Kreda (okres)
Kreda (okres)Kreda – ostatni
okres
ery mezozoicznej
, trwający około 80 milionów lat (od 145,5 ± 4,0 do 65,5 ± 0,3 mln lat temu). Kreda dzieli się na dwie
epoki
:
wczesną kredę
i
późną kredę
.
← mln lat temu Kreda | ← 4,6 mld | 542 | 488 | 444 | 416 | 359 | 299 | 251 | 200 | Kreda 145 | 65 | 23 | 2 |
StratygrafiaPodstawowymi
skamieniałościami przewodnimi
są
amonity
, a w kredzie górnej także
małże
inoceramy
,
belemnity
i
otwornice
. Kreda dzieli się na dwa oddziały:
kredę dolną
i
kredę górną
z piętrami: Górna/Późna kreda |
mastrycht
| (70,6 ± 0,6 – 65,5 ± 0,3 mln lat temu) |
kampan
| (83,5 ± 0,7 – 70,6 ± 0,6 mln lat temu) |
santon
| (85,8 ± 0,7 – 83,5 ± 0,7 mln lat temu) |
koniak
| (89,3 ± 1,0 – 85,8 ± 0,7 mln lat temu) |
turon
| (93,5 ± 0,8 – 89,3 ± 1,0 mln lat temu) |
cenoman
| (99,6 ± 0,9 – 93,5 ± 0,8 mln lat temu) | | Dolna/Wczesna kreda |
alb
| (112,0 ± 1,0 – 99,6 ± 0,9 mln lat temu) |
apt
| (125,0 ± 1,0 – 112,0 ± 1,0 mln lat temu) |
barrem
| (130,0 ± 1,5 – 125,0 ± 1,0 mln lat temu) |
hoteryw
| (136,4 ± 2,0 – 130,0 ± 1,5 mln lat temu) |
walanżyn
| (140,2 ± 3,0 – 136,4 ± 2,0 mln lat temu) |
berrias
| (145,5 ± 4,0 – 140,2 ± 3,0 mln lat temu) |
OgólneW kredzie panował bardzo ciepły i dość wilgotny klimat. Nawet na biegunie średnia roczna temperatura wynosiła około plus 4C° i zimą raczej nie spadała poniżej zera. Pod koniec wczesnej kredy zaczęła się największa w dziejach Ziemi
transgresja
, dzięki czemu w późnej kredzie poziom wszechoceanów był wyższy od dzisiejszego o ponad 200 metrów. Znaczna część lądów uległa zalaniu i utworzyły się tam liczne płytkie morza. Istniały już wtedy dobrze rozwinięte oceany
Atlantyk
i Indyjski, choć były jeszcze znacznie węższe niż obecnie. Pod koniec kredy zaczęły się intensywne
ruchy górotwórcze
orogenezy alpejskiej
, dzięki czemu doszło do sfałdowania i częściowego wypiętrzania osadów wcześniejszych mórz. Powstały wtedy m.in.
płaszczowiny
Tatr
. FloraWśród morskiej flory najważniejsza jest grupa jednokomórkowych glonów –
kokolitów
, które (zwłaszcza w późnej kredzie) występowały masowo. Szczątki kokolitów są jednym z głównych składników wielu odmian
wapieni
, w tym
kreda piszącej
. Kokolity mają też spore znaczenie w datowaniu skał. We wczesnej kredzie pojawiły się pierwsze
rośliny okrytonasienne
, które w późnej kredzie były już podstawowym składnikiem flory lądowej. Przez cały okres bardzo powszechne były rośliny
iglaste
, zwłaszcza
araukarie
i zastrzaliny. Z innych roślin
nagonasiennych
we wczesnej kredzie pospolite były liściaste:
miłorzębowe
,
sagowce
i
benetyty
, jednak w późnej kredzie te ostatnie wymierają, a pozostałe podupadają. We wczesnej kredzie giną ostatnie
paprocie nasienne
.
