Mordechaj Anielewicz,
ps.
Marian, Malachi, Aniołek (ur.
1919
lub
1920
w
Wyszkowie
, zm.
8 maja
1943
w
Warszawie
) - dowódca
Żydowskiej Organizacji Bojowej
(ŻOB) podczas
powstania w getcie warszawskim
.
Życiorys
Pochodził z żydowskiej rodziny mieszkającej na warszawskim
Powiślu
. Jego ojciec Abram prowadził tam sklep, z którego utrzymywał rodzinę. Mordechaj ukończył prywatne Męskie Gimnazjum "Loar" na
Nalewkach
, gdzie w 1938 roku zdał maturę. W czasie nauki od 1934 roku należał do
lewicowo
-
syjonistycznej
organizacji skautowskiej
Ha-Szomer Ha-Cair
a od 1937 roku był dowódcą oddziału (gdudu)
hufca
"Bechazit" i członkiem komendy warszawskiej HC, a w 1939 roku wszedł do Komendy Naczelnej. W życiu prywatnym wielokrotnie, aby zarobić na chleb, musiał trudnić się handlem obwoźnym. W jednej z anegdot powojennych Anielewicz przedstawiany był jako jeden z pomysłodawców procesu "odświeżania ryb" przy pomocy środków chemicznych, co zapewniało sprzedaż przeterminowanych artykułów. Wyróżniał się spośród tłumu niezwykłą ambicją, sprytem i przedsiębiorczością, co wykazał także podczas II wojny światowej.
W czasie
kampanii wrześniowej
wraz ze swymi podwładnymi z organizacji Ha-Szomer Ha-Cair usiłował przedostać się do
Rumunii
, ale przeszkodziły mu w tym władze
radzieckie
. Anielewicz wrócił do Warszawy i kontynuował swoją działalność w Komendzie Naczelnej Ha-Szomer Ha-Cair. Bardzo szybko włączył się także do redagowania pisma Neged Hazerem (
pol.
"Pod prąd") i od 1940 roku był jej współredaktorem. Kiedy znalazł się w
warszawskim getcie
, zaczął wiosną 1942 roku współorganizować żydowski
Blok Antyfaszystowski
- organizację działającą w gettach
Generalnego Gubernatorstwa
i
Śląska
.
Początkowo był w kierownictwie Ha-Szomer Ha-Cair (która ostatecznie weszła w skład ŻOB), zaangażowanej w przerzucanie ludzi poza okupowaną Europę, wrócił jednak do warszawskiego getta, aby przeciwdziałać wywożeniu Żydów do
Treblinki
.
W dniu 2 grudnia 1942 roku został komendantem
Żydowskiej Organizacji Bojowej
. W dniach 18-21 stycznia 1943 roku kierował pierwszą zbrojną samoobroną w getcie warszawskim.
W dniu 19 kwietnia 1943 roku stanął na czele ŻOB podczas
powstania w getcie warszawskim
. Zginął 8 maja 1943 roku wraz z większością reszty dowództwa ŻOB w
bunkrze przy ul. Miłej 18
. Z jednego z ostatnich meldunków ŻOB-u można się dowiedzieć, ze to on właśnie dał sygnał do zbiorowego
samobójstwa
, by nie wpaść w ręce Niemców. Wraz z nim samobójstwo popełniło jeszcze 80 powstańców, w tym jego dziewczyna Mira Fuchrer.
Odznaczenia i upamiętnienie
Rozkazem L.400/BP z dnia 25 lipca 1944 r.
Komendy Głównej AK
pośmiertnie odznaczony
Krzyżem Walecznych
, a w 1945 rok władze
Ludowego Wojska Polskiego
przyznały mu
Krzyż Grunwaldu III klasy
.
Jeszcze w trakcie wojny jego imieniem nazwano oddział partyzancki
Gwardii Ludowej
utworzony z uczestników powstania zbiegłych z getta warszawskiego.
W 1953 r. dawną ul. Gęsią w Warszawie przemianowano na
ul. Mordechaja Anielewicza
. Imię Mordechaja Anielewicza nosi także
kibuc
Yad Mordechai
w
Izraelu
, powstały w 1943 r.
W Wyszkowie, przy moście na Bugu, w miejscu gdzie stał dom, w którym urodził się Anielewicz, znajduje się poświęcony mu pomnik z napisami w językach
polskim
,
hebrajskim
i
angielskim
. Upamietniony został też pomnikiem w kibucu jego imienia, a także na płaskorzeżbie w
Pomniku Bohaterów Getta w Warszawie
.
Memoriał w
Wyszkowie
w miejscu narodzin Anielewicza | | Anielewicz i Mira Fuchrer, malarz: Shimon Garmize |
Bibliografia
- "Das Lied ist geschrieben mit Blut und nicht mit Blei": Mordechaj Anielewicz und der Aufstand im Warschauer Ghetto. 2003. . Wydawnictwo: Sabine Gebhardt-Herzberg
Linki zewnętrzne
