سلطنة المماليك Sultanat al-Mamalik Sułtanat Mameluków
← 1341 - 1517 →
Flaga Mameluków Flaga Mameluków
Język urzędowy	arabski
Język używany	kipczackie [1]
Stolica	Kair
Ustrój polityczny	Oligarchia
Data powstania	1341
Podbój	Imperium Osmańskie 1517
Religia dominująca	Islam
Mapa Mameluków
↑ Język używany przede wszystkim w wojsku

Mameluk, rysunek z 1779

Mamelucki jeździec, rysunek z 1810 roku.

Mamelucy ( arab. mamlūk – niewolnik) – nie wyznający pierwotnie islamu (na ogół pogańscy, niekiedy chrześcijańscy) i pochodzący spoza świata islamu niewolnicy, którzy kupowani byli przez muzułmańskich władców, sprowadzani na ziemie islamu, nawracani na islam i szkoleni w walce, w celu uformowania z nich doborowych oddziałów wojskowych. Niekiedy, zwłaszcza na początku istnienia instytucji w kalifacie Abbasydów , ale i w sułtanacie mameluków, mamelukami zostawali również jeńcy wojenni.

Instytucja mameluków powstała w IX wieku w kalifacie Abbasydów , lecz kojarzona jest głównie z mamelukami rządzącej w Egipcie dynastii Ajjubidów , którzy obalili rodzinę panującą i założyli sułtanat mameluków, istniejący aż do podboju Egiptu przez Selima Okrutnego z dynastii Osmanów w 1517 roku. Instytucja mameluków przetrwała w Egipcie aż do ich eksterminacji przez Muhammada Alego w roku 1811 .

Mamelukowie Abbasydów na ogół wywodzili się z Azji Środkowej i byli przeważnie pochodzenia tureckiego . Mamelukowie egipscy pochodzili pierwotnie głównie z terenów na północ od Morza Czarnego i wywodzili się przeważnie z tureckiego plemienia Kipczaków, czyli Połowców , później jednak głównym terenem rekrutacji mameluków stał się Kaukaz, a najczęściej spotykanymi wśród mameluków narodowościami stali się Czerkiesi i Gruzini .

Stanowili oni własność państwa, stąd ich nazwa mamelucy = niewolnicy państwowi. Armia mamelucka była bardzo dobrze wyszkolona i zdyscyplinowana i przez wielu znawców uważana jest za jedną z najlepszych formacji zbrojnych w historii. Mamelukowie odnosili wiele zwycięstw nad krzyżowcami i nawet nad postrachem ówczesnego świata, Mongołami .

Objęcie władzy

Mamelucy zdobyli władzę w Egipcie w 1250 roku, po obaleniu kurdyjskiej dynastii Ajjubidów . 2 maja 1250 mameluk Bajbars podburzył innych żołnierzy, którzy zdobyli pałac sułtana Turanszaha i go zabili, a na tronie osadzono dziecko - Kamila, w którego imieniu władzę sprawowali sułtanka Szadżar ad-Durr i mameluk Turkmen Ajbak , który został jej mężem. W 1257 sułtanka otruła swego męża, za co została uwięziona, a w 1259 mameluk Kutuz zażądał złożenia sobie przysięgi na wierność, co też dwór uczynił.

W wyniku walk wewnętrznych wyłoniły się dwie mameluckie dynastie władców: dynastia, pochodzących ze stepów czarnomorskich, kipczackich Turków Bahrytów 1250 - 1381 i dynastia kaukaskich Czerkiesów Burdżytów 1381 - 1517 ).

Upadek państwa Mameluków

Państwo Mameluków zostało podbite w 1517 roku przez Turków osmańskich , jednak Mamelucy zachowali swoje ziemie i przywileje. W XVIII wieku w czasie osłabienia imperium osmańskiego ponownie zdobyli władzę w Egipcie, ale na krótko. W 1798 roku zostali pokonani przez Napoleona I . W 1808 odebrano im ziemię i całkowicie utracili władzę, a następnie w 1811 zostali wyniszczeni przez paszę Muhamada Alego .

