Torfowisko na Hebrydach

Torfowisko w pobliżu Jeziora Moszne

Torfowisko (ang. peatland, mire, peat bog, niem. Moor, Moos, Ried, Filz) – jeden z typów mokradeł , siedlisk na tyle uwodnionych, że występuje tam specyficzna roślinność i zachodzą procesy akumulacji osadów organicznych . Jest to teren stale podmokły, o podłożu trudno przepuszczalnym, pokryty zbiorowiskami roślin bagiennych i bagienno- łąkowych . Torfowiska występują głównie w strefie klimatu umiarkowanego wilgotnego i chłodnego (północna część Eurazji i Ameryki Północnej , a także obszary górskie ). Obszary te są cenne pod względem przyrodniczym, można je także wykorzystać gospodarczo – poprzez wydobywanie torfu . Torfowisko przyrasta średnio o 1 mm w ciągu roku.

Torfowisko stanowi biotop dla biocenozy (geobiocenozy), wykształcającej się w warunkach silnego uwodnienia z warstwą torfu o miąższości powyżej 30 cm.

Torfowisko jest siedliskiem rosnącej na nim roślinności torfotwórczej lub roślinności zastępczej, która została wprowadzona po odwodnieniu torfowiska. W definiowaniu torfowisk botanicy kładą nacisk na zbiorowiska roślinne , natomiast geolodzy i gleboznawcy na parametry jakościowe i zasoby torfu. Przy mniejszej grubości warstwy organicznej (10-30 cm) mówi się o glebach mineralno-organicznych lub murszowatych.

Torfowiska zajmujące duże obszary (rzędu tysięcy hektarów) określane są mianem kompleksów torfowych.

Torfowiska czasami nazywane są mokradłami . Ostatnio wprowadzany jest nowy termin: suo (z języka fińskiego), oznaczający torfowiska lub obszary gleb mineralnych, na których aktualnie występuje roślinność torfotwórcza.

Zatorfienie – wyrażony w procentach udział torfowisk w powierzchni analizowanego regionu (lub jednostki administracyjnej).

Iwanov w 1953 zaproponował hipotezę dwuwarstwowej budowy torfowiska: akrotelm (acrotelm) i katotelm (catotelm). Torfowisko posiadające obie warstwy i z czynnym procesem torfotwórczym określane jest nazwą diplotelmic, natomiast jednowarstwowe, pozbawione akrotelmu – haplotelmic.

Typy torfowisk (klasyfikacja)

Klasyfikacje torfowisk uwzględniają trofię siedliska oraz zawartość związku wapnia, które wpływają na skład zbiorowisk roślin torfowiskowych. Dodatkowym kryterium są stosunki wodne, wynikające z rzeźby terenu. W Europie Środkowej wyróżnia się:

• torfowiska niskie – powstające na skutek przepływu lub stagnowania wód eutroficznych, najczęstsze na obszarze Polski , wykształcają się w obrębie dolin rzecznych , żyzne i bogate florystycznie : zbiorowiska szuwarowe ( trzcina , pałka ) lub darniowe ( mchy , turzyce ),
• torfowiska wysokie – zasilane przez oligotroficzne wody opadowe, mszary powstające w bezodpływowych zagłębieniach terenu, silnie kwaśne , ubogie w substancje odżywcze, a co za tym idzie – ubogie florystycznie ( torfowce , turzyce, rośliny owadożerne); kształtują się tu warunki odpowiednie dla borów bagiennych ,
• torfowiska przejściowe – spotykane w pośrednich warunkach siedliskowych. Na torfowiskach tych rosną zbiorowiska mszarno-turzycowe. W ich skład wchodzą turzyca nitkowata , turzyca bagienna , bagnica torfowa , wełnianka wąskolistna , mchy torfowce i mchy brunatne, trzcina pospolita . W wyniku sukcesji naturalnej pojawiają się na torfowiskach sosna i brzoza . Osobliwość Mazur stanowią torfowiska porośnięte świerczynami oraz duże nagromadzenie roślin borealnych i subarktycznych. Torfowiska przejściowe występują głównie w północno-wschodniej Polsce, na Pojezierzu Pomorskim (rezerwaty " Bagno Chłopiny " na północ od Gorzowa , " Smolne Błoto " na zachód od Gdańska ) i na Polesiu Lubelskim . W Sudetach występują torfowiska przejściowe porośnięte kosodrzewiną i brzozą karłowatą , znane jako Mszary Izerskie.

