Maria Konopnicka
Maria Konopnicka, fotografia , około 1885
Imiona i nazwisko	Maria Stanisława Konopnicka
Data i miejsce urodzenia	23 maja 1842 Suwałki
Data i miejsce śmierci	8 października 1910 Lwów
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Styl	realizm
Ważne dzieła	Rota
Muzeum artysty	Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach [1]
Teksty na Wikiźródłach

Dworek z parkiem w Żarnowcu, muzeum.

Maria Stanisława Konopnicka z domu Wasiłowska, ps. Jan Sawa, Marko, Jan Waręż (ur. 23 maja 1842 w Suwałkach , zm. 8 października 1910 we Lwowie ) – polska poetka i nowelistka okresu realizmu , krytyk literacki, publicystka, tłumaczka i działaczka na rzecz praw kobiet.

Życiorys

Dzieciństwo

Była córką Józefa Wasiłowskiego i Scholastyki z Turskich. Wasiłowscy przybyli do Suwałk w 1841 z pierworodną córką Wandą Zenobią, urodzoną rok wcześniej w Warszawie i zamieszkali w domu rejenta Jana Zapiórkiewicza przy dzisiejszej ul. Kościuszki 31 (wówczas Petersburskiej). W czasie pobytu w Suwałkach Wasiłowskim urodziło się jeszcze czworo dzieci: Jan Jarosław, Laura Celina, Zofia, Jadwiga Julia. Zofia zmarła nazajutrz po urodzeniu i została pochowana na suwalskim cmentarzu.

W 1849, kiedy Maria miała siedem lat, rodzina Wasiłowskich przeniosła się do Kalisza i zamieszkała na Warszawskim Przedmieściu , w mieszkaniu na parterze pałacu Puchalskich^[1] przy dzisiejszym pl. Jana Kilińskiego 4 (wówczas Stawiszyńskim Przedmieściu), naprzeciw fabryki Beniamina Repphana . Matka Marii Konopnickiej zmarła w 1854 i została pochowana na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu . Ojciec Marii był prawnikiem, obrońcą Prokuratorii Generalnej i Patronem Trybunału cywilnego, znawcą i miłośnikiem literatury. Wychowywał córki w tradycji chrześcijańskiej, bez kobiecego wpływu. Atmosfera powagi, żarliwego patriotyzmu i surowych nauk moralnych miała duży wpływ na Marię. W latach 1855–1856 uczyła się z siostrą na pensji u sióstr sakramentek w Warszawie i tam zetknęła się z Elizą Pawłowską, późniejszą Orzeszkową . Przyjaźń ich, scementowana wspólnymi zainteresowaniami literackimi, przetrwała całe życie Marii.

Jej jedyny brat Jan^[2], student politechniki w Liege , poległ 19 lutego 1863 w powstaniu styczniowym pod Krzywosądzem , w pierwszej bitwie oddziału, w którym służył.

Młodość i początki twórczości

Konopnicka wyszła za mąż we wrześniu 1862 roku. Zaraz po ślubie wyjechała z Kalisza , zamieszkując w Bronowie k. Poddębic , a potem w Gusinie na terenie ówczesnej guberni kaliskiej (dziś województwo łódzkie). Małżeństwo pod koniec 1863 roku i na początku 1864 roku spędzało czas z pierworodnym synem Tadeuszem za granicą, w Wiedniu i Dreźnie . W czasie dziesięciu lat małżeństwa Maria urodziła ośmioro dzieci, dwoje z nich zmarło zaraz po urodzeniu. W 1876 roku poetka rozstała się z mężem. Po kilku latach, w 1878 roku nagle zmarł jej ojciec. W tym też roku zaczęła uczestniczyć w konspiracyjnych i jawnych akcjach społecznych. W 1877 roku przeniosła się z dziećmi do Warszawy, gdzie mieszkała do roku 1890 . Pracowała w stolicy jako korepetytorka. W 1882 roku wyjeżdżała do Austrii i Włoch , w 1884 roku w Czechach poznała J. Vrchlickiego, z którym nawiązała korespondencję. W latach 1884- 1886 redagowała pismo dla kobiet "Świt", próbując zradykalizować jego program, wywołała sprzeciw opinii zachowawczej i cenzury.

Na 25-lecie pracy pisarskiej (1903) Konopnicka otrzymała w darze narodowym dworek w Żarnowcu koło Krosna na Pogórzu Karpackim . Stąd odbywała podróże głównie do Włoch, ale także do Niemiec , Austrii i Szwajcarii . Od 1900 roku pozostawała w głębokiej przyjaźni z artystką i literatką Marią Dulębianką ^[3], której udostępniła pracownię w swoim dworku.

Konopnicka współpracowała z wydawnictwami, prasą krajową, organizacjami społecznymi trzech zaborów, a także uczestniczyła w międzynarodowym proteście przeciwko prześladowaniu dzieci polskich we Wrześni (1901–1902). Brała udział w walce o prawa kobiet, akcji potępiającej represje władz pruskich, w pomocy na rzecz więźniów politycznych i kryminalnych.

Życie literackie

Debiutowała w prasie jako poetka w roku 1870 . Umiłowanie natury miało wpływ na jej twórczość. Pierwszym jej utworem był wiersz pt. Zimowy poranek. Utwór ten został dobrze przyjęty. Miastu Kalisz poświęciła trzy utwory poetyckie: dwa zatytułowane Kaliszowi (1888 i 1907 ) i Memu miastu (1897).

Cykl lirycznych wierszy "W górach" zamieścił w rok później "Tygodnik Ilustrowany". Bardzo szybko jej twórczość poetycka przepełniona patriotyzmem i szczerym liryzmem, stylizowana "na swojską nutę" zdobyła powszechne uznanie. W latach 1881, 1883 i 1886 ukazały się trzy kolejne serie jej poezji.

