Współczesny zasięg geograficzny języków tureckich

języki tureckie w Eurazji

Języki tureckie albo turkijskie - najliczniejsza podrodzina języków ałtajskich , obejmująca około 140 mln mówiących. Zamieszkują oni obszar Azji Mniejszej ( Turcja ), Zakaukazia ( Azerbejdżan ), Azji Środkowej ( Kazachstan , Kirgistan , Tadżykistan , Turkmenistan , Uzbekistan , Rosja i Chiny ) i Syberii ( Jakucja ), a także Europy Wschodniej ( Karaimi , Tatarzy , Baszkirzy , Czuwasze ). Dzielą się na następujące grupy: bułgarską (dziś tylko język czuwaski ), oguzyjską , kipczacką , karłucką czyli krachanidzką, północnosyberyjską (tylko język jakucki i dołgański) i południowosyberyjską.

Dawniej jedyną nazwą na tę rodzinę językową używaną w polskiej turkologii był termin "języki tureckie". Dziś coraz częściej stosuje sę jednak termin "języki turkijskie" - czynnie wprowadzony do turkologii przez Henryka Jankowskiego (Poznań) - co pozwala łatwo rozróżniać pomiędzy dwoma poziomami taksonomicznymi, np. w sformułowaniu "wyraz turkijski" (tak jak "wyraz słowiański") i "wyraz turecki" [=w języku większości mieszkańców Turcji] (tak jak: "wyraz polski").

Najstarsze inskrypcje, pochodzące z początków VIII wieku, odnaleziono w Mongolii , gdzie powstał pierwszy organizm państwowy ludów tureckich , tzw. Pierwszy , a potem też Drugi Kaganat (Staro)Turecki. Są to głównie inskrypcje nagrobne zapisane tzw. alfabetem runicznym (niemającym związku z runami skandynawskimi - nazwa oddaje jedynie ich podobny wygląd, co się tłumaczy tym, że zarówno w Skandynawii , jak i w Kaganacie tureckim pismem tym pisano na kamieniu, którego twardość wymuszała użycie linii prostych i kanciastych i równoczesne unikanie kształtów krągłych i łukowatych). Język staroturkijski poświadczony w napisach runicznych (znad rzek: Orchon [stąd: pismo orchońskie ] i górny Jenisej ) jest już jednak w pełni ukształtowanym, artystycznym językiem literackim (pełnił on funkcję ponaddialektalnego literackiego koine ), toteż wysoce prawdopodobny jest domysł, że istniały też jakieś znacznie wcześniejsze zabytki w tym języku, które jednak - być może jako zapisane na mniej trwałym niż kamień materiale - nie zachowały się do naszych czasów. Turkijski alfabet runiczny został odcyfrowany przez uczonego duńskiego, Vilhelma Thomsena w końcu XIX w. - sukces ten można uznać za jeszcze większy niż odczytanie hieroglifów egipskich , jako że w czasach Thomsena nie wiedziano nawet, w jakim języku są teksty spisane tym pismem; nie wiedziano też, czy jest to pismo alfabetyczne , sylabowe czy hieroglificzne, ani w jakim kierunku należy je czytać (np. z prawa na lewo, z góry w dół itd.).

Klasyfikacja języków tureckich:

języki ałtajskie (ok. 152 mln)

języki tureckie (ok. 140 mln)

czuwaski (ok. 1,5 mln) (potomek bułgarsko-tureckiego †)

języki wschodniotureckie (= karachanidzkie )

sałarski

saryg-ujgurski

nowoujgurski (ze staroujgurskim †)

języki północnosyberyjskie

jakucki (ok. 300 tys.)

dołgański (ok. 5 tys.)

języki południowosyberyjskie

tuwiński

tofałarski

szorski

chakaski

ojrocki (= ałtajski właściwy)

języki oguzyjskie (= południowotureckie)

turecki (ok. 80 mln) z osmańsko-tureckim

turkmeński (ok. 6 mln)

azerski (ok. 21 mln)

gagauski (ok. 175 tys.)

języki kipczackie

kipczacki

uzbecki (ok. 15 mln)

kirgiski (ok. 2 mln)

kazachski (ok. 5,3 mln)

karakałpacki (ok. 350 tys.)

nogajski

karaimski (ok. 100)

baszkirski

tatarski (ok. 6 mln)

krymskotatarski (ok. 300 tys.)

język chaładż (w Iranie) (stanowi prawdopodobnie sam w sobie odrębną gałąź)^[]

Zobacz też

• języki świata