Kraje w
recesji
(dwa kolejne kwartały spadku PKB)
Kraje zagrożone recesją (jeden kwartał spadku PKB)
Kraje w spowolnieniu ekonomicznym ponad 1,0%
Kraje w spowolnieniu ekonomicznym ponad 0,5%
Kraje w spowolnieniu ekonomicznym ponad 0,1%
Kraje w przyspieszeniu ekonomicznym
(Pomiędzy 2007 a 2008, szacunki na grudzień 2008 autorstwa Międzynarodowego Funduszu Walutowego)
brak danych
Kryzys finansowy 2007-2009 – ogólnoświatowy
kryzys ekonomiczny
rynku finansowego
i bankowego w latach 2007-2009. Początek kryzysowi dała zapaść na rynku pożyczek hipotecznych wysokiego ryzyka w
Stanach Zjednoczonych
.
Kryzys
został spowodowany przez
pożyczki hipoteczne
, które udzielały
banki
przy wysokim ryzyku spłaty, osobom o niewystarczających możliwościach finansowych (
ang.
subprime
mortgage). Pożyczki te stały się zabezpieczeniem
obligacji
strukturyzowanych masowo sprzedawanych w celach inwestycyjnych i spekulacyjnych przez prywatne instytucje finansowe, w tym największe banki amerykańskie i europejskie. Świadomość ryzykowności tych obligacji była niewielka, gdyż trwał wzrost na
rynku nieruchomości
, a czołowe instytucje ratingowe wystawiały wysokie oceny bezpieczeństwa rzeczonym obligacjom.
Niewypłacalność
indywidualna z niespodziewanie dużym odsetkiem (9,2%) poskutkowała z kolei brakiem gotówki na rynku kredytowym i niestabilnością (zagrożeniem rychłej niewypłacalności
wierzytelności
) tych instytucji.
Geneza kryzysu
Reklama kredytu bez zaświadczeń o dochodach i dla osób ze słabą historią kredytową
Kryzys dotyczył początkowo tylko amerykańskich
banków inwestycyjnych
. Przełomowym momentem, mającym wpływ na kryzys, było wejście na giełdę w
latach 90. XX wieku
jednego z największych banków inwestycyjnych
Goldman Sachs
. Od tego czasu bank zaczął gonić za maksymalizacją zysków (jak każda spółka), gdyż od tego zależą wielkie nagrody dla zarządu (uczciwość emisji akcji danej spółki zeszła na dalszy plan). Banki zaczęły wykonywać operacje o wysokim ryzyku. Istotnym faktem jest również wycofanie przepisu w amerykańskim prawie bankowym w
1999
r. o zakazie łączenia dwóch typów bankowości: inwestycyjnej (o dużym ryzyku) i depozytowo-kredytowej (przepis ten został uchwalony w USA po
czarnym czwartku
z roku
1929
).
W
1998
r. prezydent
Bill Clinton
naciskał na możliwość rozszerzenia kredytobiorców hipotecznych o osoby mniej zarabiające. Rolę gwaranta takich kredytów zapewniły dwie siostrzane firmy na poły państwowe –
Fannie Mae
i Freddie Mac. Po wyborze
George'a W. Busha
na prezydenta, w celu pobudzenia gospodarki za pomocą zastrzyku nowych kredytów, przeprowadzono zmianę ustaw w kierunku liberalizacji przepisów dotyczących ochrony przed nadmiernym ryzykiem banków i towarzystw ubezpieczeniowych. Pozwoliło to bankom udzielać kredytów znacznie większej liczbie osób o niższych dochodach.
Za dalszy rozwój wypadków odpowiada
FED
kierowany przez
Alana Greenspana
. W
2001
roku po pęknięciu
internetowej bańki giełdowej
ceny akcji mocno spadały, co rodziło obawy o
wzrost gospodarczy
. FED postanowił obniżać
stopy procentowe
, w wyniku czego w roku
2002
osiągnęły one poziom 2%. W sytuacji
inflacji
wyższej od oficjalnych stóp procentowych, pieniądz znalazł lepszą lokatę w postaci nieruchomości. Ich ceny zaczęły stopniowo piąć się w górę. Jednocześnie niskie stopy procentowe, pozytywnie motywowały do zaciągania
kredytów hipotecznych
. Popularne stało się zarabianie na nieruchomościach za pomocą
kredytu
, zwrot z nieruchomości wynosił od kilkunastu do kilkudziesięciu procent. Rzesze agentów bankowych namawiały na kredyt osoby o niskich dochodach. Po dwóch latach luzowania
polityki pieniężnej
wobec symptomów przegrzania FED zaczął podnosić stopy procentowe.
