Maria Goeppert-Mayer
Urodzony	28 czerwca 1906 Katowice
Zmarł	20 lutego 1972 San Diego
Zawód	fizyk

Maria Göppert-Mayer lub Maria Goeppert-Mayer (ur. 28 czerwca 1906 w Katowicach , zm. 20 lutego 1972 w San Diego , Kalifornia ) – fizyk amerykański pochodzenia niemieckiego , Nagroda Nobla (fizyka, 1963 ) za "odkrycia dotyczące struktury powłok nuklearnych"^[1]. Druga w historii kobieta-laureatka Nagrody Nobla.

Biografia

Pochodziła z zasłużonej dla Śląska rodziny uczonych. Ojciec, lekarz i profesor pediatrii Friedrich Goeppert, przyczynił się do zwalczenia epidemii zapalenia opon mózgowych w Katowicach w 1905 i odkrył nowatorską metodę walki z tą chorobą, jej dziadkiem był profesor prawa Heinrich Robert Goeppert ( 1838 - 1882 ) a pradziadkiem profesor botaniki Heinrich Göppert , twórca Muzeum Botanicznego we Wrocławiu , natomiast pra-pradziadkiem profesor farmacji . Ze strony rodziny ojca, Maria stała się siódmą generacją profesorów uniwersyteckich^[2].

Jej rodzice, Fryderyk Göppert i Maria Wolf, pobrali się 19 września 1901 r. Maria Göppert-Mayer urodziła się 28 czerwca 1906 w Katowicach w domu przy ulicy Młyńskiej 5. Została ochrzczona w czynnym po dziś dzień ewangelickim kościele Zmartwychwstania Pańskiego , w tym samym w którym jej rodzice wzięli ślub.

W 1910 przeniosła się z rodzicami do Getyngi , gdzie jej ojciec otrzymał odpowiednik dzisiejszej habilitacji oraz stanowisko profesora na Georg-August Universität . Dla jej rodziców było jasne, iż będzie po maturze ( 1924 ) studiować na tym renomowanym uniwersytecie, co w owym czasie nie było dla kobiet czymś codziennym. Najpierw chciała zostać matematykiem, jednak po trzech latach zmieniła kierunek na fizykę.

W 1930 zdobyła doktorat z fizyki kwantowej . Jakie znaczenie miało wtedy centrum uniwersyteckie w Getyndze świadczy fakt, że przy jej Rigorosum byli obecni trzej nobliści: jej promotor, Max Born , James Franck i Adolf Otto Reinhold Windaus . W jej otoczeniu uczyli się, lub uczyli, również między innym Enrico Fermi , Werner Heisenberg , Paul Dirac i Wolfgang Pauli .

Po wyjściu za mąż za Josepha Edwarda Mayera (1904-1983), amerykańskiego studenta i asystenta Francka, który następnie został prezydentem amerykańskiego towarzystwa fizycznego, wyjechała w 1930 do USA gdzie urodziła dwoje dzieci – Marię Ann Wentzel i Petera Conrada. Marianne została później astronomem a Peter profesorem ekonomii.

W latach (1931-1939) wykładała bezpłatnie (w czasach światowego kryzysu gospodarczego nie było środków na jej pensje), na Johns Hopkins University (gdzie zaprzyjaźnia się z Tellerem ), a potem (1939-1946) na Columbia University . W latach 30. współpracowała ściśle z Karlem Herzfeldem . W lecie, wracała do Göttingen gdzie współpracowała z Maxem Bornem. W czasie II wojny światowej brała udział w pracy nad bombą atomową w ramach Projektu Manhattan . Od 1946 była profesorem w Institute of Nuclear Studies przy University of Chicago , gdzie pracowała z Enrico Fermi, Edward Tellerem, i Haroldem Ureyem . Pracę która przyniosła jej później Nagrodę Nobla wykonała gdy pracowała na część etatu w Argonne National Laboratory w okresie pobytu w Chicago. Od 1960 była profesorem Uniwersytetu Kalifornijskiego w La Jolla, San Diego .

