Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Żywiec

Żywiec

Żywiec
Panorama miasta
Żywiec
Herb
Herb Żywca
Województwo śląskie
Powiat żywiecki
Gmina
• rodzaj
Żywiec
miejska
Burmistrz Antoni Paweł Szlagor
Powierzchnia 50,54[1] km²
Wysokość344-400 m n.p.m.
Ludność (2008)
•  liczba
•  gęstość
•  aglomeracja

32 132
636[1] os./km²
bielska
Strefa numeracyjna
+48 33
Kod pocztowy 34-300 do 34-330
Tablice rejestracyjne SZY
Położenie na mapie Polski

Żywiec
49°41'21″N 19°12'21″E / 49.68917, 19.20583 Na mapach: 49°41'21″N 19°12'21″E / 49.68917, 19.20583
TERC
( TERYT )
2243217011
Miasta partnerskie Adur
Čadca
Gödöllő
Riom
Liptovský Mikuláš
Szczytno
Unterhaching
Urząd miejski
Rynek 2
34-300 Żywiec
Strona internetowa miasta

Żywiec ( niem. Saybusch, jid. Zhivitz[2]) – miasto powiatowe w województwie śląskim , położone u zbiegu rzek Soły i Koszarawy w Kotlinie Żywieckiej , nad Jeziorem Żywieckim , na wysokości 345-350 m n.p.m. Historycznie jest częścią Małopolski .

W latach 1945-1974 miasto administracyjnie należało do województwa krakowskiego .

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego .

Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 32 132 mieszkańców[3].

Spis treści

Geografia

Żywiec leży w Polsce południowej, w województwie śląskim , w głębokim obniżeniu śródgórskim – Kotlinie Żywieckiej , nad łączącymi się w pobliżu centrum miasta rzekami Sołą i Koszarawą . Centrum znajduje się na wysokości około 345-350 m n.p.m.Najniżej położonymi terenami są okolice zajezdni MZK – ok. 340 m n.p.m.(poniżej maksymalnego poziomu Jeziora Żywieckiego), a najwyżej północno-wschodnie krańce, w rejonie Jaworzyny w Beskidzie Małym – ok. 830 m n.p.m.Miasto graniczy z gminami: Czernichów , Łękawica , Gilowice , Świnna , Radziechowy-Wieprz , Lipowa i Łodygowice . Najbardziej wyróżniające się szczyty górskie widoczne z okolic miasta to pobliski Grojec (612 m n.p.m.), Łyska (614 m n.p.m.), Pilsko (1557 m n.p.m.), Babia Góra (1725 m n.p.m.), Lipowska (1324 m n.p.m.), Wielka Rycerzowa (1226 m n.p.m.), Romanka (1365 m n.p.m.), Wielka Racza (1236 m n.p.m.) oraz Skrzyczne (1257 m n.p.m.).

Przyroda

Miasto posiada wysokie walory przyrodnicze. Do najcenniejszych obiektów przyrodniczych należą:

Podział administracyjny

Podział administracyjny miasta

Podział administracyjny Żywca - miasto dzieli się na 8 dzielnic:



Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002[4] Żywiec ma obszar 50,57 km², w tym:

  • użytki rolne: 45%
  • użytki leśne: 17%

Miasto stanowi 4,86% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane Urzędu Statystycznego w Katowicach z listopada 2007 roku:

OpisOgółemKobietyMężczyźni
jednostkaosób %osób %osób %
populacja32 24210016 73551,915 50748,1
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
637,57330,9306,6

Historia

Średniowiecze

Wzgórze Grojec

Kolebką Żywca jest, zasiedlone w czasach starożytnych przez Celtów , wzgórze Grojec (612 m n.p.m.), gdzie istniała wczesnośredniowieczna warownia. Na początku XV wieku została przekształcona w zameczek myśliwski rozbójniczej rodziny Skrzyńskich herbu Łabędź . W 1462 r. został zniszczony przez wojska Kazimierza Jagiellończyka .

Samo miasto powstało na przełomie XIII i XIV wieku, pierwsza wzmianka o żywieckiej parafii pochodzi z 1308 r., prawa miejskie zaś otrzymał w 1327 r. Ówczesny Żywiec, będący częścią najpierw księstwa cieszyńskiego , a od 1317 r. księstwa oświęcimskiego (stanowiącego od 1327 r. część Korony Czeskiej ), znajdował się w nieco innym miejscu – na terenie zalanej wodami Jeziora Żywieckiego późniejszej wioski Stary Żywiec .

W 1448 r., w związku z częstymi powodziami, miasto lokowano ponownie na obecnym, wyżej położonym, miejscu u ujścia Koszarawy do Soły .

W 1457 r. księstwo oświęcimskie zostało sprzedane polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi , tracąc swoją niezależność i stając się integralną częścią Polski. Zamek w Żywcu , należący do książąt oświęcimskich, stał się własnością polskiego króla.

Panowanie Komorowskich: 1467–1624

Herb Komorowskich – Korczak

W 1467 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał dobra żywieckie – zwane odtąd Państwem Żywieckim – w dziedziczne władanie rodowi Komorowskich herbu Korczak . Była to nagroda za pomoc w ukróceniu rozbójniczej działalności Skrzyńskich i wsparcie w wyprawie króla na Węgry .