Podniesienie stóp procentowych do poziomu 5% spowodowało znaczne zwiększenie obciążeń odsetkowych, przy jednoczesnym zmniejszeniu atrakcyjności lokowania kapitału w nieruchomości. Ceny nieruchomości zaczęły spadać. Wielu kredytobiorców zaprzestało spłacać zaciągnięty dług. Banki zajmując
hipoteki
i próbując sprzedać nieruchomości przyspieszyły ten proces obniżki ich cen. Wobec takiego obrotu sprawy FED, kierowany przez
Bena Bernanke
, w
2007
obniżył gwałtownie stopy procentowe do poziomu 2%. Miało to na celu obniżenie obciążeń kredytowych i wpompowanie w rynek taniego
pieniądza
.
Kryzys
Kryzys zaczął ujawniać się w
2006
spadkiem cen
nieruchomości
. W połowie
2007
obligacje subprime okazały się
papierami
bez pokrycia. Kiedy ceny domów w USA zaczęły spadać, w lipcu 2007 zbankrutowały dwa
fundusze inwestycyjne
banku
Bear Stearns
. Banki doznały bardzo poważnych, liczonych w miliardach
dolarów
strat. Straty te okazały się tak duże, że w marcu i kwietniu
2008
główne
banki
USA (Merrill Lynch,
Goldman Sachs
,
Morgan Stanley
,
Lehman Brothers
,
Citigroup
) zostały pospiesznie
dokapitalizowane
, by zapobiec upadłości. Obawiano się, że
upadłość
mogłaby wywołać
efekt domina
,
bankructwa
banków i przedsiębiorstw,
bezrobocia
i
kryzysu gospodarczego
porównywanego do
kryzysu stulecia
z
1929
. Kapitał ratunkowy pochodził m.in. z rezerw walutowych różnych państw:
Arabia Saudyjska
,
Kuwejt
,
Korea Południowa
,
Japonia
,
Chiny
,
Singapur
. W zamian za emisje akcji każdy z banków dostał od kilku do kilkunastu miliardów dolarów.
Działania te przyniosły tylko krótkotrwałą poprawę. W następnych miesiącach banki przestały sobie ufać, niechętnie pożyczały sobie pieniądze z obawy przed niewypłacalnością kontrahenta. Dane finansowe za II kwartał 2008 publikowane w sierpniu, ujawniły po raz 4. z rzędu duże straty największych banków.
15 września 2008 4-ty co do wielkości bank inwestycyjny
Lehman Brothers
, po bezowocnej próbie zwrócenia się o pomoc do banku centralnego USA
FED
, zmuszony został ogłosić upadłość. Tydzień wcześniej FED zgodził się przejąć dwie firmy ubezpieczeniowo-pożyczkowe z ogromnymi długami sięgającymi kilku miliardów dolarów, tj.
Fannie Mae
i Freddie Mac. Upadek tych dwóch firm skutkowałby ogromnym kryzysem finansowym na całym świecie. Z tego samego powodu FED, w porozumieniu z ministerstwem skarbu, zdecydował dzień później o dokapitalizowaniu największej firmy ubezpieczeniowej na świecie –
AIG
, która również chyliła się ku bankructwu. Przeznaczono na to kwotę 85
miliardów
dolarów.
W obliczu narastającego kryzysu finansowego w USA,
Henry Paulson
wprowadził
program ratunkowy
m.in. przekazując miliardowe dotacje państwowe na ratowanie zagrożonych instytucji finansowych (banku
Bear Stearns
, gigantów rynku kredytów hipotecznych
Fannie Mae
i Freddie Mac oraz potentata ubezpieczeniowego
AIG
)
[1].
