|
marksizm
marksizm - w wąskim tego słowa znaczeniu światopogląd wywodzący się z pism Karola Marksa, czasami błędnie utożsamiany z materializmem dialektycznym.
Inspiracje
Myśl Marksa rozwijała się pod wpływem dwóch sprzecznych tendencji – determinizmu i aktywizmu. Z jednej strony Marks wierzył, że historią i rozwojem społeczeństw rządzą prawa deterministyczne, a studiowanie historii pozwoli poznać je i przewidywać przyszłe zmiany, z drugiej zaś uważał, że mimo wszystko można tę historię zmieniać – filozofowie dotąd tylko objaśniali świat, chodzi jednak o to, by go zmieniać.
Źródła marksizmu
Teoria Marksa, nazwana przezeń "materializmem historycznym", a przez Engelsa "socjalizmem naukowym" lub "materializmem dialektycznym", opiera się na heglowskiej tezie, że historia przejawia się w dialektyce – ścieraniu się przeciwstawnych sił. Hegel był filozofem idealistycznym i uważał, że świat materialny jest światem pozorów, natomiast rzeczywistość jest idealna. Marks zaadaptował na potrzeby swojego systemu pojęcie dialektyki, odrzucił jednak idealizm Hegla. Kontynuował tu materialistyczne idee Ludwika Feuerbacha. Podobnie jak Hegel i inni filozofowie, Marks odróżniał pozory od rzeczywistości, jednak jego zdaniem tylko uwarunkowane historycznie i społecznie ideologie uniemożliwiają ludziom jasny ogląd warunków materialnych w jakich żyją.
Ważny wpływ na poglądy Marksa wywarło dzieło Engelsa Położenie klasy robotniczej w Anglii w 1844 roku (1845), które nasunęło Marksowi koncepcję walki klasowej i pogląd, że klasa robotnicza jest siłą społeczną, która dokona rewolucji.
Najważniejsze pojęcia
Marks rozważał problem alienacji – dokonując kolejnego zapożyczenia od Hegla dokonał jego reinterpretacji w duchu materializmu. Według Marksa sytuacja, gdy ktoś rezygnuje z własnej siły roboczej – własnej zdolności przekształcania świata – jest równoznaczne z alienacją swojej natury. Marks opisał formę alienacji jako fetyszyzm towarowy – jego zdaniem ludzie nabierają przekonania, że rzeczy, które wytwarzają, oraz narzędzia produkcji mają samoistną wartość, a nie włożona w produkty siła robocza i wtedy sprowadzają stosunki społeczne do wymiany handlowej.
Rola ideologii
"Cierpienie religijne jest jednocześnie wyrazem rzeczywistego cierpienia i protestem przeciw niemu. Religia jest ulgą dla udręczonego stworzenia, sercem w świecie pozbawionym serca i duszą pośród bezdusznych warunków. Religia jest opium ludu."
Marksowska krytyka kapitalizmu
Marks twierdził, że alienacja siły roboczej (i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy praca sama stała się dobrem – gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie (czyli – nie sprzedają wytworów pracy, ale samą pracę). W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał "proletariuszami", a tych, którzy kupują siłę roboczą – "kapitalistami" lub "burżuazją".
Marks odróżniał kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym. Ponieważ prawo popytu i podaży działa tylko w obrębie jednego rynku, częstokroć występuje różnica wartości tego samego dobra na różnych rynkach i handlarze starają się wykorzystywać te różnice. Kapitaliści natomiast wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych przez nią dóbr i nazwał tę różnicę wartością dodatkową. To właśnie wartość dodatkowa jest źródłem zysku kapitalisty.
Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz że wzrostem gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie co umożliwi kapitalistom inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii.
Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej, długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów.
Rewolucja społeczna
Koncepcja rewolucji społecznej Marksa nie odrzuca drogi pokojowej, jak i wystąpienia zbrojnego. Podkreśla jednak, że jest to głęboki przewrót w ekonomicznym, politycznym i ideologicznym życiu społecznym. Rewolucja ma szanse powodzenia w krajach dobrze rozwiniętych gospodarczo, krajach kapitalistycznych, gdzie masy robotników są największe, bo to na nich opiera się ciężar jej wywołania. Celem rewolucji socjalistycznej jest obalenie istniejących stosunków władczych i powołanie do życia państwa socjalistycznego będącego tworem przejściowym w budowie komunistycznego świata. Zwycięstwo rewolucji jest nieuchronne.
"Komuniści uważają za niegodne ukrywanie swych poglądów i zamiarów. Oświadczają oni otwarcie, że cele ich mogą być osiągnięte jedynie przez obalenie przemocą całego dotychczasowego ustroju społecznego. Niechaj drżą panujące klasy przed rewolucją komunistyczną. Proletariusze nie mają w niej nic do stracenia prócz swych kajdan. Do zdobycia mają cały świat." (Manifest komunistyczny).