Piotr Komorowski, pierwszy właściciel Państwa, wkrótce zmienił orientację polityczną i poparł króla Węgier, Macieja Korwina , który sprzymierzył się z zakonem krzyżackim przeciw Polsce. W 1477 r. Kazimierz Jagiellończyk podjął przeciwko Komorowskich akcję zbrojną zakończoną m.in. zniszczeniem zamku w Żywcu. Udało im się jednak uzyskać królewskie przebaczenie i mogli dalej panować na Żywiecczyźnie .

Komorowscy władali Państwem Żywieckim jako niepodzielnymi dobrami do roku 1608 , kiedy zostało podzielone między synów Krzysztofa Komorowskiego na trzy części: suskie , ślemieńskie i największe żywieckie. Właściciel tego ostatniego, Mikołaj Komorowski, okazał się utracjuszem i z powodu problemów finansowych najpierw w 1618 r. sprzedał dobra łodygowickie , a w 1624 r. – kiedy okazał się zupełnym bankrutem – wystawił całość na sprzedaż.

Panowanie Wazów: 1624-1678

Herb Wazów – Snopek

Wystawione w 1624 r. na sprzedaż Państwo Żywieckie kupiła za 600 000 złotych Konstancja Habsburżanka , żona polskiego króla Zygmunta III Wazy .

Królowa Konstancja zasłynęła tym, że w 1626 r. wydała zakaz osiedlania się w granicach Żywca Żydów . Nigdy nie zniesiony i przestrzegany nawet dwa czy trzy wieki później spowodował, że w obrębie miasta nie zamieszkała ani jedna żydowska rodzina. W przeciwieństwie do okolicznych wiosek (a dziś dzielnic) – Sporysza , Ispa czy Zabłocia ...

Po śmierci Konstancji w 1631 r. Państwo Żywieckie odziedziczyli jej synowie, Jan II Kazimierz Waza i Karol Ferdynand Waza .

W okresie potopu szwedzkiego Żywiec znalazł się na linii frontu. Posłowie szwedzcy zażądali hołdu i wysokich kontrybucji, grożąc w przeciwnym razie spaleniem miasta. Szlachta wraz z mieszczaństwem i góralami postanowiła nie dopuścić do wkroczenia wojsk szwedzkich. W dolinie Soły w Międzybrodziu i w Bramie Wilkowickiej utworzono fortyfikacje. 8 marca 1656 r. w Mikuszowicach Krakowskich miała miejsce wielka polsko-szwedzka bitwa zakończona zwycięstwem Szwedów. Miasto zostało zdobyte, splądrowane i w znacznym stopniu zniszczone.

Panowanie Wielopolskich: 1678-1838

Herb Wielopolskich – Starykoń

W 1678 r. Państwo Żywieckie kupił – też za 600 000 złotych – od Wawrzyńca Wodzickiego, dzierżawiącego dobra Wazów po śmierci Jana Kazimierza w 1672 r., kanclerz wielki koronny Jan Wielopolski herbu Starykoń .

Panowanie Wielopolskich – obejmujące cały wiek XVIII – nie zostało zapamiętane zbyt dobrze. Był to czas gospodarczej stagnacji i pogarszania się sytuacji chłopstwa. Państwo Żywieckie dwukrotnie uległo uszczupleniu w wyniku podziałów spadkowych. W połowie XVIII wieku składało się z miasta Żywca i sześciu kluczy : sporyskiego , jeleśniańskiego , wieprzskiego , starożywieckiego , lipowskiego i węgierskogórskiego .

Na plus można Wielopolskim zaliczyć dbałość o żywiecki zamek . Rozbudowali go oni w stylu barokowym i założyli 25-hektarowy park zamkowy .

W 1772 r., w wyniku I rozbioru Polski , cały obszar Państwa Żywieckiego, znalazł się w granicach Austrii , wchodząc w skład kraju koronnego Galicja i Lodomeria .

Wybitną postacią XVII- i XVIII-wiecznego Żywca był żyjący w latach 1658–1729 Andrzej Komoniecki przez czterdzieści lat pełniący funkcję wójta. Stworzył on monumentalną kronikę miejską, "Chronografia albo Dziejopis Żywiecki", w której szczegółowo opisał dzieje miasta i regionu od 1400 do 1729 r. "Dziejopis" jest głównym źródłem historycznym dot. czasów średniowiecznych i nowożytnych. Jego rękopis znajduje się w Muzeum Miejskim, trzykrotnie – w 1938, 1987 i 2005 r. – został też wydany drukiem.

Panowanie Habsburgów: 1838-1944

Herb Habsburgów

W 1838 r. nie mogący zapanować nad ubożeniem majątku Adam Wielopolski wystawił Państwo Żywieckie na sprzedaż. Kupił je książę cieszyński , arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg , i włączył w skład Komory Cieszyńskiej .

Przedsiębiorczość cieszyńskich Habsburgów , którzy tworzyli wiele zarządzanych przez Komorę zakładów przemysłowych i rozwijali gospodarkę leśną, spowodowała, że Księstwo Cieszyńskie wraz z Państwem Żywieckim należało do najbardziej dochodowych majątków szlacheckich w Austrii .

