Liberalizm (z łac. liberalis – wolnościowy, od łac. liber – wolny) – ideologia i kierunek polityczny według którego wolność jest nadrzędną wartością. Liberalizm jest ściśle związany z indywidualizmem , stanowczo odrzuca kolektywizm oraz opowiada się za jak najmniejszym krępowaniem wolności jednostki poprzez prawo. Konsolidując, liberałowie uważają, że kompromis pomiędzy prawem a nieskrępowaną wolnością powinien być jak najmniejszy.

Swoja nazwę zawdzięcza hiszpańskim liberales, opozycjonistom wobec arbitralnych rządów monarchii hiszpańskiej.^[1]

Historia liberalizmu

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

Liberalizm wywodzi się z okresu Oświecenia . Skupiał on zwolenników tej epoki i związanych z nią nurtów filozoficznych. Postulował przeprowadzenie szeregu reform społeczno-politycznych, takich jak: zniesienie ustroju feudalnego , ograniczenie przywilejów szlacheckich , zastąpienie pańszczyzny wolnością gospodarczą, wprowadzenie równości obywateli wobec prawa, ograniczenie roli Kościoła, zniesienie monarchii i absolutyzmu , wprowadzenie demokracji opartej na konstytucyjnej zasadzie trójpodziału władzy czy też respektowanie praw człowieka , swobód obywatelskich i zasad tolerancji .

Istnieje nurt konserwatywno-liberalny łączy idee konserwatyzmu i liberalizmu. Jest on połączeniem silnego prawa i przywiązania do tradycyjnych wartości przez państwo - w ramach konserwatyzmu; liberalizm pełni w nim funkcję porządkową, skracając prawo, jednocześnie nie czyniąc go słabszym, a tradycyjne wartości uszczupla o (przymusową) powszechność (czego jednocześnie nie można przypisać konserwatyzmowi; przymus leży w gestii państwa), tworząc prawo do indywidualnego wyboru dla każdego z osobna.

W 1823 we Francji odbyło się spotkanie grupy liberałów, na którym przyjęto dokument ("Plan liberałów na rzecz wzmocnienia rewolucji"), w którym to zawarte były postulaty nawiązania intensywnych stosunków pomiędzy liberałami z innych krajów. Na spotkaniu w Genewie w 1924 powołano do życia Międzynarodowe Porozumienie Partii Radykalnych i Podobnych Partii Demokratycznych, na czele którego stanął Francuz M.F. Buisson. W kwietniu 1947 w Oksfordzie odbył się kongres założycielski Międzynarodówki Liberalnej , w wyniku którego opublikowano wspólny manifest^[2].

Aspekty liberalizmu

Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że ani rząd , ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym zniewoleniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia. Liberałowie są za jak najmniejszą ingerencją w życie obywateli organów, które powołane zostały przez (liberalne) państwo do chronienia interesów wspólnoty, które byłoby jej trudno osiągnąć - jak uważają. Liberalizm klasyczny różni się od ideologii obecnie uznawanej za liberalną, której miano liberalnej przypisuje się w związku z rewolucją semantyczną XX-ego wieku, diametralnie. Jedną z tych różnic jest, dajmy na to, prawo do adopcji dzieci przez związki homoseksualne. Liberałowie w sensie dzisiejszym opowiadają się za nim. Liberałowie klasyczni zaś, uważają, że dziecko powinno mieć wolny wybór kształtowania swojego życia, którego - jak uważają - nie da mu rodzina złożona z dwóch osób tej samej płci. Ów przykład ukazuje, że liberalizm popiera naturalne rozwiązania, argumentując, że nie da się mieć wciąż -2, dodając -1 do -1 tylko dlatego, że i -2 i (obie) -1'ki są tego samego znaku.

