Pomnik małżeństwa monogamicznego na pl. Kaszubskim w Gdyni

Monogamia ( gr . μονογαμία, od μόνος monos "jedyny" i γαμέω gameo "zawieram małżeństwo"; jednożeństwo) – małżeństwo jednego mężczyzny i jednej kobiety . Socjobiolodzy uznają monogamię za podstawowy model stosunków panujących między ludźmi, skłaniają się jednak ku kwalifikacji: "monogamia ze skłonnością do zdrady"^[].

Historia

Związki monogamiczne były i są główną formą małżeństw wśród społeczeństw zbieracko-łowieckich (gdzie tylko około 15% mężczyzn posiada więcej niż jedną żonę)^[].

Monogamia była również szanowana w starożytnych cywilizacjach Bliskiego Wschodu. Mimo iż istniały liczne wyjątki, była ona normą życia rodzinnego starożytnych społeczeństw tego regionu^{[1] [2]}.

Starożytny Egipt

Zachowane świadectwa na temat struktury rodzinnej w Egipcie zdają się wskazywać na to, że "gospodarstwo małżeńskie" było podstawą egipskiego społeczeństwa. Zdarzały się przypadki w Starym i Średnim Państwie, że bogatszy mężczyzna miał więcej żon, jednak monogamia była normą. W przypadku kryzysu małżeńskiego, żona mogła dać rozwód mężowi, by nie tolerować drugiej żony. Z drugiej strony finansowe zobowiązania wobec pierwszej żony i jej dzieci sprawiały, że mąż nie mógł pozwolić sobie na drugą żonę o tym samym statusie^[3]. Ważnym powodem rozwodu była bezpłodność żony, choć Napomnienia Ankszeszonka (Ankhsheshonq) - jedno z dzieł egipskiej literatury mądrościowej, podobne do Napomnień Amenemopeta i analogiczne do ksiąg dydaktycznych (mądrościowych) Starego Testamentu - stwierdza, że porzucanie kobiety z tego powodu jest niewłaściwe. Idealny Egipcjanin, ukazany w tekstach Napomnień oraz w oficjalnej sztuce , to człowiek oddany swej rodzinie, żonie i dzieciom, i szanujący swych rodziców. Zazwyczaj, na płaskorzeźbach grobowych urzędnika przedstawiano razem ze wspierającą go małżonką. Podpis: Jego żona (imię), jego ukochana jest standardową formułą, służącą do jej rozpoznania^[4].

Starożytna Babilonia

Kodeks Hammurabiego obowiązujący w Babilonii ok. 1700 r. przed Chr., bronił małżeństwa monogamicznego: dozwalał pojąć drugą żonę jedynie w przypadku niepłodności, i tylko jedną konkubinę (chyba, że była niepłodna), która nie miała praw równych żonie. Zwyczaje te później się rozluźniły jak świadczy o tym Zbiór praw asyryjskich, pod koniec II w. przed Chr.^[1][5]

Hetyci

Nasz wiedza o sytuacji rodzinnej Hetytów pochodzi z prawodawstwa hetyckiego. Nie zachowały się niestety kontrakty ślubne czy akta adopcyjne. Zachowane dokumenty potwierdzają, że wśród zwykłej ludności podstawową formą małżeństwa była monogamia. Nie należy wykluczać wyjątków. Na podstawie porównań z innymi społeczeństwami, można przypuszczać że także u Hetytów istniał lewirat . Praktyka zawierania małżeństw przez członków rodziny królewskiej pozwala domyślać się, że prawdopodobnie w świecie hetyckim istniała także poligamia.^[6]

Izrael

W Izraelu panowała względna monogamia, ale mniej rygorystycznie niż w zwyczajach mezopotamskich tamtych czasów. Świadczą o tym archiwalne teksty z Ugaryt . Zarówno opowiadania ugarytyjskie, jak i biblijne potwierdzają pogląd, że w okresie późnej epoki brązu i epoki żelaza na terenach Syro - Palestyny monogamia była normą^[7].

• W najwcześniejszym okresie. Abraham ma początkowo tylko jedną żonę, dopiero z powodu niepłodności poślubia niewolnicę Hagar. Ma też jedną konkubinę, Keturę (Rdz 25,1). Inni patriarchowie Nahor – jedna żona i jedna konkubina (Rdz 22, 20-24). Podobnie Elifaz (Rdz 36, 11n). Ale Jakub poślubia dwie siostry Leę i Rachelę (Rdz 29,15-30; 30,1-9). Ezaw ma trzy żony (Rdz 26, 34; 28,9; 36,1-5).

• W epoce Sędziów. Gedeon miał wiele żon (Sdz 8,30n). Bigamia uznana za stan legalny (Pwt 21, 15-17), ale najprawdopodobniej nie była aż tak częsta.