Rośliny zarodnikowe
reprezentują prawie wyłącznie formy zielne, zwłaszcza pospolite były
paprocie
. W kredzie zanikają ostatnie drzewiaste paprocie. FaunaW kredzie dochodzi do bardzo bujnego rozwoju
pierwotniaków
, zwłaszcza istotne skałotwórczo i
stratygraficznie
są
otwornice
, w tym pierwsze gatunki
planktoniczne
. Na przełomie
jury
i kredy bardzo rozpowszechnione były inne jednokomórkowe pierwotniaki – kalpionelle budujące niektóre wapienie i używane w datowaniu skał. Wśród bezkręgowców żyjących na dnie szczególnie liczne były małże, w tym bardzo ważny stratygraficznie rodzaj
Inoceramus
. Niektóre małże o nietypowych kształtach rogu, tzw. rudysty tworzyły struktury rafopodobne. Pospolite były w kredzie także
ramienionogi
,
gąbki
i
ślimaki
. W toni wodnej mórz dominowały
amonity (zwierzęta)
. Dość liczne stały się wtedy amonity o nietypowych kształtach heteromorfy, czasami też formy gigantyczne (do 2,5m). Drugą podstawową grupą
nektonicznych
bezkręgowców były
belemnity
. W kredzie następuje szybki rozwój współcześnie dominującej grupy ryb
Teleostei
, ale jednocześnie co najmniej równie pospolite są
rekiny
. Natomiast ryby
kostnochrzęstne
i
przejściowce
bardzo podupadają. We wczesnej kredzie w Australii rozwijają się wielkie, dochodzące do 5m długości i 0,5 tony wagi
płazy tarczogłowe
. Jednak pod koniec tej epoki giną ostatni światowi przedstawiciele tej grupy. Kreda jest, wraz z
jurą
nazywana wiekiem gadów. W morzach przez cały okres panują
plezjozaury
, we wczesnej kredzie dość częste są
ichtiozaury
, które jednak giną pod koniec epoki. W kredzie późnej dominuje w morzach nowo powstała grupa morskich jaszczurek –
mozazaurów
, z których największe gatunki przekraczały 20 metrów długości. Pospolite są także morskie
krokodyle
sięgające 17 metrów długości i wielkie żółwie. Istniały także mniejsze krokodyle i żółwie słodkowodne. W powietrzu dochodzi do rozkwitu
gadów latających
, zwłaszcza
pterodaktyli
, z których największe osobniki szacuje się na 12 metrów rozpiętości skrzydeł. Natomiast
ramforynchy
były rzadsze. Na lądzie dominują
dinozaury
. Szczególny rozkwit przechodzą
dinozaury ptasiomiedniczne
, w tym nowo powstałe
dinozaury rogate
(np.
Triceratops
) i
dinozaury kaczodziobe
, tworzące największe wśród dinozaurów stada (do 10 000 osobników) i kolonie lęgowe. W kredzie nastąpiła też maksymalizacja rozmiarów drapieżnych
teropodów
. Do takich drapieżnych olbrzymów należy m.in. północnoamerykański
Tyrannosaurus
i gobijski
Tarbosaurus
. Istniały też wielkie
zauropody
, ale były one rzadsze niż w jurze. W kredzie powoli ewoluują
ssaki
, powstają wtedy pierwsze
torbacze
i
łożyskowce
, tym niemniej była to grupa marginalna. Wymieranie kredoweKreda skończyła się jednym z pięciu największych
masowych wymierań
zwierząt w historii (
wymieranie kredowe
). Wymarły m.in. amonity, belemnity, mozazaury, plezjozaury, pterozaury, wszystkie
dinozaury
oprócz
ptaków
. Bibliografia- Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów.
PWN
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Kreda (okres)":
Mieszko II Lambert
...
Nadciśnienie tętnicze
...
Oddychanie komórkowe
...
Linz
...
Sztuka
...
Vytautas Landsbergis
...
Tadeusz Kognowicki
...
Iwan IV Groźny
...
Dwudziestolecie międzywojenne na świecie
...
Augustinas Voldemaras
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kreda (okres)":
02c Pojęcia podstawowe - część 3 (plansza 10)
...
Rozwinięcia dziesiętne (plansza 5)
...
Rozwinięcia dziesiętne (plansza 7)
...
|