Główne wejście do lazaretu w Mahón na Majorce

Lazaret (z wł . lazaretto - szpital polowy, przytułek, z wł. Lazar – Łazarz, oraz z wł. Nazaretto - Nazaret ) - dawne określenie szpitala wojskowego, zwłaszcza polowego , który przeznaczony był do opatrywania rannych na polu walki oraz izolacji i leczenia chorych żołnierzy.

Nazwa "lazaret" wywodzi się od imienia św. Łazarza , który był opiekunem chorych na trąd , oraz od nazwy wyspy w pobliżu Wenecji , na której stał kościół Santa Maria di Nazaretto. Po epidemii dżumy w 1347 - 1348 w Wenecji na wyspie tej zorganizowano miejsce kwarantanny , które później przekształciło się w leprozorium .

W okresie Odrodzenia , nazwy lazaretto używano wobec niewielkich budowli w miejscach kwarantanny lub odosobnienia chorych, zwłaszcza w leprozoriach. Z czasem budynki te stały się przytułkami dla ciężko chorych i umierających, prowadzonych przez Zakon Rycerzy św. Łazarza , nazywanych lazarystami, którzy się nimi opiekowali.

Pierwotne lazarety miały charakter budowli tymczasowych (zwykle drewnianych), stawianych na granicy leprozorium lub były innymi budynkami adaptowanymi do tego celu. Podobne adaptowane lecznice i przytułki zaczęły pojawiać się w pobliżu pól bitewnych (licznych w ówczesnej Europie), w których opiekowano się umierającymi rannymi żołnierzami, a także przeprowadzano zabiegi chirurgiczne, mogące ich uratować.

Nazwa lazaret nie jest obecnie używana w pol. terminologii wojskowo-medycznej. W języku potocznym nazwą tą określano w przeszłości m.in.:

• wojskowe szpitale polowe , tj. tymczasowe szpitale polowe rozwijane w namiotach lub w adaptowanych budynkach na szczeblu brygady , dywizji lub wyższych (brygadowy i dywizyjny punkt medyczny) - np. z tą myślą projektowano "szkoły tysiąclecia" , licznie budowane w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w PRL ,
• ruchome szpitale ewakuacyjne (np. pociągi szpitalne, okręty szpitalne, samoloty szpitalne),
• szpitale izolacyjne dla chorych zakaźnych (lub osób poddawanych kwarantannie), organizowane w miejscach masowych zachorowań,
• szpitale w obozach jenieckich .

W niektórych miastach będących siedzibami dużych zgrupowań wojska, budowano przy koszarach specjalne budynki będące izbami chorych lub stałymi szpitalami wojskowymi, które też nazywano "lazaretami". Nie jest to w pełni poprawna nazwa, gdyż budynki o tym przeznaczeniu, budowane jeszcze w okresie Imperium Rzymskiego nazywano ( łac. ) valetudinarium. Valetudinaria były zalążkiem wojskowej i państwowej służby zdrowia.