W latach 1884–1887 redagowała pismo dla kobiet "Świt". Współpracowała z tygodnikiem emancypantek Bluszcz . Pierwszy tomik Poezji wydała w roku 1881, następne ukazywały się w latach: 1883, 1887, 1896.

Nowele pisała od początku lat osiemdziesiątych XIX wieku aż do śmierci. Zaczęło się od dziennikarskich doświadczeń Konopnickiej, w czasie redagowania przez nią "Świtu". Początkowo czerpała inspiracje z doświadczeń Prusa, Orzeszkowej, a następnie rozwinęła własne pomysły w dziedzinie małych form. Nowela Dym opublikowana została w roku 1893.

Maria Konopnicka zajmowała się także krytyką literacką, którą uprawiała od roku 1881 , początkowo na łamach Kłosów, Świtu, "Gazety Polskiej", "Kuriera Warszawskiego", następnie w wielu innych pismach. Do 1890 roku przeważały artykuły recenzyjne o tekstach współczesnych autorów polskich i zagranicznych. Konopnicka jest znana z części swojego dorobku obejmującego prozę i tworzonego dla dzieci. Utwory Konopnickiej dla dzieci ogłaszane od roku 1884 , eliminujące natrętny dydaktyzm, rozbudzające wrażliwość odbiorców były nowością w tej dziedzinie pisarstwa.

Już jako znana pisarka Konopnicka powróciła do wspomnień z lat dzieciństwa spędzonych w Suwałkach. Poświęciła im dwa utwory: Z cmentarzy i Anusia.

Około roku 1890 pojawiły się w poezji Konopnickiej nowe zainteresowania tematyczne, zwłaszcza dziełami kultury europejskiej oraz nowe sposoby nawiązań do tradycji.

W 1908 w Przodownicy Konopnicka opublikowała " Rotę" , jedną z najważniejszych polskich pieśni patriotycznych.

Utwory Konopnickiej zawierają protest przeciwko niesprawiedliwości społecznej oraz ustrojowi niosącemu ucisk i krzywdę. Nacechowane są patriotyzmem, liryzmem i sentymentalizmem.

Śmierć pisarki

Grób Marii Konopnickiej

Maria Konopnicka zmarła na zapalenie płuc 8 października 1910 we Lwowie. Została pochowana 11 października 1910 na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie , w Panteonie Wielkich Lwowian (II rondo, 5 aleja). Pogrzeb, zorganizowany przez Marię Dulębiankę , stał się wielką manifestacją patriotyczną, w której udział wzięło blisko 50 000 osób. Popiersie nagrobne wykonała Luna Drexlerówna , na cokole wyryto fragment wiersza Konopnickiej Na cmentarzu:

...Proście wy Boga o takie mogiły,
Które łez nie chcą, ni skarg, ni żałości,
Lecz dają sercom moc czynu, zdrój siły
Na dzień przyszłości...^[4]

Zniszczone podczas II wojny światowej popiersie Konopnickiej zostało odtworzone w okresie powojennym.

Społeczność Suwałk zorganizowała wieczór poświęcony jej twórczości i zapoczątkowano zbiórkę pieniędzy na tablicę pamiątkową. Władze carskie sprzeciwiały się tej inicjatywie. Dopiero w 25-lecie śmierci, 8 października 1935 roku, na ścianie domu, w którym urodziła się poetka, umieszczono pamiątkową tablicę. W lutym 1957 roku powołano Muzeum Marii Konopnickiej, a otwarcie ekspozycji nastąpiło 15 września 1960 roku, po przeprowadzeniu prac remontowych i konserwatorskich. W centrum Suwałk postawiono poetce pomnik. Postawiono również pomnik we Wrześni i Kaliszu (w 1969 roku).

Twórczość

Zbiory nowel

• Cztery nowele ( 1888 )
• Moi znajomi ( 1890 )
• Dym
• Na drodze
• Nowele
• Ludzie i rzeczy
• Na normandzkim brzegu
• Mendel Gdański
• Miłosierdzie gminy
• Nasza szkapa

Dla dzieci

• Śpiewnik dla dzieci
• O Janku Wędrowniczku ( 1893 )^[5]
• O krasnoludkach i sierotce Marysi ( 1896 )^[5]
• Na jagody ( 1903 )
• Nasza szkapa

Zbiory wierszy

• Śpiewnik historyczny ( 1904 )

Wiersze (wybór)

• Zimowy poranek ( 1870 )
• Kaliszowi ( 1888 i 1907 )
• Memu miastu ( 1897 )
• Rota ( 1908 )
• Stefek Burczymucha
• Wolny najmita
• W poranek
• Tęsknota
• Noc
• Kubek
• " Jaś nie doczekał"

Poematy

• Pan Balcer w Brazylii ( 1910 )

Przekłady

• poezje Heinricha Heinego
• Edmondo De Amicis Serce
• Edmond Rostand Cyrano de Bergerac (współprzekład)

Upamiętnienie

• Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej na cześć pisarki jeden z kraterów na Wenus został nazwany Konopnicka .
• Szlak pieszy im. Marii Konopnickiej – Szlak wiedzie przez miejscowości związane z pobytem Marii Konopnickiej na ziemi poddębickiej w latach 1862–1872

Gdańsk

Bydgoszcz

Warszawa

Warcino

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Utwory Marii Konopnickiej w serwisie Wolne Lektury
• Akt urodzenia Marii Konopnickiej z dnia 23 IX 1842 roku
• Listy Marii Konopnickiej do Michała Radziwiłła z lat 1884-1902