Zabytkowe zabudowania browaru
Dworzec kolejowy

XIX wiek to okres szybkiej industrializacji okolic Żywca. W samym mieście żadne większe zakłady nie powstały – centrum przemysłowym regionu były wsie, dzisiejsze dzielnice, Zabłocie i Sporysz . W 1856 r. z inicjatywy Albrechta Fryderyka Habsburga na południowych krańcach Zabłocia powstał Browar Arcyksiążęcy – wizytówka miasta i obecnie drugi największy producent piwa w Polsce. Inne wielkie zakłady tamtych czasów to założona w 1837 r. w Sporyszu Huta Fryderyka przekształcona w 1910 r. we fabrykę śrub (obecnie Żywiecka Fabryka Śrub "Śrubena" ), założona w 1885 r. w Zabłociu Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier (dziś Fabryka Papieru "Solali"), założona w Zabłociu w 1902 r. Fabryka Maszyn braci Wróblów (obecnie Ponar Żywiec) i założona w Zabłociu w 1921 r. Fabryka Skór i Pasów "Siła" (później Południowe Zakłady Przemysłu Skórzanego, upadłość w 1999 r.)

W 1878 r. Żywiec uzyskał połączenie kolejowe z Bielskiem-Białą i Czechowicami-Dziedzicami poprzez odnogę Koleji Północnej Cesarza Ferdynanda . W 1884 r. miasto zostało połączone Koleją Transwersalną ze wszystkim ważniejszymi miejscowościami po północnej stronie Karpat. Stację , ze względu na sprzeciw żywieckich radnych, ulokowano w Zabłociu.

Był to też czas gwałtownej urbanizacji. Większość zabudowy mieszkalnej centrum pochodzi z II poł. XIX i początku XX wieku. Powstały też liczne gmachy użyteczności publicznej, jak ratusz , Zarząd Dóbr Arcyksiążęcych, c. k. Wyższa Szkoła Realna czy Szkoła Panieńska. Habsburgowie zmienili oblicze zespołu zamkowego – przebudowali zamek w stylu neogotyckim , zbudowali neoklasycystyczny pałac zwany Nowym Zamkiem i przekomponowali park w stylu angielskim .

Karol Stefan Habsburg

W 1867 r. powstał powiat żywiecki , do 1920 r. i w latach 1932-1951 obejmujący również znaczną część ziemi suskiej .

W 1895 r. Państwo Żywieckie odziedziczył Karol Stefan Habsburg , który zapoczątkował żywiecką linię Habsburgów. Zaskakująca jest ich przynależność narodowa. Mimo że Habsburgowie są rodem niemieckim, przedstawiciele linii żywieckiej konsekwentnie deklarowali swoją polskość i prowadzili propolską politykę. Karol Stefan był prezes Polskiej Akademii Umiejętności , a przed i w czasie I wojny światowej był głównym pretendentem do tronu niepodległego Królestwa Polskiego, które miałoby powstać. Po 1918 r. żywieccy Habsburgowie wystąpili o obywatelstwo polskie, dzięki czemu mogli zachować swoje posiadłości (w 1919 r. trafiły automatycznie pod zarząd państwowy). W okresie międzywojennym część z tych terenów podarowali państwu (np. stoki Babiej Góry , gdzie powstał park narodowy , czy majątek w Lipowej , z którego do dziś korzysta PAN ).

W 1929 r. do Żywca włączono wieś Stary Żywiec , w 1939 r. na niecałe 5 lat częścią miasta stało się również Zabłocie .

W okresie II wojny światowej znalazł się w granicach III Rzeszy , w prowincji górnośląskiej . Ostatni właściciel Państwa Żywieckiego, Karol Olbracht Habsburg , odmówił podpisania volkslisty . W efekcie dobra przeszły pod zarząd państwowy, a sam arcyksiążę został internowany w Cieszynie, skąd dzięki interwencji władz Szwecji (jego żona była Szwedką) wyjechał do Skandynawii. W 1940 r. na Żywiecczyźnie przeprowadzono Aktion Saybusch – wysiedlenie ok. 20 000 osób do Generalnego Gubernatorstwa . Ich miejsce mieli zająć koloniści niemieccy. Jednak mimo akcji propagandowej nie znalazło się zbyt wielu chętnych do zamieszkiwania w ubogich, wiejskich chałupach. Po wojnie większość mieszkańców powróciła w okolice Żywca.

W 1944 r. na podstawie dekretu o reformie rolnej Państwo Żywieckie – po 477 latach istnienia – definitywnie przestało istnieć.

Dzieje po 1944 r.

Zniszczenia w dzielnicy Rudza

W marcu 1945 r. miały miejsce krwawe walki o miasto. Walki i ostrzał artyleryjski Armii Czerwonej spowodowały poważne zniszczenia w dzielnicach Rudza i Stary Żywiec. Wycofujące się wojska niemieckie wysadziły most kolejowy i dwa mosty drogowe, a także podpaliły dworzec kolejowy .

W 1950 r. granice Żywca rozszerzono o Zabłocie , Sporysz i Kocurów . W 1976 r. częścią miasta stała się Moszczanica i Rędzina , w 1991 r. – Oczków , a w 2001 r. – Podlesie .

W 1966 r. na poprzez spiętrzenie wód Soły zaporą w Tresnej utworzono zbiornik retencyjny Jezioro Żywieckie . Decyzję o jego budowie podjęto po katastrofalnej powodzi w 1958 r., kiedy pod wodą znalazło się m.in. centrum Żywca. Powstanie jeziora spowodowało zalanie dzielnicy Stary Żywiec , wsi Zadziele i części wsi Zarzecze oraz Tresna.