Formy liberalizmu występujące w różnych jego nurtach to:

• liberalizm polityczny – jest przekonaniem, iż jednostki są podstawą prawa i społeczeństwa. Zgodnie z tym przekonaniem społeczeństwo wraz ze swoimi instytucjami powinno chronić wolność pojedynczych jednostek bez faworyzowania tych o wyższej pozycji społecznej. Magna Charta Libertatum z 1215 roku jest przykładem politycznego dokumentu potwierdzającego, że prawa jednostki stoją ponad przywileje monarchów. Polityczny liberalizm kładzie nacisk na umowę społeczną , zgodnie z którą obywatele tworzą prawa ich dotyczące i jednocześnie zgadzają się na ich przestrzeganie. Umowa ta jest oparta na przekonaniu, że obywatele wiedzą najlepiej, co jest najlepsze dla nich. Liberalizm polityczny stał się początkiem liberalnej demokracji.
• liberalizm społeczny (kulturowy, obyczajowy) – skupia się na prawach jednostek do ich sumienia i stylu życia. Liberalizm kulturowy obejmuje takie kwestie jak wolność seksualna, wolność religijna, wolność poznawcza oraz ochronę przed ingerencją państwa w sferę życia prywatnego. O liberalizmie kulturowym pisał John Stuart Mill w swoim dziele O wolności (On Liberty), ostro sprzeciwiając się ingerencji państwa w życie prywatne jednostek, które mają prawo do własnej moralności jak i w skrajności także czynienia szkody samym sobie^[3]. Przykładem liberalizmu kulturowego jest np. sprzeciw wobec państwowych regulacji dotyczących sztuki , gier hazardowych , seksu , prostytucji , aborcji , antykoncepcji , alkoholu i narkotyków .
• liberalizm ekonomiczny (gospodarczy) - pogląd, który odrzuca wszelkie ograniczenia, które krępują wolny rozwój gospodarczy i wolną konkurencję na rynku, promując „państwo-minimum” tzn. państwo ograniczające swoją działalność do zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego, zewnętrznego oraz zajmowania się sprawami, którymi nie jest w stanie zająć się prywatny kapitał. Warto zauważyć, że wszystkie środki, które posiada państwo, aby wypełniać funkcje, z którymi - jak wyżej - prywatny kapitał "nie jest w stanie sobie poradzić" pochodzą właśnie z prywatnego kapitału.
• liberalizm socjalny – zwany także nowym liberalizmem lub reformowanym liberalizmem powstały w późniejszych latach XIX wieku w krajach rozwijających się, na który wpływ miały poglądy Jeremiego Benthama oraz Johna Stuarta Milla . Według poglądu warunkiem korzystania z wolności jest zagwarantowanie przez państwo wszystkim obywatelom równych szans w dostępie do podstawowych dóbr (np. edukacji, kultury, służby zdrowia).

Nurty liberalizmu

Zgodnie z tradycją liberalizmu wolność jednostki jest najważniejszą wartością, która ma zastosowanie do wszystkich sfer życia w społeczeństwie. Zgodnie z tym poglądem, błędem jest oddzielanie różnych form liberalizmu, jakie ma miejsce w jego nurtach, gdyż wszystkie są konsekwencją jednej filozoficznej zasady wolności.

Z klasycznego liberalizmu wywodzi się wiele współczesnych nurtów politycznych:

Leseferyzm

Leseferyzm postuluje wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę. Postuluje prywatyzację , deregulację , obniżenie podatków i zniesienie barier celnych . Ekonomiczny liberalizm jako główny aspekt leseferyzmu stanowi przeciwwagę dla socjaldemokratów i modelu państwa opiekuńczego .

Liberałowie ekonomiczni nie postulują bezpośredniej walki z biedą i bezrobociem. Według nich sposobem rozwiązania tych problemów jest obniżenie podatków, a tym samym pozostawienie w kieszeni podatnika pieniędzy na inwestycje, które tworzą miejsca pracy i powodują obniżenie poziomu bezrobocia.

Libertarianizm

Libertarianizm opowiada się za ograniczeniem państwa do roli "nocnego stróża" ( minarchizm ), bądź też całkowitą jego likwidacją ( anarchokapitalizm ). Libertarianie postulują wycofanie rządu z zajmowania się zarówno gospodarką jak i sprawami społecznymi. Typowi przedstawiciele: amerykańska Partia Libertariańska , Ayn Rand .

Konserwatywny liberalizm

Konserwatywny liberalizm charakteryzuje się konserwatyzmem światopoglądowym, natomiast w sferze ekonomii opiera się na klasycznym liberalizmie ekonomicznym takich ekonomistów jak Milton Friedman czy Ludwig von Mises . Partie konserwatywno-liberalne w Europie zachodniej obecnie nie odgrywają większej politycznej roli, "w związku ze wspomnianymi zmianami semantycznymi" - jak argumentowaliby konserwatywni-liberałowie. W USA znacząca część Republikanów ma poglądy konserwatywno-liberalne. W Polsce partią konserwatywno-liberalną jest Unia Polityki Realnej oraz Wolność i Praworządność .

