Oksywie, Wielbark, Gościszewo
Fragment kręgu kamiennego i cmentarzyska w Odrach
Kultura wielbarska (inaczej
gocko
-
gepidzka
oraz wschodniopomorsko-mazowiecka) – kultura archeologiczna
epoki żelaza
rozwijająca się między
I
a
V wiekiem
, na terenach obecnej północnej oraz wschodniej
Polski
oraz zachodniej
Ukrainy
.
Chronologia, geneza i zanik
Nazwa tej kultury pochodzi od eponimicznego stanowiska w
Wielbarku
(obecnie dzielnica
Malborka
). Wykształciła się z kultury oksywskiej w początkowej fazie okresu rzymskiego B1, od 50 r. Pełen rozwój to okres B2. Zanik stanowisk tej kultury datuje się na okres wędrówek ludów począwszy od 450 r.
Na kulturę wielbarską wpłynęli w znaczącym stopniu napływowi skandynawscy
Goci
i
Gepidzi
, ale także ludność osiadła już wcześniej, czyli
Wenedowie
i
Rugiowie
. Według archeologów Goci wędrując wzdłuż Wisły i Bugu zasiedlali tylko pustki, respektując stan posiadania ludności tubylczej[1]. W II i III w. ludność kultury wielbarskiej w wyniku ekspansji osadniczej na tereny zajęte przez ludność
kultury zarubinieckiej
dała początek
kulturze czerniachowskiej
.
Wyróżniano dwie fazy:
- lubowidzka - okres przedrzymski oraz wczesny okres rzymski (nazwa pochodzi od miejscowości
Lubowidz
[2] na środkowym
Pomorzu
, gdzie odnaleziono cmentarzysko tej kultury);
- cecelska (tutaj nazwa pochodzi od cmentarzyska w miejscowości
Cecele
[2] położonej nad środkowym
Bugiem
) - pozostałe fazy.
Obszar występowania i kontekst kulturowy
Stanowiska kultury wielbarskiej występowały nad Dolną
Wisłą
od
Gdańska
po
ziemię chełmińską
, na zachodzie część
Pomorza
po
Parsętę
,
Pojezierza Kaszubskiego
i
Krajeńskiego
oraz tereny północnej
Wielkopolski
. Na początku II wieku p.n.e. ludność wielbarska rozszerzyła swe wpływy na dawne tereny ludności przeworskiej, tj.: prawobrzeżne
Mazowsze
,
Podlasie
,
Wołyń
i
Polesie
. Stanowiska graniczyły ze stanowiskami
kultury przeworskiej
,
kręgu zachodniobałtyjskiego
,
kultury czerniachowskiej
.
Charakterystyczne wytwory kulturowe
Ozdoby brązowe, złote lub srebrne zdobione techniką
filigranowania
i
granulacji
. Charakterystyczne zabytki to bransolety zakończone głowami węży, wisiorki gruszkowate, klamerki esowate, srebrne paciorki i wisiory opasane. Przewodnim typem ceramiki są duże dwuuszne naczynia zdobione ornamentem na przemian gładzonych i chropowatych trójkątów.
Obrządek pogrzebowy
Popielnica z misą (rekonstrukcja) z cmentarzyska w Odrach
Ludność praktykowała obrządek birytualny, to jest kremację i inhumację, co uważane jest za cechę charakterystyczną kultury wielbarskiej. W przypadku pochówku szkieletowego zmarły był chowany w drewnianej trumnie z kłody. Występowały też cmentarzyska kurhanowe z kamiennymi kręgami oraz brukiem, określane od miejsca ich odkrycia ponad 100 lat temu jako typ
Odry
-
Węsiory
-
Grzybnica
. Obszar ten obejmuje Pojezierze Kaszubskie i Krajeńskie oraz okolice
Koszalina
na Pomorzu Środkowym.
Zdarzają się też (zwłaszcza na terenie grupy masłomęckiej) groby intencjonalnie naruszone, cząstkowe, przemieszane lub pochówki zwierzęco-ludzkie.
Zmarłych wyposażano w dary grobowe (rzadko występują przedmioty żelazne, czasem ostrogi, ale tylko w grobach męskich, ozdoby, brak jest broni).
Charakterystycznym zjawiskiem jest obecność cmentarzysk kobieco-dziecięcych (głównie Mazowsze).
Muzea w Polsce
Muzea prezentujące sztukę i zabytki gockie w Polsce.
Społeczeństwo i gospodarka
Dobrze rozwinięte techniki dekorowania (granulacja i filigran). Poświadczony handel dalekosiężny. Przez tereny zajęte przez ludność kultury wielbarskiej przechodził
szlak bursztynowy
.
Bibliografia
- Wielka Historia Polski, tom I, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.),
Piotr Kaczanowski
,
Janusz Krzysztof Kozłowski
, wyd. Fogra, Kraków 1998
- Encyklopedia historyczna świata tom I: Prehistoria, praca zbiorowa, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres , Kraków 1999
- Kultura pradziejowa na ziemiach Polski zarys,
Jerzy Filip Gąssowski
, PWN, Warszawa 1985
- Kultura wielbarska na Pojezierzach Krajeńskim i Kaszubskim. prof.
Tadeusz Grabarczyk
. Pomorska Ekspedycja Archeologiczna
Uniwersytet Łódzki
Łódź
1997
m-365.
- Pradzieje ziem polskich,
Jerzy Stanisław Kmieciński
(red.), wyd. PWN, Warszawa-Łódź 1989 r.
Przypisy
- ↑ Kultura pradziejowa na ziemiach Polski,
Jerzy Filip Gąssowski
, 1985, str.248-249
- ↑ 2,0 2,1 Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Anglia - Słowianie. Cywilizacje Australii i Oceanii. Papuasi. T. 13. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 48. .