Według kryteriów geomorfologicznych wyróżnia się:

• torfowiska dolinowe
• torfowiska kotłowe

W chłodniejszym klimacie:

• torfowiska Aapa
• torfowiska Palsa
• torfowiska wierzchowinowe, nazywane po angielsku "blanket bog"

Ze względu na zasilanie torfowisk w wodę wyróżnia się:

• torfowiska soligeniczne
• torfowiska topogeniczne
• torfowiska telmatyczne

Fauna torfowisk

Torfowiska to siedliska bardzo licznych gatunków fauny , zarówno lądowych ( ptaki , płazy , pająki ) jak i słodkowodnych. Słodkowodna fauna drobnych zbiorników położonych na torfowiskach niskich jest z reguły podobna do fauny litoralu jeziornego, podczas gdy wodna fauna kwaśnych torfowisk wysokich jest bardzo specyficzna. Typowy jest w nich brak populacji ryb i mięczaków a wśród owadów i skorupiaków dominują gatunki nieobecne w innych rodzajach środowisk (tyrfobionty, sfagnobionty). Za takie preferencje siedliskowe wielu gatunków m.in. ważek i pluskwiaków różnoskrzydłych odpowiedzialna jest ich wrażliwość na drapieżnictwo ze strony ryb odżywiających się bentosem , których brakuje w zbiornikach torfowiskowych.

Torfowiska w świecie

Najwięcej torfowisk występuje w Rosji , Białorusi , Ukrainie , Finlandii , Skandynawii , Estonii , Polsce , Szkocji , północnych Niemczech , Holandii , Kanadzie , Stanach Zjednoczonych ( Michigan , Minnesota , Florydzie i Kalifornii ). Na południowej półkuli torfowiska są rzadsze, występują na Nowej Zelandii , południowej Patagonii , wyspie Kerguelen i na Falklandach .

Torfowiska w Polsce

W Polsce jest ponad 49 000 torfowisk, z których zdecydowana większość występuje w północnej części kraju (w pobliżu wybrzeża Bałtyku , na Mazurach i Kurpiach oraz w dolinach Noteci i Biebrzy ). Z tego 90% to torfowiska niskie, 6% – torfowiska wysokie, a resztę tworzą formy przejściowe. Na obszarach górskich torfowiska występują w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej w Karpatach oraz w Górach Izerskich , Karkonoszach , Górach Stołowych i Górach Bystrzyckich w Sudetach .

Użytkowanie torfu

Torf wydobywany z torfowiska był używany jako opał. Do tej pory w Bilansie zasobów kopalin torf figuruje jako surowiec energetyczny . Torf używany jest w ogrodnictwie i balneologii jako borowina .

Zobacz też

• mokradła
• Rezerwat przyrody Torfowisko Rąbień ,
• Rezerwat przyrody Mszar Bogdaniec .

Bibliografia

• Piotr Ilnicki: Torfowiska i torf. Wyd. AR w Poznaniu, 2002, s. 606. 
• E. Kobojek, S.Kobojek, Z.Rdzany, M. Ziułkiewicz, Ilustrowana Księga Polski – środowisko przyrodnicze, Wydawnictwo Pascal 2003, .
• Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski. Bezkręgowce słodkowodne Polski. Klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000. .

Linki zewnętrzne

• Serwis Bagna.pl