19 września
2008
, podczas pogarszającej się ogólnej globalnej sytuacji finansowej, ministerstwo skarbu USA podjęło w uzgodnieniu z
FED
działania stabilizacyjne dla szczególnie zadłużonych instytucji finansowych, polegające na stworzeniu planu wykupienia wszystkich długów za pomocą ustawowo powołanej specjalnie do tego celu instytucji. Koszt tego wykupienia jest szacowany na co najmniej 814 miliardów dolarów. Plan ten nazwany został
planem Paulsona
(nazwisko sekretarza skarbu, wieloletniego prezesa
Goldman Sachs
)[2]. Koszt ten poniosą podatnicy USA.
W rezultacie spodziewane jest uniknięcie załamania finansowego kraju, kosztem utraty wolności rynku, pogorszenia inflacji i dalszego obniżenia wartości
waluty
kraju w porównaniu z
euro
oraz nagle wzrastającej wartości rynkowej złota[3]. 166 ekonomistów USA, w tym 3 laureatów
Nagrody Nobla
zaapelowało 25 września 2008 do Kongresu, aby wstrzymał się z przyjęciem planu ratunkowego dla sektora finansów, dopóki nie zostanie on dokładniej przeanalizowany. Ich zdaniem jest on "dotacją" dla branży finansowej i może mieć negatywne konsekwencje dla rynku w długiej perspektywie. Plan wykupienia złych długów zakłada wykupywanie obligacji hipotecznych subprime ze środków państwa. Ma to poprawić płynność sektora finansowego. Sprzeciw budzi brak odpowiedzialności właścicielskiej za złe decyzje i straty banków i ubezpieczycieli. Szef
FED
Ben Bernanke
apelował o jak najszybsze przyjęcie planu Paulsona, by pomóc przezwyciężyć
kryzys finansowy
.
W tym samym dniu wskutek pogłębiającego się kryzysu
zbankrutował
największy bank oszczędnościowy USA, a także największy
bank hipoteczny
,
Washington Mutual
w
Seattle
w USA. Szybko przeprowadzona
bankrupcja
dotyczy największej upadłości banku w historii świata: jego mienie zostało odsprzedane bankowi
JP Morgan Chase
w Nowym Jorku bez uszczerbku dla posiadaczy kont, lecz z kompletną stratą (w wyniku bankructwa i bankrupcji) dla
akcjonariuszy
common stock, w tym wielu tysięcy drobnych inwestorów handlujących przez internet na
giełdzie
[4].
Wykres
indeksu giełdowego
Dow Jones Industrial Average w okresie styczeń 2006 - listopad 2008
29 września 2008
Izba Reprezentantów Stanów Zjednoczonych
odrzuciła w głosowaniu plan Paulsona (
Senat Stanów Zjednoczonych
go zatwierdził). Spowodowało to największy jednodniowy spadek indeksów akcji od 21 lat.
DJIA
spadł tego dnia o 7%, a
S&P 500
i
NASDAQ
spadły o około 9%. Natychmiast podjęto działania zmierzające w kierunku ponownego rozpatrzenia planu ratunkowego Paulsona po kolejnych negocjacjach i drobnych zmianach (np. zarządy instytucji, które uzyskają pomoc od państwa, nie mogą wypłacać sobie astronomicznych nagród). Tymczasem kryzys przeniósł się do Europy. Tego dnia rządy państw
Beneluxu
przejęły kontrolę nad największym bankiem
Belgii
– Fortis. Zagrożona upadłością jest także instytucja bankowo-ubezpieczeniowa –
Dexia
.
3 października 2008 zmodyfikowany plan został zatwierdzony także przez Izbę Reprezentantów.
Prezydent USA
, przemawiając tego samego dnia, zobowiązał się podpisać scalone ustalenia
Kongresu
, jak tylko zostaną mu one dostarczone (co miało nastąpić w ciągu następnych kilku godzin).
W następstwie bankructwa
Lehman Brothers
oraz zagrożenia upadłością kolejnych amerykańskich i europejskich banków, doszło w kolejnych tygodniach do kryzysu zaufania na rynku międzybankowym. Banki przestały sobie pożyczać pieniądze z powodu obaw o niewypłacalność. Upadły 4 islandzkie banki, których zobowiązania okazały się za duże jak na
PKB
maleńkiego kraju. W
Rosji
i na
Ukrainie
ograniczono wielkość wypłat z rachunków bankowych.