Władcy z dynastii Mameluków

Bahryci

• Al-Mu'izz Ajbak 1250 - 1257
• Al-Mansur Ali 1257 - 1259
• Al-Muzaffar Kutuz 1259 - 1260
• Az-Zahir Bajbars 1260 - 1277
• As-Sa'id Baraka Chan 1277 - 1279
• Al-Adil Salamisz 1279
• Al-Mansur Kalawun 1279 - 1290
• Al-Aszraf Chalil 1290 - 1293
• An-Nasir Muhammad 1293 - 1294 (po raz pierwszy)
• Al-Adil Kitbuga 1294 - 1296
• Al-Mansur Ladżin 1296 - 1299
• An-Nasir Muhammad 1299 - 1309 (po raz drugi)
• Al-Muzaffar Bajbars 1309 - 1310
• An-Nasir Muhammad 1310 - 1341 (po raz trzeci)
• Al-Mansur Abu Bakr 1341
• Al-Aszraf Kudżuk 1341 - 1342
• An-Nasir Ahmad 1342
• As-Salih Isma'il 1342 - 1345
• Al-Kamil Szaban 1345 - 1346
• Al-Muzaffar Hadżdżi 1346 - 1347
• An-Nasir Hasan 1347 - 1351 (po raz pierwszy)
• As-Salih Salih 1351 - 1354
• An-Nasir Hasan 1354 - 1361 (po raz drugi)
• Al-Mansur Muhammad 1361 - 1363
• Al-Aszraf Szaban 1363 - 1377
• Al-Mansur Ali 1377 - 1381
• As-Salih al-Mansur Hadżdżi 1381 - 1382 (po raz pierwszy)

Burdżyci

• Az-Zahir Barkuk 1382 - 1389 (po raz pierwszy)
• As-Salih al-Mansur Hadżdżi 1389 - 1390 (po raz drugi) (Bahryta)
• Az-Zahir Barkuk 1390 - 1399 (po raz drugi)
• An-Nasir Faradż 1399 - 1405 (po raz pierwszy)
• Al-Mansur Abd-al-Aziz 1405
• An-Nasir Faradż 1405 - 1412 (po raz drugi)
• Al-Musta'in 1412 (abbasydzki kalif w Kairze , ogłoszony sułtanem)
• Al-Mu'ajjad Szajch 1412 - 1421
• Al-Muzaffar Ahmad 1421
• Az-Zahir Tatar 1421
• As-Salih Muhammad 1421 - 1422
• Al-Aszraf Barsbaj 1422 - 1437
• Al-Aziz Jusuf 1437 - 1438
• Az-Zahir Czakmak 1438 - 1453
• Al-Mansur Usman 1453
• Al-Aszraf Inal 1453 - 1461
• Al-Mu'ajjad Ahmad 1461
• Az-Zahir Chuszkadan 1461 - 1467
• Az-Zahir Jalbaj 1467
• Az-Zahir Timurbugha 1467 - 1468
• Al-Aszraf Ka'itbaj 1468 - 1496
• An-Nasir Muhammad II 1496 - 1498
• Az-Zahir Kansuh 1498 - 1500
• Al-Aszraf Dżanpulat 1500 - 1501
• Al-Adil Tumanbaj 1501
• Al-Aszraf Kansuh al-Ghauri 1501 - 1516
• Al-Aszraf Tumanbaj 1516

Bibliografia

• Józef Bielawski (red. nauk.): Mały słownik kultury świata arabskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna , 1971. 
• Andrzej Dziubiński: Afryka Północna od VII do XVI w.. W: Michał Tymowski (red.): Historia Afryki do początku XIX w.. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydaw., 1996. 
• Jerzy Hauziński : Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków : Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. . 
• Peter Malcolm Holt : Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku. (przeł.) Barbara Czarska. Warszawa: Państw. Instytut Wydawniczy, 1993. .