Zarówno w okresie przed- jak i powojennym Żywiec należał do województwa krakowskiego . W latach 19751999 miasto i okolica wchodziły w skład województwa bielskiego , następnie zostały włączone do województwa śląskiego .

W 2000 r. do Żywca powróciła Maria Krystyna Altenburg , urodzona w 1923 r. córka Karola Olbrachta Habsburga – ostatniego właściciela Państwa Żywieckiego. Zamieszkała w wydzielonym jej przez władze mieszkaniu w Nowym Zamku .

Zwyczaje miejskie

Stroje miejskie. Obyczaje miejskie wywodzą się z lat prosperity miasta w XV i XVI w. Żywiec jako lokalne miasto handlowe miał prawo urządzania jarmarków i pobierania myta przy przekraczaniu rzeki Soły . Także handlarze ciągnący tędy na Węgry lub do Krakowa musieli wystawiać w mieście swoje towary. Z okresu tego datują się stroje miejskie różniące się całkowicie od stroju górali żywieckich. Należy pamiętać, że stroje miejskie są reliktem ustroju stanowego miejskiego i jako takie nie maja odpowiednika w ogólnoludowych strojach opisywanych przez Kolberga czy innych etnografów . Nie jest to strój góralski i nie jest on także strojem regionalnym. Jest to strój związany z jednym tylko miejscem: z Żywcem i jest to strój wyłącznie miejski to znaczy używany przez mieszczan tego miasta. Przywiązanie do niego zaś wskazuje na wielkie przywiązanie i siłę lokalnych tradycji.

Strój męski jest ascetycznie skromny i prosty, i obejmuje czarny lub brązowy płaszcz wełniany, rogatywkę z błękitnym lub czerwonym otokiem, koszulę, czarne spodnie, buty skórzane w kolorze czarnym do połowy łydki. Częścią stroju jest pas, którym przepasywano mężczyznę, zwykle jedwabny i bardzo długi i drogi, choć pozbawiony dodatkowych ozdób. Używano pasów w kolorach żółtym, zielonym, czerwonym lub niebieskim.

Strój żeński jest niezwykle reprezentacyjny i bogaty. Kobieta ubierała na siebie wielką rozmaitość spódnic, ostatnią zwykle jedwabną lub brokatową w kolorze zielonym, czerwonym lub niebieskim oraz białą bluzkę. Na taki "podkład" nakładano koronkową spódnicę, koronkową kryzę i kamizelkę. Na głowie noszono czepek wyszywany perłami , cekinami i innymi ozdobami, obrębiony koronką kolorze takim jak spódnica. Do dzisiaj zachowały się takie stroje i można je oglądać zwykle przy okazji uroczystości miejskich lub kościelnych.

Szczególnie mocne przywiązanie do tradycji i konserwatyzm mieszczan żywieckich, a zwłaszcza ich duma przejawia się w stosowanej terminologii wobec mieszkańców miasta. Mieszkańcami tymi w czasach historycznych mogli być tylko wybrani, wykluczano więc Żydów , Romów czy po prostu ludzi biednych, nie posiadających fachu czy szczególnych umiejętności. Tym, których dopuszczono do zamieszkania w obrębie miasta, nadawano następujące nazwy:

  • Putosze – dawny patrycjat miejski. Były to rody bogate i zwykle piastujące urzędy miejskie. Nazwa putosz pochodzi od słowa puta, czyli duma lub buta jak w słowie butność i doskonale charakteryzuje osoby uważające się za putoszy. Strój miejski żywiecki jest właśnie strojem putoszów. Do najbardziej znanych rodzin mieszczańskich należeli Studenccy, Jeziorscy, Miodońscy, Obtułowiczowie, Staszkiewiczowie i wielu innych.
  • Szczupok – określenie osób mieszkających w Żywcu, lecz nie posiadających znacznego majątku lub nie piastujących urzędów. Szczupokiem mógł być każdy, kto nie był putoszem, lecz mieszkał w mieście na tyle długo, aby nie pamiętano, że jest obcy, co zwykle wymagało kilku pokoleń. Możliwy i do pomyślenia w razie wielkiej miłości byłby mezalians pomiędzy rodziną szczupacką a putoszowską.
  • Przystoc to oczywiście każda osoba obca zamieszkująca w mieście. Pamiętano obce pochodzenie zwykle przez kilka pokoleń, po czym zależnie od majątku i znaczenia rodziny takie stawały się bądź częścią patrycjatu (wymagało to jednak większej liczby pokoleń) bądź szczupokiem.
  • gorol lub górol to oczywiście każdy z mieszkańców wsi żywieckich tłumnie zjeżdżających do miasta na jarmarki i w poszukiwaniu zarobku.

Obchody rozmaitych świąt w mieście takich jak święta kościelne, bale noworoczne i inne uroczystości, zwykle uświetniały tańce. Były to tańce typowo polskie jak polonez , mazur , ale także inne jak hajduki czy polki .

W kulturze miejskiej obecny jest lokalny zwyczaj, zwany dziadami żywieckimi (lub inaczej jukacami, jukocami).