• W epoce królewskiej. Królowie mają nieraz haremy, ale wśród zwyczajnych ludzi Księgi Samuela i Królewskie, opowiadające o całym okresie Monarchii, nie odnotowują żadnego przypadku bigamii, z wyjątkiem ojca Samuela z czasów sędziow. Podobnie księgi mądrościowe, odzwierciedlające społeczność Izraela tamtych czasów nie mówią o poligamii. Przeciwnie fragmenty o kobietach i ognisku domowym można rozumieć w kontekście monogamicznej rodziny (Prz 5,15-1; Koh 9,9; Syr 26, 1-4, Prz 31, 10-31). Podobnie Księga Tobiasza . Tak też jako symbol przymierza Boga z Izraelem ukazują małżeństwo Prorocy ^[1].

Starożytna Grecja

Również w Starożytnej Grecji broniono monogamicznej instytucji małżeńskiej. W Atenach prawo było rygorystyczne do tego stopnia że nie tylko same prostytutki oraz hetery , będące swego rodzaju konkubinami, nie miały praw obywatelskich, lecz również ich potomstwo - nawet jeśli ojciec był obywatelem i chciał je oficjalnie uznać, nie mogło uzyskać praw obywatelskich^[8].

Starożytny Rzym

Obrona monogamii jest widoczna w okresie panowania Juliusza Cezara , który w obliczu upadku instytucji rodzinnej oraz zmniejszania się populacji arystokracji i obywateli rzymskich w stosunku do ludności napływowej, ustanowił drakońskie prawa broniące małżeństwa, noszące nazwę Lex Julia de maritandis ordinibus (Prawo Juliusza o stanie małżeńskim) oraz Lex Julia de adulteriis et de pudicitia (Prawo Juliusza o cudzołóstwie i wstydliwości) z lat 18-17 r. przed. Chr. Skazywały one np. osoby, które popełniły zdradę małżeńską na zesłanie na dwie osobne wyspy na Morzu Śródziemnym , a także dawały ojcu niewiernej żony prawo do zabicia cudzołożnej córki i jej kochanka - jeśli dokonali zdrady małżeńskie w domu rodzinnym. Ustawy te zostały złagodzone w 9 r. po Chr. przez Lex Papia Poppaea^[9]

Starożytne Chrześcijaństwo

Monogamiczność małżeństwa, przywrócona przez Jezusa, była w Kościele od początku interpretowana jako naturalna dla człowieka. Ukazywał ja jako rzeczywistość bezwzględnie przestrzeganą w Kościele św. Justyn (ok. 100 -ok. 165 ). Nauczał on, że grzech niewierności zaczyna się w sercu, zgodnie ze słowami Mistrza. Grzesznikami są więc nie tylko ci, którzy według prawa ludzkiego zawierają drugie małżeństwo, ale również ci, którzy pożądliwie patrzą na kobietę^[10]. Orygenes ( 186 - 254 ) zaliczał do grupy chrześcijan nieoświeconych wewnętrznie nie tylko osoby wstępujące w nowy związek po rozwodzie, ale także te osoby, które zostawszy wdowami lub wdowcami nie potrafiły żyć w ewangelicznej powściągliwości i wstępowały ponownie w związek małżeński. Według Aleksandryjczyka drugi związek nie jest bowiem zgodny z naturą Adama, pierwszego człowieka. Nie mógłby on powiedzieć o drugiej żonie: Ta dopiero jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała! (Rdz 2,23). Również Abraham i Jakub, mimo iż mieli więcej żon, do grobu złożeni zostali jedynie z pierwszymi żonami^[11]. Monogamiczność związku małżeńskiego była dla chrześcijan też konsekwencją tego, że małżeństwo ochrzczonych jest sakramentem , czyli znakiem łaski i miłości Bożej obecnej w związku Chrystusa i Kościoła. Jak miłość między Zbawicielem i odkupionymi ludźmi zgromadzonymi we wspólnocie Kościoła jest wyłączna, tak wyłączna jest sakramentalna miłość męża, znaku Chrystusa, i żony, znaku Kościoła. Augustyn z Hippony ( 354 - 430 ) pisał, że Co jest wielką tajemnicą (sacramentum) w Chrystusie i Kościele, to w każdym poszczególnym mężu i żonie jest skromną tajemnicą (sacramentum minimum) nierozerwalnego związku^[12]. Podobnie nauczał św. Jan Chryzostom (350-407)^[13].

Chrześcijaństwo

W Kościele katolickim i Kościele prawosławnym jedynie taki związek małżeński może posiadać charakter sakramentu. Wszelkie inne niż tego rodzaju związki są w świetle Ewangelii i prawa kościelnego niegodziwe i grzeszne (por. Mk 10, 6-9; Łk 16, 18). Respektowanie zasad monogamii w praktyce życia wymaga od chrześcijan odpowiedniej kultury sumienia i woli ^[14].

Zobacz też

• bigamia , poligamia , poliandria , poligynia , poliandria w Tybecie .

Przypisy