ZSRR
W 1917 roku, podczas pierwszej wojny światowej w Rosji carskiej doszło do rewolucji. W jej wyniku przywódca radykalnego nurtu w rosyjskiej socjaldemokracji, określanego jako "bolszewicy", Włodzimierz Lenin, przejął władzę, ustanawiając państwo, które nazywało się "socjalistycznym" (Rosję Radziecką) – później w wyniku dodania kolejnych republik radzieckich, wykształcił się ZSRR. Wielu marksistów, takich jak Karl Kautsky, główny teoretyk tego nurtu po śmierci Marksa i Engelsa, odmawiało jednak ZSRR tego miana i wskazywało, że niedemokratyczny charakter państwa radzieckiego jest sprzeczny z koncepcją socjalizmu, a próba jego budowy w kraju niedorozwiniętym gospodarczo jest sprzeczna z założeniami materializmu historycznego i skazana na porażkę.
Bolszewicy postanowili zlikwidować klasy wyzyskujące (burżuazję, obszarników) oraz wprowadzić państwową własność i zarządzanie gospodarką. Polityczne organizacje współdziałające z bolszewikami i przyjmujące platformę leninowską określały się jako "komunistyczne". Organizacje inspirujące się marksizmem i krytyczne wobec ZSRR określa się dla odróżnienia jako "socjalistyczne".
Współczesność w Polsce
W Polsce marksizm jest obecnie filozofią mało popularną, chociaż nadal powstają na jego temat prace. Działa również założone w Warszawie w 1990 roku Stowarzyszenie Marksistów Polskich, którego przewodniczącym był prof. Jarosław Ładosz, jeden z głównych marksistów w PRL. Do nielicznej grupy akademików przyznających się do tradycji marksistowskiej należeli w III RP: prof. Jacek Tittenbrun, prof. Stanisław Kozyr-Kowalski, dr Piotr Kendziorek, dr August Grabski, dr Jan Sowa.
Inne hasła zawierające informacje o "marksizm":
Religioznawstwo
badaczy. W szczególności badacze
marksistowscy
, nacechowani skrajnym empiryzmem uzależnieni byli od paradygmatów marksizmu, co skompromitowało wyjątkowo szybko ich dokonania na tym polu. Należy zaznaczyć, ...
Mao Zedong
...
Anarchizm
społeczny5.1 Okres I Międzynarodówki5.2 Komuna Paryska5.3 Anarchokomunizm i "propaganda czynem"5.4 Anarchizm a marksizm5.5 Ruch związkowy5.6 Rewolucje z początków XX w.5.7 Rewolucja w Hiszpanii5.8 Ruch ...
Włodzimierz Lenin
a rewizjonizm" (
1908
), w którym wskazał na źródła i podstawowe założenia krytyków marksizmu.Pod koniec
1908
przeniósł się do
Paryża
, gdzie oddał się studiom nad ...
André Breton
partii, na odzyskanie swoich rozproszonych sił psychicznych w celu pogodzenia
freudyzmu
z
marksizmem
w służbie
proletariatu
.Breton potępia cenzurowanie przez partię działalności poetyckiej, która dotknęła ...
Społeczeństwo masowe
pracy na zmechanizowaną i monotonną. Społeczeństwo masowe jest zatomizowane. Zobacz też
szkoła frankfurcka
,
marksizm
José Ortega y Gasset
Literatura
Adorno, T.
&
Horkheimer, M.
; The culture industry. ...
Polityka ukrainizacji w USRR w latach 1923-1929
zapoczątkował
Wolną Akademię Proletariackiej Literatury
(WAPLITE), stowarzyszenie pisarzy ukraińskich utożsamiających się z
marksizmem
, lecz dążących do upowszechniania na Ukrainie wzorców zaczerpniętych z literatury zachodnioeuropejskiej, ...
Ludwik Gumplowicz
że poglądy Ludwika Gumplowicza leżą, w płaszczyźnie
ideologicznej
, pomiędzy
społecznym darwinizmem
a
marksizmem
. Gumplowicz był przeciwnikiem jednej i drugiej ideologii, a równocześnie był z ...
Aleksandra Jasińska-Kania
1949-1954. W latach 60. zaangażowana w rozwijanie postulowanej przez
Juliana Hochfelda
koncepcji "
marksizmu
otwartego". W roku 1967 obroniła doktorat "
Karol Marks
a problemy
alienacji
...
Steven Michael Lukes
polityki, w której koncentruje się na badaniu
władzy
. Zajmuje się także filozofią
marksizmu
i innych nurtów socjalistycznych, historią idei, w szczególności zaś myślą polityczną ...
Inne lekcje zawierające informacje o "marksizm":
136 Przemiany demograficzne, społeczne i gospodarcze na świecie w XIX w. (plansza 12)
...
23. Socjaldemokracja (plansza 4)
niewielka (na przykład w krajach skandynawskich oraz w Wielkiej Brytanii, gdzie zresztą marksizm nigdy nie zyskał popularności).
Rewolucyjna taktyka marksizmu została zakwestionowana w Niemczech przez ...
23. Socjaldemokracja (plansza 3)
pochodzi od łacińskiego słowa socialis, czyli społeczny). Jego najpopularniejszą wersją stał się marksizm - doktryna stworzona przez niemieckiego filozofa i ekonomistę Karola Marksa (1818-1883). ...
|