Zabytki

Stary Zamek
Konkatedra Narodzenia NMP
Ratusz
Gimnazjum nr 2
  • zespół zamkowo-parkowy:
    • Stary Zamek – wzniesiony przez Komorowskich w latach 1485-1500, kilkukrotnie przebudowywany, obecny neogotycki wygląd efektem przebudowy przez Habsburgów w latach 1850-1870, siedziba Muzeum Miejskiego
    • Nowy Zamek neoklasycystyczny pałac Habsburgów z lat 1893-1895, rozbudowany w latach 1906-1910
    • Park Zamkowy – założony przez Wielopolskich w końcu XVII w., przekomponowany w stylu angielskim przez Habsburgów na przełomie XIX i XX w.
      • Domek Chiński – dwukondygnacyjna XVIII-wieczna altana na parkowej wyspie
  • konkatedra Narodzenia NMP – powstała w połowie XV wieku, wskutek licznych przebudów mieszana stylowo (dominuje gotyk i renesans )
    • dzwonnica – wolnostojąca, kamienna, wzniesiona w latach 1723-1724
  • kościół św. Krzyża – gotycki, powstały w 1428 r., wieża z r. 1910
  • kościół św. Marka – neogotycki, wzniesiony w 1885 r. w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni
  • cmentarz przy starym kościele św. Marka – założony w 1591 r., zamknięty w 1797 r.
  • cmentarz Przemienienia Pańskiego – założony w 1701 r.
  • zespół dworski w Moszczanicy:
    • dwór – powstał w stylu klasycystycznym w 1828 r., przebudowany w latach 1907-1910
    • stajnia z 1907 r.
    • kaplica z 1908 r.
    • park założony na przełomie XIX i XX w.
  • kaplica św. Floriana – neogotycka, zbudowana na początku XIX w. i rozbudowana w 1894 r.
  • Siejba – klasycystyczny budynek z końca XVIII w., obecnie siedziba Żywieckiej Biblioteki Samorządowej
  • cmentarz żydowski – założony w połowie XIX w.
  • ratusz – zbudowany w 1868 r., swoją architekturą – łączącą neorenesans i neomauretanizm – przypomina synagogę
  • zabudowania browaru Żywiec – neorenesansowe, wzniesione w końcu XIX wieku
  • dworzec kolejowy – powstał w 1878 r., przebudowany w stylu secesyjnym w 1912 r.
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych – gmach neorenesansowy zbudowany w 1880 r., pierwotnie siedziba szkoły podstawowej
  • Szpital Powiatowy – zbudowany w 1888 r. w stylu neorenesansowym
  • Sąd Rejonowy – gmach neorenesansowy, z końca XIX w., pierwotnie siedziba Zarządu Dóbr Arcyksiążęcych
  • gmach "Sokoła" – secesyjny z 1904 r.
  • Gimnazjum nr 2 – gmach neobarokowy , wzniesiony w latach 1907-1909, pierwotnie siedziba Szkoły Panieńskiej
  • I Liceum Ogólnokształcące – gmach neorenesansowy, zbudowany w latach 1905-1911 dla c. k. Wyższej Szkoły Realnej
  • Pomnik Grunwaldzki – odsłonięty w 1910 r., zburzony w 1939 r., odbudowany w oryginalnym kształcie w 2005 r.
  • dawna remiza strażacka przy ul. Kościuszki – neogotycka, z 1910 r.
  • kaplica MB Nieustającej Pomocy modernistyczna , powstała w 1933 r.
  • kościół św. Floriana – modernistyczny, zbudowany w latach 1935-1954
  • kościół Chrystusa Króla – modernistyczny, z lat 1953-1958

Kościoły

Żywiec jest siedzibą dekanatu żywieckiego, znajduje się tutaj też konkatedra diecezji bielsko-żywieckiej. Na terenie miasta działają następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Gospodarka

Miasto słynie z produkcji piwa , produkowanego tu już w średniowieczu. Jest jednym z ważniejszych ośrodków przemysłowych w południowo-wschodniej części województwa śląskiego . W mieście funkcjonowało wiele zakładów rzemieślniczych, zrzeszonych od średniowiecza w cechach rzemieślniczych. Miasto było lokalnym centrum handlu, usług i administracji. Na przełomie XIX i XX wieku powstało tu wiele zakładów przemysłowych i produkcyjnych:

  • Arcyksiążęcy browar Żywiec zarejestrowany w 1856 roku.
  • Fabryka śrub Śrubena w 1837 roku.
  • Fabryka Maszyn braci Wróblów, po II wojnie światowej przekształcone w zakłady maszyn Ponar.
  • Papiernia Solali powstała w 1838 roku, produkująca bibułki do papierosów.
  • Zakłady garbarskie "Siła" (nie istnieje obecnie)
  • Fabryka futer "Żywieckie Zakłady Futrzarskie" (nie istnieje obecnie)
  • Fabryka mydła.
  • Famed największy polski producent sprzętu medycznego.

Pod koniec XIX wieku Żywiec uzyskał połączenia kolejowe z Bielskiem (1878) oraz ze Zwardoniem i Suchą (1884). Połączenia ze Zwardoniem i Suchą stanowią fragment tzw. kolei transwersalnej .

W 1838 powstała w Węgierskiej Górce huta żelaza początkowo bazująca na miejscowych źródłach rudy zaś później przekształcona w odlewnię żeliwa, która funkcjonuje do dziś.

