Magna Charta Libertatum, skan jednego z certyfikowanych egzemplarzy z roku 1215

Magna Charta Libertatum (lub Magna Carta), czyli Wielka Karta Swobód ( ang. The Great Charter) – akt wydany w Anglii w 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym . Formalnie była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami . Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa) i sądowej (zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego), określając uprawnienia baronów , duchowieństwa i zakres swobód klas niższych.

Wielka Karta Swobód przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych.

Kopia z 1225

Najważniejsze postanowienia Karty:

• art. 12 - stanowił, że dla nałożenia tarczowego i zasiłków lennych król powinien uzyskać zgodę Rady Królestwa
• art. 13 - ustanawiał przywileje dla miast i potwierdzał nadanie wcześniejszego przywileju Londynowi
• art. 14 - podawał skład Rady Królewskiej, zgodnie z nim złożonej m.in. z feudałów oraz lenników króla
• art. 39 - gwarantował wolność osobistą - król nie mógł aresztować poddanego bez wyroku sądowego, ani odebrać mu majątku
• art. 61 - formułował sankcje za nieprzestrzeganie przez króla postanowień Karty. Zgodnie z nim istniała komisja 25 baronów, z których czterech udawało się w delegację do króla informując go o złamaniu artykułów. Jeżeli król w ciągu 40 dni nie dostosowywał się do petycji baronów ci kierowali się do justycjariusza. Jeżeli król nadal się sprzeciwiał baroni mogli wezwać lud do zniesienia króla z tronu.

Artykuły 12, 14 i 61 zostały później kilkakrotnie potwierdzone przez Radę Regencyjną . Magna Carta w XIII - XIV wieku była wielokrotnie potwierdzana, a w XVII wieku stała się argumentem w walce o prawa parlamentu . Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim Wielka Karta Swobód uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich, a także za początek demokracji brytyjskiej.

Dość liczni teoretycy praw człowieka ich genezy szukają w Wielkiej Karcie Swobód, ale trzeba pamiętać, że dokument ten nie zna kategorii "człowiek", dzieląc ludzi na arystokrację (hrabiowie i baronowie), duchownych, wolnych i niewolnych (art. 20, 21, 22, 39), a także ograniczając prawne możliwości składania zeznań przez kobiety (art. 54), czyli nie przydając im w pełni praw ludzkich. To, co współcześnie określa się mianem praw człowieka według Karty przysługiwało tylko wyższym stanom społecznym, złożonym z ludzi wolnych^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Paweł Janowski , Magna Charta, Magna Charta Libertatum, Wielka karta Wolności z 15 czerwca 1215 roku, [w:] Encyklopedia Katolicka, Lublin 2006, t. XI, kol. 804-805.