Mozazaury
Mozazaur
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	lepidozaury
Rząd	łuskonośne
Podrząd	Autarchoglossa
Rodzina	mozazaury
Nazwa systematyczna
Mosasauridae
Gervais , 1853

Mozazaury (Mosasauridae) – rodzina olbrzymich, wężowatych mięsożernych morskich gadów , żyjących podczas późnej kredy .

Pierwsze szczątki pochodzą z kamieniołomu, w którym wydobywano wapień w Maastricht (nazwa pochodzi od tej miejscowości) nad doliną Mozy w 1778. Te straszliwe morskie gady są obecnie uważane za bliskich krewnych węży i waranów z powodu analizy kladystycznej (podobieństwa anatomiczne czaszki i szczęk ^[1], a różniły się od nich np. osadzeniem zębów w zębodołach ). Mozazaury nie były dinozaurami , lecz lepidozaurami , znanymi z zazębiających się łusek. Drapieżniki te wyewoluowały z półwodnych łuskonośnych (klad obejmujący dzisiejsze jaszczurki i węże ), a dokładniej od rodziny Aigialosauridae blisko spokrewnionej z dzisiejszymi waranowatymi we wczesnej kredzie . W czasie ostatnich 20 milionów lat tego okresu ( turon , mastrycht ), dzięki wyginięciu ichtiozaurów i pliozaurów , stały się one dominującymi drapieżnikami morskimi.

Jaszczurki te osiągały do 17,5 m długości. Wielka głowa mieściła ogromne, naszpikowane ostrymi zębami szczęki, które u największych mierzyły niemal 2 metry, a zęby 10 cm długości. Szczęki mogły otworzyć się na około 1 m szerokości. Żuchwa była luźno zawieszona na zawiasach do czaszki z ruchomym stawem z każdej strony (za zębami). Dzięki temu luźnemu połączeniu mogły połykać ogromną zdobycz. Żywiły się rybami , żółwiami , mięczakami i skorupiakami . Mozazaury miały opływowe ciała, kończyny przekształcone w szerokie płetwy i długi, potężny ogon , którego faliste ruchy stanowiły siłę napędową – podobnie porusza się węgorz , a sterowanie odbywało się za pomocą czterech płetwiastych kończyn. Zamieszkiwały w północnym Atlantyku .

Opis

Czaszka plioplatekarpa w Oksfordzkim Muzeum Historii Naturalnej

Mozazaury oddychały powietrzem oraz były potężnymi pływakami doskonale zaadoptowanymi do ciepłych, płytkich mórz kontynentalnych częstych podczas późnego okresu kredowego. Ich przystosowania sięgnęły tak daleko, że były one żyworodne . Inaczej, jak dzisiejsze żółwie morskie , wracające na brzeg, by złożyć jaja .

Najmniejszym znanym mozazaurem był Carinodens belgicus osiągający 3–3,5 metra długości. Prawdopodobnie żył w płytkich wodach nieopodal brzegu, spożywał mięczaki i jeżowce . Większe gatunki były bardziej typowe, dorastały one do ponad 17 m. Największy ze wszystkich był Hainosaurus , dorastający do około 17,5 m.

Kształt ciała mozazaurów przypominał ten spotykany u dzisiejszych waranów, był jednak bardziej wydłużony i opływowy. Kości kończyn zredukowały swą długość, za to wydłużone paliczki wraz z błoną pławną utworzyły coś w rodzaju wiosła. Szerokie ogony stanowiły siłę napędową. Sposób poruszania się jest podobny do używanego przez niektóre współczesne ryby ( konger ) i węże morskie . Zwierzęta te mogły czaić się oraz silnie i szybko rzucać na zdobycz.

W czaszkach mozazaurów znajdował się podwójny staw zawiasowy i elastyczną szczękę, podobne rozwiązania posiadają węże . Pozwalało im to zazwyczaj na połykanie zdobyczy w całości. To spotykane dzisiaj u wężów zachowanie wyjaśnia i ułatwia identyfikację niestrawionych treści pokarmowych w szkieletach mozazaurów. Szkielet gatunku Tylosaurus proriger z Dakoty Południowej zawiera pozostałości morskiego ptaka hesperornisa , morskiej ryby kostnoszkieletowej , rekina (prawdopodobnie) i innego, mniejszego mozazaura ( Clidastes ). Znajdowano też jednak kości mozazaurów z utkwionymi w nich kośćmi rekinów .

Bazując na takich cechach, jak podwójny rząd zębów na podniebieniu, wspomniana już budowa szczęki, modyfikacja i redukcja kończyn, a prawdopodobnie i sposób poruszania się, wiele badań sugeruje, że mozazaury i węże miały wspólnych przodków. Zostało to zasugerowane w 1869 przez jednego z najbardziej znanych paleontologów świata, Edwarda Drinkera Cope'a , który włączył je do nazwanego przez siebie kladu Pythonomorpha. Hipoteza ta została zarzucona na ponad wiek, odżywając ponownie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku^[2][3].

