• 'Fritsche' – odmiana pochodząca z Czech.
• 'Fruehlinsgold' – odmiana o szybszym wzroście i złotych przyrostach wiosną.
• 'Gnom' – odmiana o kopulastej formie i jasnych igłach.
• 'Honneycomb' – bardzo wolny wzrost, odmiana kulista.
• 'Humpy' – o bardzo wolnym wzroście, kulista forma.
• 'Kobold' – wolno rosnąca odmiana o grubych pędach.
• 'Laurin' – jedna z najczęściej spotykanych odmian tego gatunku.
• 'Mops' – odmiana rosnąca bardzo wolno i gęsto, z czasem przyjmuje formę spłaszczonej półkuli.
• 'Northern Light' – odmiana o bardzo jasnych przyrostach na wiosnę.

Zagrożenia i ochrona

Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. z dnia 28 lipca 2004 r.). Dawniej była masowo wypalana i wycinana, aby przygotować tereny pod wypas^[6]. Obecnie gatunek nie jest zagrożony.

Roślina umieszczona przez międzynarodową organizację IUCN w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych w grupie gatunków niższego ryzyka (kategoria zagrożenia: LC)^[2].

Zastosowanie

Kosodrzewina jest sadzona poza swoim zasięgiem na nadmorskich wydmach

• Wykorzystywana jest do zalesiania obszarów wydm, w tym nadmorskich, umacniania zboczy nasypów. Dobrze toleruje piaszczyste gleby, także zasypywanie pędów przez piasek.
• Zarówno w środowisku naturalnym jak i w miejscach, gdzie została sztucznie nasadzona kosodrzewina odgrywa ważną rolę chroniąc glebę przed erozją i zapobiegając osuwaniu się ziemi oraz lawinom .
• Chętnie sadzona jest w ogródkach w celach dekoracyjnych, np. do formowania żywopłotów. Łatwo rozmnaża się z nasion.
• Igły są źródłem olejku, w Bułgarii stosowane także jako składnik herbaty ziołowej.

Przypisy

Bibliografia

Zobacz też

• Lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną
• Rośliny tatrzańskie
• Piętro kosówki
• Rośliny piętra kosówki