Kwas siarkowy(VI)
Ogólne informacje
Nomenklatura systematyczna ( IUPAC ):
dihydroksydodioksydosiarka[1]
Inne nazwy	kwas siarkowy witriol kwas tetraoksosiarkowy
Wzór sumaryczny	H2SO4
SMILES	[S](O[H])(=O)(=O)O[H]
Masa molowa	98,08 g / mol
Wygląd	bezbarwna lub lekko żółta, klarowna, gęsta, oleista ciecz
Identyfikacja
Numer CAS	7664-93-9
PubChem	1118[2]
Właściwości Gęstość i stan skupienia 1,8356 g/cm3 ; ciecz[3] Rozpuszczalność w wodzie bez ograniczeń Temperatura topnienia 10,38 °C ([3]) Temperatura wrzenia 279,6 °C ([3]) Kwasowość (pKa) pKa1 = -3,0 pKa2 = 1,99 Lepkość 26,7 cP (20 °C)
Budowa Typ hybrydyzacji i VSEPR sp3 – tetraedr (dla SO42-) Moment dipolowy 2,7 D
Niebezpieczeństwa
MSDS	Zewnętrzne dane MSDS
Zagrożenia wg  Dyrektywy 67/548/EWG , zał. I[4]
Żrący Żrący (C)
NFPA 704	0 3 2 W
Zwroty ryzyka	R35[4]
Zwroty bezpieczeństwa	S1/2, S26, S30, S45[4]
Numer RTECS	WS5600000
Podobne związki
Podobne związki	kwas siarkowy(IV) (kwas siarkawy) kwas selenowy(VI) kwas Caro oleum
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków standardowych (25 °C, 1000 hPa)

Kwas siarkowy(VI) (nazwa półsystematyczna: kwas siarkowy) – nieorganiczny związek chemiczny , jeden z najmocniejszych kwasów – wszystkie układy o mocy większej od kwasu siarkowego 100% nazywa się superkwasami . Bywa zwany krwią przemysłu chemicznego, ze względu na to, że używa się go w bardzo wielu kluczowych syntezach. Sole kwasu siarkowego(VI) to siarczany(VI) (siarczany).

Właściwości

• Bezbarwna, oleista ciecz, cięższa od wody;
• Silnie higroskopijny ;
• Ma właściwości żrące;
• Niszczy strukturę białka ;
• Reaguje z metalami półszlachetnymi np. miedzią (na gorąco temp. roztworu ok. 100 °C);
• W otwartym naczyniu czernieje w wyniku zwęglania pochłanianych zanieczyszczeń ogranicznych.
• 100% kwas siarkowy ma temperaturę wrzenia 279,6  °C. Z wodą tworzy azeotrop przy stężeniu 98,3% o gęstości 1,84 g/cm³ i temperaturze wrzenia 338 °C^[3].
• Temperatura topnienia kwasu siarkowego (10,38 °C) znacząco obniża się w miarę rozcieńczania wodą i dla kwasu 65% wynosi -64 °C^[5].

Kwas siarkowy jest silnym środkiem pochłaniającym wodę. Ma szerokie zastosowanie w syntezie laboratoryjnej, produkcji papieru, do akumulatorów samochodowych, jako zakwaszacz.

Otrzymywanie kwasu siarkowego

Współcześnie kwas siarkowy otrzymuje się w przemyśle głównie metodą kontaktową. W metodzie tej można wyróżnić trzy podstawowe etapy:

• spalanie siarki do SO₂
• utlenianie SO₂ do SO₃ (na katalizatorze wanadowym )
• absorpcja SO₃ w oleum oraz stężonym kwasie siarkowym

Spalanie siarki

Reakcję spalania siarki przedstawia równanie:

S₈ + 8O₂ → 8SO₂

Z podanego równania reakcji wynika, że z 1 mola zużytego tlenu otrzymuje się 1 mol SO₂. Spalanie siarki odbywa się bez zmiany objętości gazów.

Gdyby siarkę spalać nie w powietrzu, lecz w tlenie , to otrzymywałoby się czysty SO₂. W przypadku spalania w powietrzu sumaryczne stężenie wytworzonego ditlenku siarki i nie spalonego tlenu będzie zawsze równe 21%, czyli początkowemu stężeniu tlenu w powietrzu. Stężenie ditlenku siarki w gazach spalinowych wynosić może zatem maksymalnie 21%.