Badania przeprowadzone przez Bernarda i współpracowników – polegające na porównaniu składu izotopu tlenu w zębach z tymi występującymi u ryb – sugerują, że mozazaury były w stanie utrzymywać wysoką i stałą temperaturę ciała w ekosystemach oceanicznych od tropików do wód chłodnych. Szacowana temperatura ciała, wynosząca 35–39 °C, sugeruje wysokie tempo przemiany materii, wymagane do drapieżnictwa i szybkiego przemierzania dużych terenów^[4].

Środowisko

Hainosaurus

Mosasaurus hoffmanni

Podczas okresu kredowego poziom morza był wysoki. W obrębie Ameryce Północnej istniały wielkie morza śródlądowe. Skamieniałości mozazaurów znaleziono w takich miejscach, jak Holandia , Szwecja , Nowa Zelandia , wyspa Vega ( Antarktyka ), Kanada , USA , Meksyk , Peru , Dania .

Wiele ochrzczonych dinozaurami szczątków z Nowej Zelandii jest obecnie uznawanych za mozazaury albo plezjozaury (inna grupa wymarłych gadów morskich).

Historia odkryć

Pierwsze opublikowane odkrycie szczątków mozazaura poprzedza odkrycia skamieniałych pozostałości dinozaurów. Skupiło ono uwagę podczas oświecenia na istnienie zwierząt kopalnych. Okaz został odkryty w 1780 przez pracowników kamieniołomu , w którym wydobywano wapień, w podziemnym chodniku. Szybko zainteresował się tym C. K. Hoffman, chirurg i łowca skamieniałości z holenderskiego miasta Maastricht , prawo własności spoczywało jednak w rękach kanonika z Maastricht, albowiem w jego posiadaniu znajdowała się okoliczna ziemia.

Korespondencja Hoffmana z innymi naukowcami uczyniła znalezisko sławnym. Podczas konfliktów po Wielkiej Rewolucji Francuskiej ukryte szczątki zostały odkryte, wydane, jak się mówi, za alkohol, a następnie przetransportowane do Paryża , gdzie zajął się nimi Georges Cuvier , który zdolny opisać je w sposób naukowy, aczkolwiek le grand animal fossile de Maastricht nie został opisany jako mozazaur aż do 1822, natomiast swej nazwy, Mosasaurus hoffmanni , nie otrzymał aż do 1829. Kilka grup szczątków mozazaurów odkrytych w Maastricht wcześniej, wystawionych w Teylers Museum w Haarlem od około 1770, zostało uznanych za mozazaury dopiero w XIX stuleciu.

Pokłady wapienia w Maastricht stały się za sprawą mozazaurów tak sławne, że dały w końcu nazwę ostatniemu trwającemu 6 milionów lat piętru górnej kredy – mastrychtowi .

Ewolucja – przodkowie

Jak już wcześniej wspomniano, bazując na takich cechach, jak specyficzna budowa czaszki, w tym szczęk, modyfikacji kończyn i prawdopodobnym sposobie poruszania się, wielu badaczy sądzi, że mozazaury i węże posiadają swych wspólnych przodków, jak zasugerował to w 1869 Cope, ustanowiwszy dla obu grup klad Pythonomorpha. Idea ta, niegdyś odrzucona, ponownie wróciła do łask badaczy w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Odkrycie Najash rionegrina , przystosowanego do grzebania w ziemi węża z Ameryki Południowej , rzuca wątpliwości na teorię o morskim pochodzeniu.

16 listopada 2005 badania zamieszczone w Netherlands Journal of Geosciences potwierdziły, że odkryty tego samego roku Dallasaurus turneri jest ogniwem pomiędzy mieszkającymi na lądzie waranami, a zamieszkującymi wodne środowisko mozazaurami^[5].

Klasyfikacja

Taniwhasaurus

Platecarpus

Clidastes

Prognathodon

• Podrodzina Tylosaurinae
  • Hainosaurus
  • Tylosaurus
  • Taniwhasaurus
  • Lakumasaurus
• Podrodzina Plioplatecarpinae
  • Platecarpus
  • Angolasaurus
  • Ectenosaurus
  • Selmasaurus
  • Igdamanosaurus
  • Yaguarasaurus
  • Plioplatecarpus
• Podrodzina Mosasaurinae
  • Dallasaurus
  • Clidastes
  • Mosasaurus
  • Moanasaurus
  • Amphekepubis
  • Plotosaurus
  • Globidens
  • Prognathodon
  • Plesiotylosaurus
  • Carinodens
• Podrodzina Halisaurinae
  • Eonatator
  • Halisaurus

Incertae sedis

• Liodon
• Goronyosaurus
• Kourisodon
• Russellosaurus
• Tethysaurus

Mozazaury w kulturze masowej

Mozazaury pojawiły się w serialu telewizyjnym BBC „Sea Monsters” ( ang. „potwory morskie”), a także w „ Siłach pierwotnych ”. Ukazane są tam błędnie jako mające skórę przypominającą krokodylą . Mozazaury przedstawiono też w Godzilla: The Series, gdzie jeden z nich wystąpił jako potwór z Loch Ness .

Przypisy