Islandia
zwróciła się o pomoc kilku miliardów dolarów do
MFW
,
USA
,
UE
i
Rosji
. Islandzka waluta znacznie straciła na wartości. Pojawiły się pogłoski o możliwych kłopotach Węgier, Ukrainy, a nawet Czech i Polski. Węgierski
forint
został mocno przeceniony. Z powodu znacznych ilości kredytów denominowanych we
frankach szwajcarskich
i euro dalsze osłabienie lokalnych walut zagroziło niewypłacalnością hipotek w tych krajach i możliwym rozszerzeniem kryzysu bankowego.
Węgry
otrzymały znaczną pomoc z
MFW
i
UE
co uspokoiło nieco nastroje.
Kryzys na rynku pracy i surowców 2008/2009
Kolejne złe informacje przyszły ze strony producentów samochodów. Ustała akcja kredytowa banków, co spowodowało w październiku załamanie sprzedaży samochodów, finansowanej głównie kredytami. Największe koncerny
General Motors
,
Ford
,
Volkswagen
zapowiedziały znaczne zwolnienia. Wcześniej banki ogłosiły redukcje zatrudnienia, w samej
Wielkiej Brytanii
pracę straciło kilkadziesiąt tysięcy finansistów. Tym samym kryzys finansowy rozprzestrzenił się do reszty gospodarki (
kryzys gospodarczy
). Ogromne zadłużenie osobiste Amerykanów w połączeniu z rosnącym bezrobociem powodują spadek
konsumpcji
. Również polskie banki w obawie o spadek cen nieruchomości znacznie zmniejszyły akcję kredytową. Dobiegające złe informacje i przewidywania co do recesji pogłębiły spadek cen akcji na wszystkich giełdach.
Po spadku cen nieruchomości i kłopotach banków inwestorzy zaczęli więcej inwestować w surowce, co spowodowało duży wzrost ich cen w latach 2007-2008. Prognozy spadku wzrostu PKB na świecie zmniejszyły spodziewane zapotrzebowanie na surowce, co wywołało znaczne spadki ich cen. W grudniu 2008 nastąpił największy spadek cen ropy od 2003 roku. 9 stycznia 2009
baryłka
ropy kosztowała 41,9
USD
mimo niedawnej decyzji
OPEC
o zmniejszeniu wydobycia w celu ograniczenia spadku cen.
W 2009 prognozowano spadek PKB na świecie (spadek PKB w krajach rozwiniętych przy dalszym wzroście
PKB
w Chinach i Indiach)[5].
Kryzys w Polsce
Początkowo kryzys omijał
gospodarkę Polski
. Za główne zagrożenia uważano takie zjawiska jak: niebezpieczną zależność wartości złotego od spekulacyjnych
inwestycji krótkoterminowych
, wysokie zadłużenie państwa oraz wysoki udział
importu
w produkcji. Potem jednak pojawiły się czynniki powodujące przeniesienie się kryzysu do Polski - ograniczenie akcji
kredytowej
przez banki, atak
spekulacyjny
na polską walutę i znaczne obniżenie wartości
złotego
oraz problemy finansowe w przedsiębiorstwach z
opcjami walutowymi
. Jednak na tle pozostałych gospodarek europejskich sytuacja Polski była oceniana bardzo pozytywnie[6].
Zwalczanie kryzysu na świecie
Do lutego 2009 rządy państw grupy
G8
uruchomiły pakiety ratunkowe opiewające łącznie na ponad 3 bln $[7]. Niektóre państwa jak USA czy Francję oskarżano o stosowanie praktyk
protekcjonistycznych
(np. amerykański program "Buy American" oficjalnie zapisany w planie pomocowym Obamy czy zobowiązanie francuskich producentów samochodów do zachowania miejsc pracy we Francji zapisane w rządowym pakiecie pomocowym). Po obniżkach rekordowo niski poziom osiągnęły
stopy procentowe
(Japonia - 0,1 proc., USA - 0,25 proc., 0,5 proc. w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i Kanadzie[8], w
EBC
- 1,25 proc.[9]).
