Kotlina Sandomierska (
512.4-5
) – makroregion fizycznogeograficzny w południowo-wschodniej
Polsce
i na
Ukrainie
, część podprowincji
Północne Podkarpacie
. Sąsiaduje z
Karpatami
na południu i z
Wyżyną Małopolską
na północy. Powierzchnia ok. 15 tys. km².
Podział Kotliny Sandomierskiej na
mezoregiony
:
Kotlina Sandomierska jest rozległym zapadliskiem o założeniu tektonicznym, wyerodowanym przez rzeki, o kształcie zbliżonym do trójkąta, wypełnionym
mioceńskimi
osadami (do 2500 m miąższości na skraju Karpat). W dolinach rzek występują osady
czwartorzędowe
(piaski i gliny morenowe). Najwyższe partie kotliny wznoszą się do 260 – 280 m
n.p.m.
, dna dolin leżą natomiast na wysokości od ok. 200 m n.p.m. u ich wylotu z Karpat do 135 m n.p.m. w rejonie
Małopolskiego Przełomu Wisły
. Kotlina w całości leży w dorzeczu Wisły i jej dopływów karpackich:
Raby
,
Dunajca
,
Wisłoki
i
Sanu
.
W regionie występują złoża
soli kamiennej
(
Bochnia
,
Wieliczka
),
gipsu
,
siarki
(
Tarnobrzeg
),
gazu ziemnego
(Husów,
Jarosław
) i
ropy naftowej
(Grobla). Obszar odznacza się dużą gęstością zaludnienia. Najważniejsze miasta:
Dębica
,
Jarosław
,
Mielec
,
Przemyśl
,
Przeworsk
,
Rzeszów
,
Stalowa Wola
,
Sandomierz
,
Tarnobrzeg
,
Tarnów
; na zachodnim skraju Kotliny Sandomierskiej leży
Kraków
. Przez Kotlinę prowadzi ważny szlak komunikacyjny: drogowy i kolejowy, łączący
Czechy
(przez
Bramę Morawską
), z Krakowem, Przemyślem, a dalej ze
Lwowem
,
Kijowem
i
Odessą
.
Szata roślinna i świat zwierzęcy
W krainie Kotliny Sandomierskiej rozmieszczenie naturalnych
zbiorowisk leśnych
pozostaje w ścisłym związku z terasową rzeźbą terenu. Najwyższy poziom terasowy tworzą rozległe powierzchnie zbudowane z glin lodowcowych bądź utworów fluwioglacjalnych, które pokrywają płaty lasów mieszanych. W samej puszczy skład gatunkowy drzewostanów jest następujący:
sosna
66%,
dąb
19%,
olcha
11%,
brzoza
2%, inne drzewa 2%. Na terenie puszczy zostało utworzonych 6
rezerwatów
florystycznych, chroniących zbiorowiska i stanowiska rzadkich gatunków roślin, głównie resztki dawnej puszczy oraz zachowane fragmenty
lasu pierwotnego
. Ścisłej ochronie podlega skupisko
brzozy niskiej
na Wielkim Błocie. Jest ona reliktem epoki lodowcowej obecnie bardzo zagrożonym. Świat zwierząt
Puszczy Niepołomickiej
najdostojniej reprezentuje
żubr
, którego populacja rozrasta się w zamkniętym Ośrodku Hodowli Żubrów w Niepołomicach. Zajmuje on powierzchnię około 69 ha, a stado żubrów liczy 24 sztuki.[1] Gatunkami głównymi zwierzyny w puszczy są:
jelenie
,
dziki
,
sarny
oraz zwierzyna drobna:
lisy
,
zające
i
bażanty
. W skupiskach lasów liściastych pospolicie występują
wiewiórki
, stwierdza się również występowanie licznej grupy
nietoperzy
. Występuje tu również
padalec zwyczajny
oraz
jaszczurka zwinka
. Występowanie obfitego pokarmu i starodrzewu sprzyja gniazdowaniu ok. 40 gatunków
ptaków
. Świat
owadów
jest dość słabo poznany lecz wiadomo że na terenie Puszczy Niepołomickiej występuje kilka tysięcy gatunków.
Klimat
Dno doliny Wisły leży przeciętnie na wysokości 200 m n.p.m. Średnia temperatura w dolinie Wisły wynosi 8 °C i obniża się w kierunku południowym. W ciągu roku liczba dni z przymrozkami waha się od 90 do 100 dni. Pierwsze przymrozki pojawiają się w połowie października, zaś ostatnie jeszcze pod koniec kwietnia. Największe zachmurzenie występuje od listopada do lutego, a maksymalne w grudniu. Największe nasłonecznienie występuje w lecie. Średnio słońce świeci przez około 5 godzin dziennie natomiast zimą 2. Na dnie Kotliny Sandomierskiej, a zwłaszcza na obszarze niskich teras Wisły i Raby ilość dni pogodnych maleje na skutek częstego zachmurzenia spowodowanego mgłami i inwersją temperatury. Przeważają wiatry zachodnie – 26% i południowo-zachodnie – 24%, a ich największe prędkości występują w okresach zimowych, jesiennych i wiosennych. Na terenie Kotliny Sandomierskiej roczne opady to średnio około 800 mm. Udział opadów śnieżnych w opadzie rocznym waha się w granicach od 7 do 10%. Zaleganie pokrywy śnieżnej trwa 50 - 60 dni. Grubość pokrywy śnieżnej dochodzi do 50 cm, występuje ona na przełomie stycznia i lutego. W ostatnich latach obserwuje się jednak stopniowe ocieplanie klimatu, co uwidacznia się niemal bezśnieżnymi zimami. Klimat Kotliny cechuje zmienność stanów pogodowych oraz częste zmiany temperatury.
Gleby
Na kształtowanie się gleb w Kotlinie Sandomierskiej miały wpływ głównie stosunki wodne, skała macierzysta i roślinność. Występują tu
gleby bielicowe
i pseudobielicowe wykształcone przeważnie na piaskach pochodzenia fluwioglacjalnego, pokrytych najczęściej lasami iglastymi. Charakterystyczną ich cechą jest występowanie poziomu wymycia pod ściółką leśną i poziomu iluwialnego (wymycia) o intensywnym brunatnym zabarwieniu. Gleby bielicowe przekształcone działalnością człowieka nazywane są glebami pseudobielicowymi. Wykształciły się one na warstwach istebniańskich dolnych, piaskowcach i łupkach ilastych z gleb lessowych i lessopodobnych, piasków całkowitych i niecałkowitych. Na obszarze tzw. Wielkiego Błota występują gleby
torfowe
. Wykształciły się wyłącznie na torfach
torfowisk
niskich, których miąższość dochodzi do 2m. Są to gleby mające odczyn zbliżony do obojętnego. Gleby powyższe zalicza się do czwartej i piątej klasy. Torfowiska te w przeszłości były eksploatowane.
Rzeźba terenu
W dnie Kotliny Sandomierskiej znajdują się dobrze wykształcone terasy
Wisły
i
Raby
. Najwyższy poziom terasowy pochodzi ze zlodowacenia środkowo-polskiego i porasta go Puszcza Niepołomicka. Wysokość tego poziomu wynosi około 20m ponad koryto Wisły.
Przypisy