Turystyka i rekreacja

Góral w regionalnym stroju grający na dudach podczas Tygodnia Kultury Beskidzkiej w Żywcu.
Na szczycie Grojca

Ze względu na swoje położenie, Żywiec jest miastem o bogatych walorach turystycznych. Miłośników sportów wodnych zadowoli Jezioro Żywieckie , a pobliskie ośrodki sportów zimowych - Korbielów , Zwardoń i Szczyrk stanowią zaplecze dla narciarzy. Raj dla turystów stanowią okoliczne pasma górskie : Beskid Mały , Śląski i Żywiecki .

Obejrzeć tu można także wiele cennych zabytków, m.in. Stary Zamek i Pałac Habsburgów wraz z otaczającym je pięknym parkiem krajobrazowym mającym powierzchnię ponad 26 ha utrzymanym w stylu parku angielskiego. Jest to drugi co do wielkości tego typu park w Polsce (większy jest tylko park w Łańcucie , jednak nie ma on tak harmonijnego charakteru jak park żywiecki i jest znacznie bardziej eklektyczny). Warto odwiedzić muzeum miejskie posiadające ciekawa ekspozycje etnograficzna oraz wystawę sztuki sakralnej Żywiecczyzny w Starym Zamku , gdzie organizowane są także wystawy okolicznościowe.

Z Żywca prowadzą trzy szlaki górskie: żółty , z Zadziela, przez Oczków i Kościelec (795 m n.p.m.) w pasmo Beskidu Małego ; inny – również żółty z Żywca przez Grojec (612 m n.p.m.) w okolice Browaru , niebieski z Żywca przez Trzebinię , Tokarkę (530 m n.p.m.), Sopotnię Małą na Romankę (1366 m n.p.m.) z dalszymi możliwościami wycieczek w Beskid Żywiecki . Ponadto przez samo miasto i jego okolice biegną dwa szlaki nizinne: "Szlak Wyzwolenia Żywca" i "Szlak Najazdu Szwedzkiego".

Żywiec jest jednym z głównych miast gdzie na przełomie lipca i sierpnia odbywają się (obok Wisły i Makowa Podhalańskiego ) największy i najstarszy polski festiwal folklorystyczny: festiwal Folkloru Ziem Górskich oraz Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne. Na przeciągu 37 lat trwania festiwal odwiedziło wiele znanych i nie znanych zespołów z kraju i zagranicy. Co roku w kategorii lokalnych zespołów folklorystycznych występuje ok. 30 zespołów także z zagranicy (np. z Jabłonkowa , prezentujący folklor górali Śląskich zza czeskiej granicy), oraz ok. 30 zespołów zagranicznych. Żywiec gościł zespoły z Rapa Nui ( Polinezja ), Nowej Zelandii , Chile , Meksyku i USA , Chin , Korei , Nigerii oraz prawie każdego kraju Europy z Finlandią włącznie.

Na terenie gminy działa wiele placówek kulturalnych:

Będąc w Żywcu warto także odwiedzić jedna z wielu restauracji zwłaszcza tych o regionalnym charakterze i spróbować lokalnych dań: w karczmie w Jeleśni niedaleko Żywca kwaśnicy na świńskim ryju, w Żywcu doskonałych wyrobów cukierniczych i piwa.

Edukacja

  • Szkoły podstawowe
Szkoła Podstawowa nr 4 w Żywcu
    • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Wojska Polskiego
    • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza
    • Szkoła Podstawowa nr 4
    • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Hugona Kołłątaja
    • Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 1 Szkoła Podstawowa Nr 6
    • Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 2 Szkoła Podstawowa Nr 8 im. Orła Białego
    • Szkoła Podstawowa nr 9
  • Gimnazja
    • Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II
    • Gimnazjum nr 2 im. Stanisława Staszica
    • Gimnazjum nr 3 im. Cypriana Kamila Norwida
  • Szkoły średnie
  • Szkoły wyższe