Przy produkcji kwasu siarkowego nie uzyskuje się podczas spalania siarki tak dużych stężeń SO₂. Po pierwsze dlatego, że im mniej tlenu pozostaje w gazach, tym reakcja spalania zachodzi wolniej. Do jej przeprowadzenia potrzebne byłyby więc piece o dużej objętości. Po drugie dlatego, że tlen potrzebny jest w gazach po to, aby w dalszej części instalacji przeprowadzić utlenianie ditlenku siarki do tritlenku. Spalając siarkę w omówionych niżej piecach otrzymuje się gaz zawierający 10 – 12% ditlenku siarki. Resztę stanowi azot i tlen.

Rodzaje pieców do spalania siarki

Do spalania siarki stosuje się obecnie dwa typy pieców: wtryskowe i cyklonowe. Starszym typem jest piec wtryskowy. Jest to leżący walec z blachy stalowej wymurowany wewnątrz warstwami cegły żaro- i kwasoodpornej.

Ciekłą siarkę rafinowaną tłoczy się pompą zanurzeniową z topielnika przez filtr do zbiornika. Zbiornik ten jest ogrzewany, gdyż siarka musi pozostać ciekła. Tłoczy się ją następnie do palnika pieca wtryskowego. Stanowi on rodzaj dyszy śrubowej, przez którą siarka przeciska się dzięki ciśnieniu nadanemu jej przez pompę. Wokół tej dyszy wprowadza się suche powietrze tak, aby wpadało ono do komory pieca ruchem wirowym (sprawiają to blaszane łopatki kierujące). W środek tego wiru dysza "rozpyla" ciekłą siarkę na drobne kropelki, które w wysokiej temperaturze pieca powodują dodatkowe wymieszanie gazów, ułatwiając przez to całkowite spalanie par siarki. Wydzielone ciepło reakcji wykorzystuje się do produkcji pary wodnej . W tym celu zamontowane są rury, do których wprowadza się wodę zmiękczoną. Rury te tworzą tzw. ekran. Z tego względu piec nazywa się często ekranowym piecem wtryskowym.

W nowych fabrykach kwasu siarkowego nie buduje się już pieców wtryskowych, lecz piece zwane cyklonowymi. Ciekłą siarkę i powietrze doprowadza się w nich na obwodzie walca, po stycznej w sposób podobny do tego, w jaki doprowadza się gazy do cyklonu . Powietrze i siarka otrzymują energiczny ruch wirowy, mieszają się dużo lepiej niż w piecach wtryskowych, dzięki czemu spalanie zachodzi szybciej. Piece cyklonowe są znacznie mniejsze od wtryskowych, a ponadto możliwe było wprowadzenie w nich ulepszenia polegającego na doprowadzeniu powietrza między płaszcz stalowy i wymurówkę. W ten sposób jeszcze przed spaleniem powietrze ogrzewa się, co zwiększa szybkość spalania i równocześnie chłodzi płaszcz.

Utlenianie dwutlenku siarki

Podstawą produkcji kwasu siarkowego metodą kontaktową jest reakcja:

2SO₂ + O₂ ⇌ 2SO₃ ΔH = -180kJ

Reakcja jest odwracalna i przebiega ze zmniejszeniem objętości i wydzieleniem ciepła. Zgodnie z regułą przekory Le Chateliera-Brauna równowaga będzie się przesuwać na prawo w miarę obniżania temperatury i zwiększania ciśnienia.

Prowadzenie utleniania SO₂ pod podwyższonym ciśnieniem pozwoliłoby zwiększyć szybkość reakcji i zmniejszyć wymiary aparatury. Jednocześnie jednak budowa aparatury ciśnieniowej wymaga zastosowania materiałów o wyższej jakości, a ponadto staje się konieczne zamontowanie sprężarek gazowych. Pociąga to za sobą duże koszty inwestycyjne. Koszty eksploatacyjne są również wyższe z powodu zużycia energii na sprężanie. Z powyższych względów utlenianie SO₂ prowadzi się pod ciśnieniem atmosferycznym.

Aby reakcja utleniania SO₂ mogła przebiegać z szybkością zadowalającą dla celów przemysłowych, konieczne jest zastosowanie odpowiednich katalizatorów na podłożu stałym zwanych w żargonie przemysłowym "kontaktem". Katalizatorem reakcji utleniania ditlenku siarki może być wiele substancji. Przyspieszają one tę reakcje w różnym stopniu. W efekcie wielu badań naukowych i doświadczeń przemysłowych stwierdzono, że najlepsze działanie katalityczne wykazuje platyna osadzona na azbeście (5 – 10% Pt).

