Julian Baltazar Marchlewski, pseud. Karski, Kujawiak (ur.
17 maja
1866
we
Włocławku
, zm.
22 marca
1925
w
Bogliasco
k.
Nervi
), działacz polskiego i międzynarodowego rewolucyjnego
ruchu robotniczego
i
komunistycznego
, współzałożyciel
SDKPiL
i
ZRP
, działacz lewego skrzydła socjaldemokracji niemieckiej, jeden z przywódców
Związku Spartakusa
, współtwórca
Międzynarodówki Komunistycznej
, przewodniczący
Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski
. Redaktor prasy
socjalistycznej
,
publicysta
i wydawca. Z wykształcenia
ekonomista
.[1]
Życiorys
Założyciel w 1889 r.
Związku Robotników Polskich
. Od listopada 1891 r. do listopada 1892 r. więziony w
X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej
[2]. W 1893 r. współzakładał SDKPiL. Był członek Zarządu Głównego partii, później przywódcą i jej głównym – obok
Róży Luksemburg
– ideologiem. Redagował czasopisma
„Czerwony Sztandar”
, „Przegląd Socjalistyczny” oraz
„Sprawę Robotniczą”
. W latach 1893–1905 na emigracji (Szwajcaria, Niemcy), chłonął nowinki tamtejszej myśli socjaldemokratycznej. Uczestnik
rewolucji 1905–1907
. Od grudnia 1906 r. do lutego 1907 r. więziony w twierdzy modlińskiej[2]. Po rewolucji przebywał w Niemczech, gdzie przyłączył się do lewego skrzydła
SPD
. W 1918 zdecydowanie sprzeciwiał się odzyskaniu przez Polskę niepodległości uważając, że jedynym sposobem rozwiązania kwestii narodowej jest przeprowadzenie rewolucji socjalistycznej oswabadzającej proletariat i narody uciskane spod panowania, zarówno militarnego jak i ekonomicznego, mocarstw światowych. W 1919 r. współtwórca
Międzynarodówki Komunistycznej
, 1920 postawiony przez
Lenina
na czele
Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski
w Białymstoku. Od 1922 r. przewodniczący
Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom
. Przygotował program
WKP(b)
w zakresie dotyczącym rolnictwa.
Był autorem wielu publikacji naukowych i ideologicznych, m.in.: Fizjokratyzm w dawnej Polsce (1896), Stosunki ekonomiczno-społeczne na ziemiach zaboru pruskiego (1903), Polskie programy burżuazyjne w kwestii rolnej (1908).
Był bratem
Leona Marchlewskiego
. Zmarł w trakcie pobytu wczasowego we
Włoszech
.
Po śmierci Marchlewskiego jego imieniem nazwano roku polski obwód autonomiczny na Ukrainie (tzw.
Marchlewszczyzna
), miasto w tym obwodzie (Marchlewsk, obecnie
Dowbysz
) oraz
Komunistyczny Uniwersytet Mniejszości Narodowych
w
Moskwie
.
Po 1945 roku był patronem wielu ulic, szkół (m. in.
Szkoły Partyjnej przy KC PZPR
) czy przedsiębiorstw na terenie Polski[3] [4].
Epizod wydawniczy
W czerwcu 1902 r. Marchlewski wraz z przyjacielem
Aleksandrem Israelem Helphandem (Parvusem)
założył przedsiębiorstwo wydawnicze Dr J. Marchlewski und Co. Verlag Slavischer und Nordischer Literatur. Parvus lokując swe pieniądze stał się właścicielem i kierownikiem firmy, natomiast Marchlewski wziął na siebie planowania wydawnicze, kontakty z autorami, tłumaczami, ilustratorami i drukarniami.
Jednym z pierwszych, do których zwrócił się Marchlewski z ofertą wydawniczą był
Stefan Żeromski
– wydał jego
Popioły
w oryginale i przekładzie niemieckim, Rozdziobią nas kruki, wrony w przekładzie. Korespondował również z
Kazimierzem Przerwą-Tetmajerem
i
Maksimem Gorkim
.
Utrzymywał także kontakty z zachodnimi i polskimi księgarzami:
Gebethnerem i Wolffem
w
Warszawie
, Bernardem Połonieckim we Lwowie.
Wraz z wybuchem rewolucji 1905 roku Parvus rzucił się w wir polityki, przestając interesować się wydawnictwem[5] Wyjechał do Rosji i pozostawił Marchlewskiego z nieuregulowanymi płatnościami.
6 grudnia
1905
r. Wydawnictwo Dr J. Marchlewski und Co. zostało zlikwidowane, przejęła je firma Etzold und Co.
W ciągu lat 1903 i 1904 Marchlewski wydał ok. 50 tytułów, głównie w języku niemieckim, polskim i rosyjskim.
Przypisy
- ↑ Mały słownik historii Polski, Warszawa 1964
- ↑ 2,0 2,1 Stefan Król, Cytadela Warszawska, Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 188.
- ↑ Jego imię nosiły m.in.
Zakłady Przemysłu Bawełnianego
w Łodzi, co miało upamiętniać zatrudnienie Marchlewskiego w tych zakładach w celu prowadzenia działalności
socjalistycznej
wśród robotników.
- ↑ Jego imię nosiły m.in.
Zakłady Celulozowo-Papiernicze
we Włocławku, co miało upamiętniać miejsce urodzenia Marchlewskiego.
- ↑ Parvus był organizatorem eksterytorialnego przejazdu
Lenina
ze Szwajcarii przez Niemcy do Rosji w marcu/kwietniu 1917 r. i pozostając w neutralnym
Sztokholmie
pośredniczył w roku 1917 w zagranicznym (niemieckim) finansowaniu
partii bolszewików
.