Lew Tołstoj
Portret Lwa Tołstoja z roku 1887 autorstwa Ilji Riepina
Imiona i nazwisko	Lew Nikołajewicz Tołstoj
Data i miejsce urodzenia	28 sierpnia 1828 Jasna Polana
Data i miejsce śmierci	20 listopada 1910 Astapowo, dziś stacja Tołstoj
Dziedzina sztuki	pisarz
Styl	powieść
Ważne dzieła	Wojna i pokój Anna Karenina

fotografia Tołstoja z roku 1908

Lew Tołstoj hrabia (ur. 9 września 1828 w Jasnej Polanie (majątku rodowym Tołstojów), zm. 20 listopada 1910 na stacyjce Astapowo) – rosyjski powieściopisarz, dramaturg, krytyk literacki, anarchista i myśliciel. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli realizmu w literaturze europejskiej.

Życiorys

Pochodził z rodziny szlacheckiej z tytułem hrabiowskim. Matkę utracił w wieku niemowlęcym, ojca, gdy miał lat 9. Na Uniwersytecie Kazańskim rozpoczął orientalistykę i prawo, studiów nie ukończył. W 1852 r. Tołstoj zaciągnął się do wojska, w czasie wojny krymskiej walczył na Bałkanach oraz w oblężonym Sewastopolu . Po wojnie w 1856 roku zrezygnował ze służby wojskowej, mieszkając na przemian w Petersburgu i Moskwie .

Podróżował po Europie Zachodniej ( 1857 i 1860 ), od 1861 osiadł w Jasnej Polanie. W roku 1862 ożenił się z Zofią Bers (córką lekarza), poświęcił się wyłącznie rodzinie, obowiązkom i gospodarstwu wiejskiemu oraz swej twórczości. W 1869 założył w Jasnej Polanie szkołę dla dzieci, wydawał periodyk pedagogiczny "Jasna Polana".

Pod koniec lat siedemdziesiątych kształtują się jego poglądy na tle przeciwieństwa między życiem a nauką Chrystusa, którą pojmuje racjonalistycznie jako system etyczny, wyrzeka się swych „błędów”, odrzuca wszelką przemoc (w tym państwo i Kościół, głosi hasło „niesprzeciwiania się złu złem”), głosi powrót do natury (tylko praca chłopska jest bogobojna, ziemia i rola należą do wszystkich), czynną miłość bliźniego, odrzuca wszelkie zdobycze cywilizacji, jako dostępne tylko niektórym, występuje przeciw sztuce uprawianej z potrzeby estetycznej; popada w zatarg z rządem (zakaz rozpowszechniania jego pism) i z Cerkwią (został ekskomunikowany i wydalony z niej w 1901 ). W tym czasie nominowany był do Literackiej Nagrody Nobla (mówiono o nim jako o najważniejszym kandydacie), której ostatecznie nie otrzymał.

Pod koniec życia popadł w konflikt z rodziną z powodów majątkowych, chciał rozdać majątek ubogim. Niekonsekwencja pisarza i opór rodziny uniemożliwiły realizację zamierzeń. Do aktu desperacji doprowadziła Tołstoja chęć oczyszczenia się z zarzutów, że głosząc ubóstwo otacza się zbytkiem. Jesienią 1910 zachorował na zapalenie płuc , co stało się bezpośrednią przyczyną jego śmierci.

Biografowie wskazują, iż życie prywatne pisarza odbiegało od wzoru moralnego, za jaki uchodził jako osoba publiczna. Łukasz Badula w posłowiu do Wojny i pokoju, powołując się na "Intelektualistów" Paula Johnsona pisze, iż Tołstoj "Śniąc o sobie niczym o twórcy nowej religii, od małego żywiąc poczucie wyższości nad innymi, spisywał niemal calą swą egzystencję w formie narcystycznego Dziennika, który po latach pokazuje przede wszystkim niekonsekwencję i potworność jego czynów. Ten starszy brat pana Boga, ponieważ nie wahał się prowadzić rozpasanego życia seksualnego, związkowi małżeńskiemu nadał formę katorżniczego dla swej wybranki układu podległości i psychicznej przemocy." Nazywa go także egotystą i megalomanem.

Przekonania polityczne i religijne

W latach siedemdziesiątych powstała religijno-społeczno-etyczna koncepcja autorstwa Tołstoja, oparta na dwóch głównych tezach: ciągłym doskonaleniu moralnym jednostki i nieprzeciwstawianiu się złu złem. W konsekwencji Tołstoj odrzucił oficjalną, prawosławną religię oraz zanegował prawomocność władzy państwowej, co zbliżyło go do chrześcijańskiego anarchizmu , chociaż do końca życia Tołstoj odżegnywał się od idei Proudhona i jego następców. W 1901 r. Najświętszy Synod (prawosławny) ekskomunikował prozaika. Tołstoj uznawany jest za twórcę wolnościowego chrześcijaństwa anarchistycznego . Był wegetarianinem.