Neoliberalizm

Neoliberalizm to kierunek we współczesnej ekonomii przyjmujący za podstawę funkcjonowania gospodarki wolną grę sił rynkowych, lecz dopuszczający ingerencję państwa w określonym zakresie.

Katolicki liberalizm

Katolicki liberalizm to zespół poglądów wyznawanych przez katolików aprobujących ideologię liberalną i dążących do tego, by Kościół katolicki uznał ustrój społeczny oraz polityczny opierający się na liberalizmie. Ruch ten ma swoją genezę w rewolucji francuskiej .

Socjalliberalizm

Socjalliberalizm oprócz uznawania zachowania praw i wolności popieranych przez klasycznych liberałów mocno podkreśla świeckość , jak również (choć niekoniecznie) antyklerykalizm . Pod tym względem do partii socjalliberalnych zalicza się najczęściej partie lewicowe i centrolewicowe .

Europejscy i amerykańscy socjalliberałowie są za prawem do aborcji , do eutanazji , dekryminalizacją niektórych środków psychoaktywnych i równymi prawami dla homoseksualistów , w tym za prawnym uznaniem związków partnerskich .

Zielony liberalizm

Zielony liberalizm to termin odnoszący się do liberałów, którzy inkorporowali część założeń zielonej polityki do swojej ideologii.

Libertynizm

Pogląd uzasadniający różnie rozumianą wolność w skrajnych postaciach. Libertynów charakteryzuje laicyzm, wolnomyślicielstwo i sceptycyzm. Ruch powstały we Francji na przełomie XVII i XVIII w. Libertynizm skierowany był przeciwko autorytetom i moralności płynącej z religii i tradycyjnej obyczajowości. Z libertynizmem praktycznie zawsze łączy się liberalizm obyczajowy.

Europejski liberalizm

Europejski liberalizm opowiada się za rozszerzeniem zakresu swobód obywatelskich (liberalizm polityczny) oraz ograniczeniem ingerencji państwa w rynek (liberalizm gospodarczy). Typowy przedstawiciel to ELDR .

Europejscy liberałowie popierają umiarkowaną ingerencję państwa w służbę zdrowia , edukację , emerytury , walkę z biedą i bezrobociem . Przeciwne stanowisko w tej kwestii postulują konserwatywni liberałowie i libertarianie , według których rola państwa powinna być również ograniczona w tych dziedzinach, proponując całkowitą prywatyzację lub mieszane modele prywatno-państwowe.

Amerykański liberalizm

Amerykańskie określenie liberalizmu odnosi się w swym pojęciu przede wszystkim do koncepcji społecznych, jest zaś w opozycji do tradycyjnie rozumianego liberalizmu w sferze gospodarczej. Amerykański liberalizm jest w poglądach ekonomicznych bliższy europejskiej socjaldemokracji niż europejskiemu liberalizmowi. Typowi jego przedstawiciele to część amerykańskiej Partii Demokratycznej . Amerykański liberalizm postuluje zwiększenie roli państwa, zarówno w sferze społecznej jak i w gospodarce , celem wyrównania szans. W sferze gospodarczej (swobód ekonomicznych) tradycyjnemu pojmowaniu liberalizmu bliższa jest Partia Republikańska .

Przypisy

Bibliografia

• Rawls John, Liberalizm polityczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN: 8301126442
• Miłowit Kuniński, "O cnotach, demokracji i liberalizmie rozumnym", Kraków, 2006, Ośrodek Polskiej Myśli Politycznej
• Stanisław Michalkiewicz, "Dobry >>zły<< liberalizm", Wydawnictwo "von Borowiecki", 2005, ISBN: 838768984X

Zobacz też

• Bertrand Russell
• Benjamin Constant
• John Stuart Mill
• liberalny system polityczny
• libertarianizm
• lumpenliberalizm
• obywatelstwo
• państwo
• wolność
• wolność słowa
• anarchia

Linki zewnętrzne

• Liberalism (wpis w encyklopedii filozofii Stanford)
• Francuski liberalizm w XVIII i XIX w
• Oxfordzki manifest liberalizmu z 1947 roku