Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Magnateria polska

Magnateria polska

Posiadłości ziemskie polskich rodów magnackich w XVI-XVII wieku
Magnaci polscy 1576 - 1586
Magnaci polscy 1697 - 1795
Aleksander Janusz Zasławski , był dziedzicem jednej z największych fortun magnackich w Rzeczypospolitej

Magnateria polska – najwyższa warstwa szlachty w Rzeczypospolitej Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego , odpowiadająca średniowiecznemu możnowładztwu i spełniająca rolę arystokracji .

Spis treści

Kryteria przynależności

Warunkiem należenia do tej warstwy było posiadanie rozległych dóbr ziemskich ( latyfundiów ), konsolidację których rody magnackie utrwalały poprzez ustanawianie ordynacji . Za magnaterię uważa się rody, które wchodziły w koligacje z innymi rodzinami magnackimi, wywierały wpływ polityczny przynajmniej o zasięgu lokalnym, utrzymywały własne wojska nadworne. Kryteria te były w znaczący sposób zróżnicowane w odniesieniu do rodów zamieszkujących różne dzielnice I Rzeczypospolitej . Fortuny magnackie w Wielkopolsce były mniejsze niż na Ukrainie i Litwie , a w Prusach Królewskich rody magnackie opierały się na królewszczyznach .

Geneza

Magnateria powstała prawdopodobnie w wyniku kumulacji i skupowania dóbr ziemskich. Pożyczając na oprocentowany kredyt od szlachty środki finansowe na wykup posiadłości ziemskich, wiązała się tym samym ze swoimi wierzycielami, co umożliwiało przenikanie do stanu magnackiego bogatych i przedsiębiorczych przedstawicieli stanu szlacheckiego. Magnaci wiązali się także węzłami rodzinnymi ze szlacheckimi przywódcami wojskowymi i politycznymi. Tą drogą do magnaterii weszły rody Zamoyskich , Koniecpolskich i Ossolińskich , przedstawiciele których obejmowali urzędy senatorskie .

Życie polityczne

Za Zygmunta I Starego magnaci- senatorowie wyznaczali jednego spośród dwóch posłów na sejm walny , wybieranych na większości z sejmików . Wkrótce jednak w wyniku ruchu egzekucyjnego utracili swoją uprzywilejowana pozycję na rzecz izby poselskiej .

Magnateria uzyskała przewagę w życiu politycznym Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku . Jej potęga militarna i polityczna sprawia, że niejednokrotnie próbuje prowadzić własną politykę zagraniczną. W 1604 rody Mniszchów i Wiśniowieckich popierają Dymitra Samozwańca I i rozpoczynają własną interwencję zbrojną , w pogrążonej w Wielkiej Smucie Rosji . Samuel Korecki i Michał Wiśniowiecki w latach 1606 - 1616 na własną rękę podejmują wyprawę do Mołdawii . W 1655 , w czasie potopu szwedzkiego , Radziwiłłowie podejmują próbę utworzenia własnego księstwa udzielnego pod protektoratem Szwecji .

W obliczu zaniku zdolności egzekucyjnych władzy centralnej w XVIII wieku , przejawiającym się w zrywaniu sejmów i zawiązywaniu licznych konfederacji antykrólewskich , realna władza spoczęła na kontrolowanych przez magnaterię sejmikach ziemskich. Poszczególne rody magnackie wytworzyły własny system klienteli szlacheckiej, za pośrednictwem której wybierały własnych kandydatów do sejmu, deputatów Trybunału Koronnego i Litewskiego , kontrolowały sejmiki i sądy ziemskie . Wszystko to gwarantowało magnaterii przemożny wpływ na życie polityczne kraju. Rywalizacja pomiędzy poszczególnymi rodami magnackimi obejmowała wszystkie szczeble administracji Rzeczypospolitej, nie wyłączając wybieranego w wolnej elekcji króla . W 1700 opozycja wobec kumulującego na Litwie większość urzędów senatorskich rodu Sapiehów doprowadziła do wybuchu wojny domowej .

Po 1764 następuje wyraźna koncentracja wpływów politycznych przez kilka rodów magnackich. Niektórym z nich: Lubomirskim , Massalskim , Ossolińskim, Poniatowskim , Ponińskim , Radziwiłłom, Sapiehom i Sułkowskim przyznano tytuły książęce , co podważyło równość szlachecką.