Chociaż opuściła Śląsk w trzecim roku życia i nigdy już tam nie powróciła, zajmowała się m.in. pomocą dla śląskich uchodźców w USA po II wojnie światowej oraz wspierała organizację Górnoślązaków w Pensylwanii – World Association of Upper Silesians. W 1967 przebywała w Warszawie w związku z obchodami 100-lecia urodzin Marii Skłodowskiej-Curie . Zapytana wtedy przez sekretarza naukowego PAN prof. Henryka Jabłońskiego czy ma jakieś szczególne życzenia, odparła bez namysłu chcę zobaczyć Katowice. Nie zobaczyła.

Zmarła na atak serca i została pochowana na cmentarzu El Camino Memorial Park w San Diego.

Osiągnięcia naukowe i spuścizna

Maria Goeppert-Mayer w czasie ceremonii wręczenia Nagrody Nobla (z królem Gustawem Adolfem)

Krater Goeppert-Mayer na Wenus , średnica ok. 35 km, na stereoskopowym zdjęciu radarowym sondy Magellan

Zajmowała się przede wszystkim teorią jądra atomowego . Wraz z Hansem Jensenem opracowała model powłokowy jądra atomu, za co została wyróżniona Nagrodą Nobla w 1963. Wraz z nią wyróżnieni zostali Jensen oraz – niezależnie – Eugene Wigner . Maria Geoppert-Mayer była drugą w historii kobietą (po Marii Curie ) wyróżnianą Nagrodą Nobla.

Była autorką m.in.:

• Statistical Mechanics (1940, z mężem)
• The Elementary Theory of Nuclear Shell Structure (1951, z Jensenem)

Model Marii Goeppert-Mayer wyjaśnia dlaczego jądra atomowe są szczególnie stabilne kiedy posiadają pewne szczególne liczby nukleonów ( liczba magiczna ). Wbrew panującemu wtedy przekonaniu, Maria zaproponowana model z zamkniętymi powłokami z parami protonów i neutronów sprzężonych mechanizmem zwanym spinowym sprzężeniem orbitalnym. Maria sama opisała to elegancko w następujący sposób:

W swojej pracy doktorskiej (1931), Maria wskazała teoretycznie na możliwość molekularnej absorpcji dwufotonowej. Zjawisko to zostało potwierdzone dopiero w latach 1960. (z użyciem nowo-odkrytych wtedy laserów). Ta dziedzina optyki nieliniowej , która zapoczątkowała Maria, jest obecnie przedmiotem dużego zainteresowania ze względu na swoje potencjalne "trójwymiarowe" zastosowania (np. do zapisu w nośnikach danych o terabajtowych pojemnościach). Jednostka przekroju czynnego absorpcji dwufotonowej jest nazwana jednostką Göppert-Mayer (GM).

W latach 40. i we wczesnych latach 50., pracując dla Tellera, Maria opracowała równania w dziedzinie nieprzezroczystości optycznej (ang: optical opacity), które następnie zostały użyte w projekcie bomby termojądrowej (pierwsza detonacja w 1952 roku).

Amerykańskie Towarzystwo Fizyczne utworzyło po jej śmierci wyróżnienie nazwane jej imieniem^[3], którym wyróżnia młode pracowniczki naukowe fizyki na początku ich kariery. Wiąże się z nim nie tylko uznanie, lecz również pieniądze na badania i wsparcie w przyszłej pracy naukowej.

Imię Marii Goeppert-Mayer nosi m.in. jedna z sal wykładowych Wydziału Fizyki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; została także uczczona skromną tablicą pamiątkową na ścianie katowickiego domu, w którym się urodziła. Jej imieniem nazwana została też jedna z ulic w centrum Katowic.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• sylwetka uczonej z podkreśleniem związków z Katowicami
• Fotografie w serwisie "Google Image"