Interesującym przykładem może byċ związek Tołstoja z językiem esperanto , którego sam nauczył się w bardzo krótkim czasie. Za jeden z jego artykułów do La Esperantisto, w którym nauczenie się esperanta nazywa "obowiązkiem każdego chrześcijanina" zabroniono propagowania pism esperanckich na ziemiach podlegających Rosji, co bardzo zaszkodziło całemu ruchowi tego języka.

Twórczość

Wielkością hrabiego Tołstoja jako pisarza i człowieka jest nieugięte dążenie do prawdy bezwzględnie stosowanej w życiu, oraz niezwykła siła twórcza, łącząca obiektywną obserwację rzeczywistości z postawą własnego poglądu na świat.

"We wczesnej twórczości i koncepcjach określających funkcje literatury (...) oparł się na tradycji oświeceniowo - sentymentalnej oraz prozie psychologicznej Lermontowa i Hercena oraz scjentyzmie lat czterdziestych. Przeszedł (...) ponad romantyzmem i klasyczną idealistyczną filozofią niemiecką (...)"

(za: Literatura rosyjska w zarysie)

Tołstoj naprzemiennie angażował się bardziej bądź w beletrystykę, bądź w działalność publicystyczną. Ostatni etap twórczości Tołstoj rozpoczął moralistyczną rozprawą "Spowiedź". Potępił w niej oficjalną religię prawosławną, swoją postawę życiową oraz ogłosił konieczność powstania nowej religii. Zaatakował wówczas władzę państwową, sądy i aparat biurokratyczny.

W Polsce jego książki tłumaczyli m.in.: Jadwiga Dmochowska , Paweł Hertz , Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Maria Leśniewska, Tadeusz Łopalewski , Wacław Rogowicz , Eleonora Słobodnikowa , Kazimierz Truchanowski , Kazimiera Iłłakowiczówna .

Dzieła

Pierwszy okres twórczości

• trylogia autobiograficzna:
  • Dzieciństwo 1852
  • Lata chłopięce 1854
  • Młodość 1857
• cykl kaukaski:
  • Wypad 1853
  • Wyrąb lasu 1855
• nowelistyka 1857-1859:
  • Lucerna
  • Trzy śmierci
  • Albert
  • Szczęście rodzinne
• pozostałe dzieła okresu:
  • Poranek ziemianina 1856
  • Dwaj huzarzy 1856
  • Kozacy 1862
• z doświadczeń wojennych:
  • Opowiadania sewastopolskie 1855 - 1856

"Szczęśliwe piętnastolecie"

• • Wojna i pokój 1863 - 1869 (4 tomy, obraz życia rosyjskiego w dobie napoleońskiej)
  • Anna Karenina 1873 - 1877 (obraz społeczeństwa ros. w latach 70. XIX w., ze znakomitymi charakterystykami)

Ostatni okres twórczości

• • Spowiedź, publicystyka ( 1879 , wyznanie nowej wiary)
  • Co mamy robić? (1885)
  • Śmierć Iwana Ilicza, nowela 1886
  • Ciemna potęga (tragedia chłopska 1886 )
  • Sonata Kreutzerowska ( 1889 , paradoksalne ujęcie zagadnienia małżeństwa i życia płciowego)
  • Owoce oświaty, komedia satyryczna 1889
  • A światło świeci w ciemności, dramat (dzieło niedokończone), 1890
  • Królestwo Boga jest wewnątrz Ciebie, rozprawa 1894
  • Pan i parobek (1895)
  • Co to jest sztuka? (1897)
  • Zmartwychwstanie ( 1899 , wielka powieść krytyczno-społeczna)
  • Żywy trup, dramat 1900
  • Po balu, opowiadanie 1903
  • Hadżi-Murat, nowela 1904
  • Za co? , opowiadanie poświęcone tragicznym losom polskiego powstańca listopadowego Wincentego Migurskiego 1906
  • Shakespeare, studium krytyczne (1907)
  • Krytyka teologii dogmatycznej, rozprawa
  • Na czym polega moja wiara?, rozprawa (w Europie wydana pod tytułem Moja wiara lub Moja religia, wersja skrócona) (1884)

Wydania zbiorowe

Pierwsze wyd. zbiór. 1889 , wyd. zupełne rozpoczęto w 1928 . Jedyne zbiorowe wyd. „Dzieł” w przekładzie polskim (ze słowem wstępnym Wacława Lednickiego , pod redakcją Juliana Tuwima ) ukazało się nakładem Wydawnictwa Gutenberga w 14 t., 1928 - 1930 . Studia pol. o T.: Leo Belmont ( 1904 ), Walery Gostomski ( 1904 ), Władysław Jabłonowski ( 1908 ), Marian Zdziechowski ( 1912 i 1915 ), Wacław Lednicki ( 1928 ); przekład polskiej książki Mereżkowskiego ( 1904 ).

Zobacz też

• 2810 Lev Tolstoj
• Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Chamownikach

Bibliografia

• Z. Barański, A. Semczuk Literatura rosyjska w zarysie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1976
• J. Plechanow Historia rosyjskiej myśli społecznej, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1966
• Radosław Romaniuk Dramat religijny Tołstoja, Biblioteka "Więzi" , Warszawa 2004