Życie kulturalne

Dwory magnackie były prężnymi ośrodkami kultury w Rzeczypospolitej, sprawującymi mecenat artystyczny o zasięgu ogólnokrajowym. Magnatów stać było, na sprowadzenie wybitnych artystów i rzemieślników zachodnioeuropejskich do realizacji swoich założeń urbanistycznych, architektonicznych, rzeźbiarskich i malarskich. Od XVIII wieku powstają w dobrach magnackich teatry dworskie. Często sami magnaci parają się nauką i sztuką, czego przykładem jest m.in. poeta Łukasz Opaliński młodszy , pisarze marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski i hetman wielki koronny Wacław Piotr Rzewuski , historyk Józef Aleksander Jabłonowski .

Gospodarka

Swoje dochody magnateria czerpała z posiadanej przez nią ziemi. Wpływami były pieniądze uzyskiwane z dzierżaw , ze sprzedaży zboża, surowców i przetworów leśnych, bydła oraz ryb, z propinacji oraz operacji finansowych. Magnaci kumulowali w swoich rękach wiele królewszczyzn tzw. starostw niegrodowych , wydzierżawianych przez króla po niskich cenach jako nagrody za ich usługi wobec państwa lub monarchy[1].

Magnateria polska była właścicielem rozległych latyfundiów, gdzie prowadziła przeważnie gospodarkę rolno-hodowlaną. Niekiedy w skład domen magnackich wchodziły też kopalnie soli i rud metali. Od XVIII wieku w latyfundiach magnackich często powstają manufaktury . Ukrytą formą wynagradzania klientelizmu szlachty były przyznawane jej przez magnaterię dogodne czynsze dzierżawne, niekiedy rozdawnictwo wyrobów swoich manufaktur ( farfury , pasy słuckie itp.). Postępuje stała rozbudowa struktur administracyjnych dóbr magnackich. Powoływani są nowi urzędnicy, zajmujący się zarządzaniem rozległych latyfundiów, tacy jak komisarze dóbr, komisarze generalni, szyprowie generalni itp.

Rezydencje magnackie XVII-XVIII wieku

Ważniejsze rezydencje magnackie w XVII-XVIII wieku to: Birże , Kiejdany , Nieśwież , Słuck , Kleck , Słonim , Białystok , Sieraków , Leszno , Rydzyna , Gołuchów , Bieżuń , Jabłonna , Siedlce , Nieborów , Otwock , Wołczyn , Biała , Kodeń , Puławy , Białaczów , Końskie , Ujazd , Opole , Rytwiany , Baranów , Zamość , Krystynopol , Łańcut , Różana , Przeworsk , Żółkiew , Wiśnicz , Rzeszów , Dukla , Krasiczyn , Stanisławów , Złoczów , Brody , Podhorce , Wiśniowiec , Ołyka , Korzec , Ostróg , Zasław , Buczacz , Zbaraż , Biała Cerkiew , Sieniawa ,Granitowa, Korsuń i Tulczyn [2].

Zabory

W wyniku rozbiorów dobra magnackie znalazły się w trzech państwach zaborczych. Magnaci utracili znaczenie polityczne, choć część służyła zaborcom, ale nadal posiadali ogromne majątki. Rodziny magnackie położyły zasługi w zachowaniu i utrwaleniu dziedzictwa kulturalnego rozebranego państwa polskiego. W Puławach i Krakowie Czartoryscy zgromadzili zbiory muzealne, dające początek Muzeum Czartoryskich w Krakowie . W 1817 we Lwowie Józef Maksymilian Ossoliński założył Zakład Narodowy im. Ossolińskich . W Kórniku Tomasz Działyński założył bibliotekę. Magnaci biorą także udział w życiu społecznym. Inicjatorem powołania Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim był hrabia Andrzej Zamoyski . Przedstawiciele wielkich rodów ziemiańskich powoływani byli do rad nadzorczych wielkich spółek akcyjnych, jednak udział ich kapitałów w przemyśle, górnictwie i handlu był ograniczony.

Polskie rody magnackie

Zobacz też

Bibliografia

Przypisy

  1. Władysław Czapliński ,, Józef Długosz , Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, s. 71, Warszawa 1976
  2. Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska: Historia. Dzieje nowożytne. Podręcznik dla klasy II liceum ogólnokształcącego. Warszawa: Wydawnictwa Szkole i Pedagogiczne, 1998, s. 191. . 


Inne hasła zawierające informacje o "Magnateria polska":

Podróżnik ...

Dziady (zwyczaj) ...

Pęcice ...

Biskup ...

Wag ...

Cava de' Tirreni ...

Mieszko II Lambert ...

Nadciśnienie tętnicze ...

Guwernantka ...

Adwentyzm ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Magnateria polska":

218a Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 1) ...

218a Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 11) ...

208 Walki o granice II Rzeczypospolitej (plansza 12) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie