Ludwik Tadeusz Waryński
Urodzony	24 września 1856 Martynówka
Zmarł	2 marca 1889 Szlisselburg

Ludwik Tadeusz Waryński (ur. 24 września 1856 w Martynówce koło Kaniowa , zm. 2 marca 1889 w Szlisselburgu ) – działacz i ideolog polskiego ruchu socjalistycznego .

Biografia

Początki

Ludwik Waryński urodził się we wsi Martynówka (położonej na terenie dzisiejszej Ukrainy ), w zaborze rosyjskim . Wychowywał się w rodzinie patriotycznej, jego ojciec pomagał uczestnikom powstania styczniowego . Od 1865 roku Waryński uczył się w gimnazjum w Białej Cerkwi , a następnie od 1874 roku studiował w Petersburgu w Instytucie Technologicznym. Podczas studiów po raz pierwszy zainteresował się socjalizmem , wstępując do organizacji o nazwie Polska Młodzież Socjalistyczna. Później Waryński brał udział w zamieszkach, jakie rozpoczęły się w szkołach wyższych Petersburga w listopadzie 1875 roku. Został za to ukarany usunięciem ze studiów. Poddano go także rocznemu dozorowi policyjnemu, w czasie którego dokształcał się sam, czytając książki autorów socjalistycznych i ekonomistów.

Rozpoczęcie działalności politycznej

Od 1876 przebywał w Warszawie , gdzie zajmował się zakładaniem pierwszych akademickich i robotniczych kółek socjalistycznych w Królestwie Polskim . Później rozpoczął naukę w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Puławach , nie zaprzestając okresowych wizyt w Warszawie i doglądania rozwoju tamtejszego ruchu robotniczego. Był w tym czasie redaktorem " Proletariatu ", "Równości" i " Przedświtu ". W 1878 roku przeprowadził się z Puław do Warszawy na stałe, gdzie zatrudnił się jako ślusarz w fabryce Lilpop, Rau i Loewenstein . Nie zaprzestawał przy tym działalności politycznej, m.in. sprowadził z Niemiec literaturę propagandową. Był jednym z współautorów pierwszego programu socjalistycznego, nazywanego programem brukselskim . Wkrótce jednak, z powodu nękającej go policji carskiej , musiał wyjechać z Warszawy.

Ludwik Waryński

Portret Waryńskiego na polskim banknocie stuzłotowym z 1979

Działalność w Krakowie

Waryński nstępnie działał w zaborze austriackim , najpierw we Lwowie , a potem w Krakowie . Tam też założył sieć tajnych kółek socjalistycznych. Jednakże 8 lutego 1879 roku został zlokalizowany przez władze austriackie i trafił do aresztu, gdzie był bity przez policję. Więziono go przez ponad rok, przed sądem (wraz z kilkoma innymi oskarżonymi socjalistami) stanął 16 lutego 1880 roku. Proces zakończył się uniewinnieniem, a sam Waryński miał okazję do wygłoszenia długiej przemowy w której bronił ideałów socjalizmu. Został jednak wydalony z terytorium Austro-Węgier , udał się na emigrację do Szwajcarii .

W Genewie

Za granicą Waryński zamieszkał pod Genewą , gdzie wraz z innymi polskimi emigrantami wynajmował niewielki domek. Okres ten w życiu Waryńskiego to czas, w którym rozwijał swoje poglądy polityczne – m.in. odrzucił anarchizm , który poprzednio dopuszczał. Szczególnie ostro krytykował wówczas występowanie elementów nacjonalistycznych w ruchu socjalistycznym. Zajął się także pisaniem rozmaitych publikacji i artykułów, spotykał z działaczami socjalistycznymi z Rosji i krajów Europy Zachodniej , brał udział w Międzynarodowym Kongresie Socjalistycznym w Chur . W tym okresie rodził się pierwszy program polskich socjalistów, który w celach konspiracyjnych nosił nazwę programu brukselskiego. Podczas pobytu w Szwajcarii Waryński poznał swoją przyszłą żonę, Annę Sieroszewską, siostrę towarzysza walki, Wacława Sieroszewskiego . Ludwik miał później z Anną syna Tadeusza. Ludwikowi dłużył się pobyt na emigracji. Szczególnie po śmierci z ręki zamachowca cara Aleksandra II , pragnął powrócić do kraju i czynnie włączyć się do walki. Dzięki pomocy rosyjskiego rewolucjonisty Lwa Dejcza, który napisał do przyjaciół list z prośbą o środki dla Ludwika na podróż, Waryński w listopadzie 1881 powrócił do Królestwa.

Proletaryat

W 1882 Waryński powrócił do Warszawy, gdzie założył partię robotniczą pod nazwą Proletaryat . Stanął na jej czele, ułożył również i wydrukował jej program. Wkrótce potem zorganizował całą sieć organizacji z nią związanych. W tym okresie polski ruch socjalistyczny dopiero się rodził, ważką rolę odgrywało zatem rozbudzenie świadomości klasowej robotników. Waryński przekonywał robotników, o których mówiono w tamtym czasie "klasy biedne", "sfery uboższe" albo "niższe", że są członkami klasy robotniczej i powinni być z tej przynależności dumni, gdyż to właśnie oni tworzą wszelkie dobra pracą swoich rąk.

W programie Proletaryatu pisano m.in.

Pomnik Ludwika Waryńskiego w Makowie Podhalańskim

Waryński podjął akcję przeciwko rozporządzeniu dowódcy warszawskiej carskiej policji Buturlina, który nakazał objąć nadzorem obyczajowym robotnice. W wyniku oporu robotników, zmuszony był odwołać swoje postanowienie. W tym czasie Waryński nawiązał także kontakty z rosyjskimi rewolucjonistami z Narodnej Woli . We wrześniu 1883 robotnicy dostali do rąk nielegalną gazetę partii pod nazwą Proletaryat. Było to pierwsze po upadku powstania styczniowego tajne pismo drukowane całkowicie w kraju. W pierwszym numerze znalazła się pieśń Warszawianka , która od tamtej chwili towarzyszyła w walkach polskiemu proletariatowi.

X Pawilon Cytadeli Warszawskiej

Aresztowanie

Jedna z cel twierdzy szlisselburskiej

Ludwik Waryński został aresztowany przez policję carską 28 września 1883 roku. Więziono go w X pawilonie warszawskiej Cytadeli . W oczekiwaniu na rozprawę spędził tam 2 lata. Był jednym z 29 oskarżonych w procesie, który rozpoczął się 23 listopada 1885 roku. 20 grudnia 1885 Waryński został skazany na 16 lat katorgi (ciężkiej pracy fizycznej). Wysłano go do rosyjskiej twierdzy szlisselburskiej , położonej koło Petersburga. Zmarł na gruźlicę 2 marca 1889 roku, w wieku 33 lat.

Pamięci Ludwika Waryńskiego poświęcono wiele wierszy, sztuk teatralnych oraz książek.

Elegię o śmierci Ludwika Waryńskiego napisał Władysław Broniewski .

Bibliografia

Zobacz też

• Pomnik Ludwika Waryńskiego w Warszawie
• Biały mazur