Kotlina Liptowska (
514.71
;
słow.
Liptovská kotlina) – jednostka geomorfologiczna w
Centralnych Karpatach Zachodnich
w
Słowacji
, stanowiąca zachodnią część
Obniżenia Liptowsko-Spiskiego
.
Kotlina jest rozciągnięta w osi wschód – zachód. Od zachodu graniczy z
Wielką Fatrą
, od północy z
Górami Choczańskimi
i
Tatrami
, natomiast od południa z
Niżnimi Tatrami
i
Kozimi Grzbietami
. Granicę wschodnią (z
Kotliną Popradzką
) stanowi wododział
Wagu
(konkretnie:
Białego Wagu
) i
Popradu
w rejonie miejscowości Szczyrba.
Kotlina Liptowska ma kształt nieregularnej gruszki, na swym dolnym (zachodnim) końcu (mniej więcej od
Rużomberku
) przechodzącej w wąską dolinę Wagu. Długość kotliny od Szczyrby na wschodzie po
Królewiany
na zachodzie wynosi w linii prostej nieco ponad 70 km. Największa szerokość kotliny w osi północ-południe (w rejonie
Liptowskiego Mikułasza
) sięga 20 km.
Kotlina Liptowska ma charakter kotliny tektonicznej, oddzielonej potężnymi uskokami i złomami od otaczających ją masywów górskich. Należy do najwyżej położonych wielkich kotlin karpackich. Jej podłoże budują stosunkowo mało odporne skały starszego
trzeciorzędu
, zaliczane do tzw.
paleogenu
centralnokarpackiego – głównie różne
piaskowce
i
iłowce
. Wyjątkiem jest tu góra Mních (696 m n.p.m.), położona na północny wschód od
Rużomberku
. Tworzy ona swoistą "wyspę", zbudowaną z
triasowych
wapieni
i
dolomitów
płaszczowiny choczańskiej, nawiązującą do położonej bardziej na północ grupy
Wielkiego Chocza
. Wzdłuż złomów tektonicznych w północnej i południowej części kotliny znajdziemy liczne
źródła mineralne
(
Stankovany
pod
Szypem
,
Lúčky
,
Bešeňová
czy Vyšný Sliač), z którymi związane są formujące się do chwili obecnej pokrywy
trawertynów
. Dno kotliny pokrywa gruba
pokrywa akumulacyjna
żwirów
i
piasków
, będących w większości nanosami rzecznymi z okresu
neogenu
. Wzdłuż osi kotliny ze wschodu na zachód płynie rzeka Wag, która wytworzyła tu szeroką dolinę z wyraźnie zaznaczonym systemem sześciu
teras
rzecznych. Centralną część kotliny zajmuje obecnie wielkie jezioro zaporowe
Liptovská Mara
.
Wg podziałów słowackich Kotlina Liptowska stanowi zachodnią część tzw. Kotliny Podtatrzańskiej (słow. Podtatranská kotlina), której część wschodnią stanowi wspomniana Kotlina Popradzka. Geografowie słowaccy dzielą Kotlinę Liptowską na jeszcze mniejsze jednostki. U stóp Gór Choczańskich, na północ od
Liptovskej Teplej
, leży Chočské podhorie. Dalej na wschód leżą Matiašovské háje, a u stóp Tatr Zachodnich kolejno Smrečianska pahorkatina, Liptovské nivy i Hybianska pahorkatina. Na południe od doliny Wagu, wzdłuż podnóży Niżnych Tatr, ciągnie się długim pasem od Rużomberku po
Liptowski Gródek
Ľubelská pahorkatina, do której nawiązują na południe od zbiornika Liptowskiej Mary tzw. Galovianske háje.
Kotlina Liptowska tworzy centrum krainy historycznej zwanej
Liptowem
, z miastami
Liptowski Mikułasz
, Liptowski Gródek i Rużomberk. Stanowi również najważniejszą oś komunikacyjną, łączącą wschód i zachód Słowacji. Biegnie nią m.in. linia kolejowa
Królewiany
–
Poprad
, będąca fragmentem historycznej
Kolei Koszycko-Bogumińskiej
.
Bibliografia
- Hochmuth Zdenko a kolektív: Chočské vrchy – Liptovská Mara. Turistický sprievodca ČSFR č. 42, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1990;
- Chočské vrchy. Vodná nádrž Liptovská Mara. Turistická mapa 1:50 000, wyd. VKÚ Harmanec, 1997, ;
-
Szczerba Tadeusz
: Choczańskie Wierchy i okolica. Przewodnik turystyczny. Wydawnictwo Ryszard M. Remiszewski – RMR, Gliwice 2001, ;
- Zygmańska Barbara: Góry Choczańskie. Przewodnik turystyczny. Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 2003, ;