Katalizator ten jest jednak stosunkowo drogi i bardzo łatwo ulega zatruciu. Stosuje się więc powszechnie tzw. kontakty wanadowe , które są tylko nieco mniej aktywne, ale za to tańsze i odporniejsze na zatrucie. Wanadowa masa kontaktowa składa się z właściwego kontaktu ( tlenek wanadu(V) V₂O₅), nośnika ( krzemionka ), aktywatorów (Na₂O, K₂O) i innych dodatków. Zawartość tlenku wanadu(V) waha się w granicach 5 – 7% masowych masy kontaktowej. Aktywatory stanowią 35%, a resztę, tj. ok. 60% – nośnik.

Kontakty wanadowe przyspieszają reakcje utleniania SO₂ dopiero w stosunkowo wysokiej temperaturze. Przemysłowe kontakty wanadowe zaczynają bowiem „pracować” (tzw. punkt zapłonu) w temperaturze wyższej od 380 °C do 400 °C.

Mechanizm utleniania SO₂ wobec katalizatora wanadowego nie jest ostatecznie wyjaśniony. Kontakt ten może ulegać zatruciu i traci aktywność. Truciznami są chlor , fluor , a przede wszystkim arsen . Groźba zatrucia jest o wiele mniejsza niż przy zastosowaniu kontaktu platynowego, który zatruwa się kilkadziesiąt tysięcy razy mniejszą ilością arsenu.

Absorpcja tritlenku siarki

Tritlenku siarki nie absorbuje się w wodzie, gdyż powodowałoby to duże jego straty w wyniku tworzenia się trudnej do skondensowania „mgły” kwasu siarkowego. Aby temu zapobiec, używa się jako absorbentu stężonego kwasu siarkowego, nad którym prężność pary wodnej jest znikoma.

Bogaty w SO₃ gaz z tzw. ekonomizera zostaje dodatkowo ochłodzony w chłodnicy powietrznej, a następnie przepływa kolejno przez dwie wieże absorpcyjne.

Wieża absorpcyjna jest zraszana 20% oleum. Absorpcja SO₃ w oleum jest egzotermiczna. Dla utrzymania właściwej temperatury doprowadza się więc oleum w takiej ilości, aby podczas przepływu przez wieżę wzrost jego stężenia nie przekroczył 1,5% początkowej wartości. Aby utrzymać stałe stężenie oleum (20%) w obiegu pierwszej wieży rozcieńcza się go powtórnie wprowadzając odpowiednie ilości stężnego 98% kwasu siarkowego, zwanego monohydratem, który pobiera się z obiegu drugiej wieży. Wytworzony podczas rozcieńczania nadmiar 20% oleum odprowadza się jako gotowy produkt.

Drugą wieżę zrasza się 98% kwasem siarkowym. Kwas ten tłoczy się w takich ilościach, aby przeciwprądowe zetknięcie z gazem zawierającym SO₃ nie spowodowało wzrostu stężenia większego niż 0,2% początkowej wartości. Stężenie kwasu siarkowego w obiegu drugiej wieży utrzymuje się dodając do niego odpowiednią ilość wody i 96% kwasu siarkowego. Wytworzony nadmiar monohydratu kieruje się do zbiorników magazynowych. W sumie więc końcowym produktem całego procesu jest 20% oleum oraz monohydrat – czyli kwas siarkowy 98%.

Prekursor narkotyków

Kwas siarkowy może być wykorzystywany do produkcji narkotyków (otrzymywanie soli amin lub synteza prekursorów narkotyków), i w związku z tym obrót nim jest w Polsce ograniczony (Dz. U. z 2005 roku Nr 179 poz. 1485). Ze względu na szerokie zastosowania kwasu siarkowego, przepisy te są jednak często ignorowane lub omijane.

Zastosowanie

Kwas siarkowy ma bardzo duże znaczenie w różnych gałęziach przemysłu. Służy między innymi do produkcji innych kwasów, do wyrobu barwników, włókien sztucznych, środków wybuchowych, nawozów sztucznych. Używany jest też do oczyszczania olejów, nafty, parafiny i do osuszania gazów. Stosuje się go do produkcji środków piorących, leków oraz jako elektrolit w akumulatorach ołowiowych. Jest często używanym odczynnikiem w laboratoriach oraz w syntezie organicznej do sulfonowania oraz podczas nitrowania

Zobacz też

• oleum
• kwasy siarkowe

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Karta charakterystyki wg CIS