Znane osoby pochodzące z Żywca i okolic

Burmistrz miasta Antoni Paweł Szlagor

Radio

Ciekawostki

Rzeka Koszarawa przepływająca przez Żywiec
  • Soła - jest rzeką o jednej z najwyższych amplitudzie wahania okresowego poziomu wód w Europie . W okresach suszy jest to ledwie płynący potok górski, zaś w okresach przejściowych pór roku, a szczególnie w okresie roztopów i w lipcu, poziom jej wód stanowi istotny problem hydrologiczny . Przepływ w tym okresie potrafi wzrosnąć do 1382 m³/s (zanotowano w 1958 r.) czyli 1000 razy w stosunku do poziomu minimalnego wynoszącego... 1 m³/s przy średniej wartości na poziomie 18,9 m³/s. Podczas pamiętnego roku 1958 miała miejsce katastrofalna powódź która zalała miasto kiedy to wezbranie w Żywcu wynosiło 480 cm. Był to jeden z powodów rozpoczętej jeszcze przed wojną budowy tzw. kaskady rzeki Soły, która miała zabezpieczyć miejscowości położone w dolnym biegu rzeki przed powodziami oraz wyzyskać energię jej wód.
  • Powodzie - Andrzej Komoniecki w swoim słynnym "Dziejopisie żywieckim" wymienia 12 powodzi w latach 1475–1725, czyli na przestrzeni 250 lat, co daje średnio jedną powódź na 20 lat. W XX wieku powodzie występowały średnio raz na 9 lat. Wynika z tego, o ile Komoniecki zanotował wszystkie powodzie, że ich częstość w stosunku do czasów historycznych podwoiła się. Szukając przyczyn tego stanu rzeczy warto zwrócić uwagę nie tyle na efekt cieplarniany, co głównie na rabunkową gospodarkę leśną, polegająca na niekontrolowanym pozyskiwaniu drewna i wycince wielkich połaci lasów zwłaszcza łatwo dostępnych, a zatem położonych w dolinach rzek.
  • Najniższa zarejestrowana temperatura w Polsce (tzw. biegun zimna) - w powszechnej świadomości została zanotowana w Polsce na terenach Suwalszczyzny . Jednak do 1940 r. miejscem o najniższej zarejestrowanej temperaturze -40,6 stopni Celsjusza był Żywiec. Taka temperatura wystąpiła w 1929 r. Stracił to miano w 1940 r. na rzecz Siedlec , gdzie zarejestrowano temperaturę -41 stopni Celsjusza.
  • Ostatni niedźwiedź - w Beskidach został zastrzelony w 1917 r. na stokach Babiej Góry . Od tego czasu Beskid Żywiecki gości tylko turystycznie przebywające tu słowackie niedźwiedzie zza południowej granicy.
  • Janosik - nazywany czasem zbójnikiem podhalańskim, nie miał nic wspólnego z Podhalem. Urodził się w Terchovej opodal Żyliny ( Żylina – miejscowość ok. 15 km na południe od Zwardonia ), leżącej w przybliżeniu na tym samym południku co Szczyrk i zbójował na czele własnej bandy przez nieco ponad rok na terenach Orawy i Liptowa , a więc po części i Beskidów. Warto nadmienić, że na tych terenach za czasów zaborów i wcześniejszych mieszkała znaczna populacja polskich górali, było to ponad 25 tysięcy ludzi mówiących po polsku. Janosik został natomiast stracony w Liptowskim Mikulaszu leżącym pod słowackimi Tatrami i stąd zapewne wzięła się legenda jakoby był góralem podhalańskim.
  • Żydzi żywieccy - Żywiec jako jedno z nielicznych miast w Polsce aż do końca II wojny światowej , zachował przywilej " De non tolerandis Judaeis ", nadany po raz pierwszy przez królową Konstancję w Ordynacji dla miasta Żywca z 1626 r. W ordynacji tej, królowa między obowiązkami i przywilejami, nadanymi mieszczanom nakazuje, że "Żydów (...) z państwa żywieckiego wyganiać potrzeba" (powodem tego przywileju była konkurencja gospodarcza pomiędzy miejskimi rzemieślnikami a Żydami). Od tego też czasu żaden Żyd nie mógł osiedlić się w granicach administracyjnych tzw. miasta. Podczas zaborów zaistniało zagrożenie, że przywilej ten nie zostanie zachowany. Wobec tego mieszczanie żywieccy postarali się u zaborcy, Cesarza Franciszka II , o odnowienie lub nadanie nowego prawa w tym zakresie, co zakończyło się sukcesem w 1797 r., aczkolwiek połowicznym. Cesarz zgodził się z tym, aby w granicach administracyjnych miasta nie mógł zamieszkać żaden Żyd, ale w ramach swej "łaskawości" nakazał, że gdyby zdarzyło się urodzić jakiemuś Żydowi na terenie miasta, to miałby prawo do zamieszkania w nim. Od tego czasu mieszczanie szczególnie dbali o to, aby nie dopuścić do urodzenia się jakiegoś Żyda w mieście, nawet będącego tu przejazdem. Dlatego stacja PKP "Żywiec Główny" została tak naprawdę ulokowana w graniczącej z Żywcem wsi Zabłocie, która w granice administracyjne miasta została włączona w latach 50. XX w. Oto fragment przemówienia jednego z rajców miejskich wraz z komentarzem, w wyniku którego udało się uniknąć "fatalnej w skutkach" lokalizacji dworca kolejowego bliżej centrum miasta (za Stanisławem Jeziorskim, "Dwa światy", w: Księga Pamiątkowa Gimnazjum im. Kopernika w Żywcu, s. 319): Sławetni rajcowie! Kolej dobra rzecz, bo to bez marnowania koni zajedziesz do Bielska, Wiednia i Pesztu. Towary można sobie sprowadzać i szynki, kiełbasy z naszych prosiąt wysyłać (...) Ale z tą stacją to mi się nie widzi. Kolejami jeżdżą sobie różni ludzie i Żydzi naturalnie też (...) A co będzie jak taka Żydówka urodzi dziecko na stacji, w poczekalni, na ziemi naszego miasta?!. Nowego obywatela nam przysporzy! (...) Ja pierwszy nie zgadzam się na żadną stację w mieście (...) Poszli za nim wszyscy. Nie było ani jednego głosu sprzeciwu (...). Podczas II wojny światowej Niemcy wymordowali społeczność żywieckich Żydów. Cały czas jednak należy mieć na uwadze że omawiane zjawisko miało miejsce w granicach administracyjnych miasta, które były trochę pokręcone", bo na przykład tzw. nowy zamek i znaczna część parku będące obecnie w centrum miasta, nie leżały w Żywcu tylko w dzielnicy zwanej Isep, w której Żydzi już mogli mieszkać, a centrum kulturalnym i religijnym Żydów na Żywiecczyźnie była wieś Zabłocie, gdzie były ulokowane synagoga i kirkut oraz siedziba "Żydowskiej Gminy Wyznaniowej".