W kwietniu 2009 podczas szczytu
G20
uzgodniono, że
rynki finansowe
nie mogą istnieć bez odpowiednich regulacji i nadzoru. Wezwano do bardziej rygorystycznych regulacji działalności
funduszy hedge
. W końcowym komunikacie po szczycie G-20 jest mowa o zwiększeniu środków
Międzynarodowego Funduszu Walutowego
o 500 do 750 miliardów dolarów[10]. Zaplanowano także likwidację tzw. "
rajów podatkowych
", postanowiono utworzyć fundusz wspierania
handlu międzynarodowego
[11].
Zwalczanie kryzysu w Polsce
Od listopada
2008
[12] do czerwca
2009
Rada Polityki Pieniężnej
obniżyła
depozytową stopę procentową
z 4,50 do 2,00 proc.[13]
Jednakże w Polsce kryzys gospodarczy był odczuwalny w zdecydowanie mniejszym stopniu niż w innych krajach regionu. W II kwartale 2009 roku PKB Polski wyrównane sezonowo wzrósł o 0,5% w porównaniu z I kwartałem 2009 roku i był o 1,4% wyższy w porównaniu do II kwartału 2008 roku[14]. Należy przy tym dodać, że wzrost wartości PKB w Polsce w tym okresie jest jedynym w Unii Europejskiej[15][16].
Na wzrost PKB pozytywny wpływ miał zwiększony eksport netto oraz spożycie ogółem, natomiast negatywny wpływ miał spadek akumulacji. Według raportu OECD, na dodatnie tempo wzrostu polskiego PKB wpływa też m.in. dobre wykorzystanie funduszy unijnych oraz inwestycje prowadzone w ramach przygotowań do
Euro 2012
[17].
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Piotr Gillert, Etatysta mimo woli, "Rzeczpospolita", PlusMinus A22-A23, 20-21 września 2008
- ↑
Telewizja CNN (USA)
, CNN.com, 2008-09-22.
- ↑
Hard Truths About the Bailout
(
ang.
). W: Editorials (opinia) [on-line].
The New York Times
, 2008-09-19. [dostęp 2008-09-21].
- ↑
Agencja Reuters
:
WaMu is largest US bank failure; JPMorgan buys assets
(
ang.
).
guardian.co.uk
(Anglia), 2008-09-26. [dostęp 2008-09-26].
- ↑
OECD: światowy wzrost gospodarczy w 2009 r. ujemny, pb.pl, 20.03.2009
- ↑
Chwalą nas: Polska odporna na kryzys
, Forsal.pl, 9 marca 2009
- ↑
Rzeczpospolita
, dodatek "Ekonomia&rynek", 16.02.2009, G7 bez nowych pomysłów, str.B3.
- ↑
Rekordowo niskie stopy w eurolandzie i na Wyspach, tvn24.pl, 05.03.2009
- ↑
ECB obniżył stopy i na tym poprzestał, rp.pl, 02-04-2009
- ↑
To będzie nowy, wspaniały kapitalizm, rp.pl, 02.04.2009
- ↑
Grupa G-20 podaje własną receptę na zażegnanie kryzysu gospodarczego, naszdziennik.pl, 03.04.2009
- ↑
Możliwa obniżka stóp w Polsce już w listopadzie, biznes.interia.pl, 20 listopada 2008
- ↑
[1]
- ↑
Produkt krajowy brutto w IV kwartale 2009 r. Szacunek wstępny
- ↑
PKB Polski rośnie, a Unii spada
, Forsal.pl
- ↑
Polska jako jedyna w UE zanotuje w tym roku wzrost PKB
, Forsal.pl
- ↑
"Euro 2012 i fundusze unijne będą motorem wzrostu PKB Polski"
, Forsal.pl
Bibliografia
-
"The Giant Pool of Money"
, This American Life (red. naczelny Ira Glass: WBEZ 91.5 FM Chicago Public Radio, Public Radio International/National Public Radio, USA), 2008-05-09 (episode #355). Audycja radiowa typu montażu monologowego z wywiadami, naświetlająca historię i przyczyny kryzysu hipotetycznego. (
ang.
) (streaming audio)
-
http://biznes.interia.pl/walor,1194043,3142,ropa_brent?gclid=CPKokf66g5gCFUwb3godBgVUCg
, Interia pl Biznes, Ceny ropy
Linki zewnętrzne