Utwór – termin prawniczy z zakresu prawa autorskiego , który wg Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych^[1] jest zdefiniowany następująco^[2]:

Ochrona praw autorskich do utworu w Polsce

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną^[3], a poza pewnymi wyjątkami właścicielem tych praw jest twórca utworu^[4], który nabywa je automatycznie bez konieczności spełnienia jakichkolwiek formalności^[5].

Zbiory, antologie , wybory, bazy danych spełniające cechy utworu również są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów^[6].

Przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych stosuje się do utworów:

• których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim lub
• które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą, lub
• które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim , lub
• których ochrona wynika z umów międzynarodowych ^[7].

Wyłączone spod ochrony prawno-autorskiej są natomiast:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
• proste informacje prasowe^[8].

W rozumieniu tej samej ustawy

• utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie
• opublikowaniem równoczesnym utworu jest opublikowanie utworu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą w okresie trzydziestu dni od jego pierwszej publikacji
• utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie^[9]

Autorskie prawa osobiste do utworu są w Polsce niezbywalne i nieograniczone w czasie^[10], natomiast majątkowe trwają (poza pewnymi wyjątkami) przez 70 lat od końca roku, w którym zmarł ostatni z twórców utworu^[11]

Rodzaje utworów

Ze względu na zależność od siebie

Polskie prawo autorskie rozróżnia następujące typy utworów^[12]:

• pierwotne - stworzone oryginalnie przez jednego lub grupę twórców
• opracowania (zwane też czasami dziełami wtórnymi lub zależnymi) - są to różnego rodzaju modyfikacje utworu pierwotnego, takie jak tłumaczenia, przeróbki, kolaże, wydania krytyczne itp; publikacja opracowania bez zgody twórców utworu pierwotnego stanowi naruszenie ich majątkowych i osobistych praw autorskich, ponadto za publikację opracowania twórcom utworu pierwotnego należy się wynagrodzenie
• utwory inspirowane - które nie są jasno zdefiniowane prawnie, ale wg opinii prawnych są to utwory stworzone w efekcie kontaktu z utworem pierwotnym i mogącym mieć pewne do niego cechy podobieństwa ale jednak na tyle różnym, że nie ma wątpliwości, że to dzieło samoistne, nie zawierające oprócz uprawnionych cytatów żadnych fragmentów dzieła pierwotnego^[13]; twórca utworu pierwotnego nie może sobie rościć żadnych szczególnych praw w stosunku do dzieła inspirowanego.

Ponadto w obiegu prawniczym jest też pojęcie "utworu z zapożyczeniami", które zawiera fragmenty utworów pierwotnych wykraczających poza zwykłe cytaty, ale jednak nie tyle aby go uznać za opracowanie utworu pierwotnego. Zapożyczenia stanowią potencjalne naruszenie majątkowych i osobistych praw twórców utworu pierwotnego, dlatego w praktyce odnoszą się do nich wszystkie zasady obowiązujące do opracowań, choć w zakresie proporcjonalnym do ilości i objętości owych zapożyczeń^[13].

Ze względu na naturę

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia szczegółowo następujące rodzaje utworów^[14]:

1. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
2. plastyczne,
3. fotograficzne,
4. lutnicze,
5. wzornictwa przemysłowego,
6. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
7. muzyczne i słowno-muzyczne,
8. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
9. audiowizualne (w tym filmowe).

Utwory są w Polsce zasadniczo chronione jednakowo niezależnie od ich natury, za wyjątkiem utworów audiowizualnych i programów komputerowych . W przypadku utworu audiowizualnego ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia dokładnie kogo się uznaje za współtwórców takiego dzieła oraz ustala relacje między producentem i twórcami^[14].

W przypadku programów komputerowych ustawa uściśla zasady korzystania, dystrybucji i kopiowania programów^[15] i silnie ogranicza prawo do dozwolonego użytku (np: nie zezwala na pożyczanie i kopiowanie programów nawet w kręgu rodziny i najbliższych znajomych). Nie istnieje też w stosunku do programów prawo cytatu^[16].

Przypisy

Zobacz też

• utwór muzyczny
• utwór literacki
• prawa pokrewne
• dzieło sztuki