Sąsiednie gminy

Czernichów , Gilowice , Lipowa , Łękawica , Łodygowice , Radziechowy-Wieprz , Świnna

Przypisy

  1. 1,0 1,1 Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2008 r. ( GUS ), [1]
  2. Żywiec - Wirtualny Sztetl
  3. Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.) . (2009). GUS, Departament Badań Statystycznych. Główny Urząd Statystyczny . ISSN 1734-6118 ( pol. ). 
  4. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset ( pol. ). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].

Bibliografia

  • Stanisław Dobosz. Żołnierze AK obwodu Żywiec – "Bojowica" realizowali "plan burza" – komendy okręgu Śląsk – sierpień 1944 – kwiecień 1945.[w] Kalendarz Żywiecki 1996 r.
  • Stanisław Dobosz. Żołnierze AK obwodu Żywiec "Bojowica". w Kalendarz Żywiecki na rok 1996. s.126
  • Wojciech Galica. Struktura organizacyjna żywieckiej komendy ZWZ – AK w okresie II wojny światowej. Obwód Żywiec [w] Kalendarz Żywiecki 1997 r.
  • Andrzej Komoniecki – "Chronografia albo Dziejopis Żywiecki" (TMZŻ i inst. His. Pr. U. J. – Żywiec 1987)
  • Księga pamiątkowa Liceum Ogólnokształcącego w im. Mikołaja Kopernika w Żywcu Żywiec 1959
  • Władysław Latkiewicz. Pamięć zbrodni przekazujemy pokoleniom. [w] Karta Groni XII z 1984, Karta Groni XIII 1985, Karta Groni XIV 1989
  • Franciszek Lenczowski. Materiały do dziejów miasta Żywca od XV do XVIII wieku. Kraków 1957 r.
  • T. Mianowski. Schroniska górskie w Karpatach polskich w latach 1939-1945.
  • Płanik Antoni ps."Lech", "Roman", "Baca" w: Słownik Biograficzny Żywiecczyzny tom I. 1995 r.
  • Zdzisław Maria Okuliar. W dawnym Żywcu Żywiec 1982 r.
  • Zofia Rączka. Dzieje Żywca do połowy XVIII wieku cz. I.[w] Karta Groni V -VI 1974 oraz Karta Groni VII-VIII 1976.
  • Zofia Rączka – "Żywiec Rys historyczny od powstania miasta do 1918 r." (TMZŻ-Żywiec 1997)
  • Zofia Rączka – "Przewodnik po kościołach żywieckich" (TMZŻ-Żywiec 1992)
  • Zofia Rączka – "Przewodnik po zamku i parku żywieckim" (TMZŻ-Żywiec 2002)
  • Marek Kubica – "Widoki Żywca i Żywiecczyzny" (Marek Kubica 2003)
  • (praca zbiorowa) – "Habsburgowie żywieccy i ich siedziba w Żywcu" (TMZŻ-Żywiec 2003)
  • Hieronim Woźniak. Zarys dziejów miasta Żywca od założenia miasta do roku 1624. [w] Kalendarz żywiecki. 1994 r.
  • Hieronim Woźniak. Żywiecczyzna we władaniu królewskiej rodziny Wazów. [w] Kalendarz Żywiecki 1995 r.
  • Hieronim Woźniak. Udział chłopów i mieszczan żywieckich w walce z najazdem szwedzkim. [w] Kalendarz Żywiecki 1995 r.

Zobacz też

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Żywiec":

Tadeusz Pieronek ...

1929 ...

Stanisław Pyjas ...

Bajkał Irkuck 2005,Tadeusz Szczypek, Stanisław Wika, Walerian Snytko, Bajkał, Beskidzka Szkoła Wyższa Turystyki, Żywiec 2004Особо Охраняемые Природные Территории России, http://www.oopt.info/ Przypisy↑ *Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia ...

Beskid Żywiecki ...

Żywiec ŻywiecPanorama miastaŻywiecHerb Herb Żywca Województwo śląskie Powiat żywiecki Gmina • rodzajŻywiecmiejska Burmistrz Antoni Paweł Szlagor Powierzchnia 50,54 km² Wysokość344-400 m n.p.m. Ludność (2008)•  liczba •  gęstość •  aglomeracja 32 132636 os./km² bielska Strefa numeracyjna +48 33 Kod ...

Polskie zamki i twierdze województwo zachodniopomorskie Złotoria , województwo kujawsko-pomorskie Złotoryja [Na górę] Ż Żagań Żałe , województwo kujawsko-pomorskie Żarnowiec , województwo śląskie Żary Żmigród Żmigród Stary , województwo podkarpackie Żywiec, "Stary zamek" ; Żywiec, "Nowy zamek" ; Żywiec, "Zamek na wzgórzu Grojec" [Na górę] ...

Józef Beck ...

Wyścig Pokoju ...

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Żywiec":

Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13) ...

207. Krainy geograficzne Polski. Karpaty (plansza 13) ...

Przemysł przetwórczy w Polsce (plansza 10) Andrychów, Bielsko-Biała Cieszyn Czechowice-Dziedzice Kęty Pszczyna Skoczów Żywiec ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie