Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Naczelne

Naczelne

Naczelne

Szkielet człowieka (z lewej) i goryla (z prawej)
Systematyka
Domena eukarionty
Królestwo zwierzęta
Typ strunowce
Podtyp kręgowce
Gromada ssaki
Podgromada ssaki żyworodne
Szczep łożyskowce
Nadrząd Euarchontoglires
Rząd naczelne
Nazwa systematyczna
Primates[1]
Linnaeus , 1758
Podrzędy [2]
Zasięg występowania

Zasięg występowania naczelnych z wyjątkiem człowieka
CITES (załącznik I i II)[3]
wszystkie gatunki
Kapucynka - małpa szerokonosa

Naczelne (Primates) – rząd ssaków łożyskowych charakteryzujących się najlepiej wśród wszystkich zwierząt rozwiniętym mózgiem . Tradycyjnie wśród naczelnych wyróżnia się małpiatki , wąskonose małpy ciepłych krajów Starego Świata , szerokonose małpy Nowego Świata żyjące w tropikach Ameryki i małpy człekokształtne . Dział zoologii zajmujący się badaniem ssaków naczelnych to prymatologia .

Spis treści

Występowanie

Większość gatunków zaliczanych do naczelnych występuje w strefie klimatu podzwrotnikowego , nieliczne w klimacie umiarkowanym , człowiek zamieszkuje całą Ziemię . Znane są również endemiczne gatunki naczelnych.

Cechy charakterystyczne

Ssaki naczelne mają najlepiej wśród wszystkich zwierząt rozwinięty mózg , dużą pojemność czaszki , duże, dobrze rozwinięte półkule kresomózgowia i powierzchnie kory mózgowej . Ich kończyny są chwytne, tylne tzw. stopochodne, pięciopalczaste o przeciwstawnym pierwszym palcu, palce u większości gatunków są zakończone paznokciami , tylko u nielicznych pazurami , opuszki palców są bogato unerwione. Duża ruchliwość kości przedramienia ułatwia manipulowanie przedmiotami. U niższych naczelnych obecny jest dobrze rozwinięty, chwytny ogon wykorzystywany jako piąta kończyna. Ogon wyższych naczelnych nie jest chwytny, a u człekokształtnych nie występuje w ogóle.

Czaszka przyjmuje kształt kulisty, trzewioczaszka wykazuje tendencje do skracania się – u lemurów jest jeszcze wydłużona, a u form wyżej rozwiniętych wyraźnie krótsza. Naczelne mają dobrze rozwinięty wzrok . Rozbudowane oczodoły osadzone są z przodu głowy , umożliwiają widzenie stereoskopowe . Zmysły dotyku i słuchu są również dobrze rozwinięte, w przeciwieństwie do węchu . U samic występuje najczęściej jedna para sutków .

Z wyjątkiem człowieka ciało naczelnych pokryte jest gęstym owłosieniem . W większości są wszystkożerne z przewagą pokarmu roślinnego.

Specyficzne dla tej grupy ssaków są mięśnie mimiczne (u lemurów słabo wykształcone) pełniące ważną rolę w komunikacji niewerbalnej .

Naczelne żyją w stadach o strukturze hierarchicznej lub w grupach rodzinnych, rzadko samotnie. Niektóre gatunki są monogamiczne .

Ewolucja

Małpiatki pojawiły się w paleocenie Eurazji i Ameryki Północnej, a najstarsze małpy znane są z eocenu (rodzaj Eosimias ). Naczelne opanowały środowiska koron drzew i krzewów, gdzie kryły się i poszukiwały pożywienia. Sprzyjało temu wykształcenie dobrego wzroku i chwytnych kończyn, zwłaszcza przednich. Podział na małpy szerokonose i wąskonose nastąpił dość wcześnie. Wspólne cechy tych grup są prawdopodobnie wynikiem konwergencji , ponieważ nigdzie nie występowały obok siebie, brak również danych o formach pośrednich. Wśród małp wąskonosych zarysowało się kilka kierunków specjalizacji. Część z nich opuściła środowisko nadrzewne i przystosowała się do życia na ziemi. Już w miocenie istniały dwie niezależne linie rozwojowe: makakokształtne (Cercopithecoidea) i małpy człekokształtne (Hominoidea).

Systematyka

Klasyfikacja filogenetyczna

Klasyfikacja kladystyczna dzieli naczelne na dwie grupy:

  • Strepsirrhini - obejmującą większość małpiatek, z wyłączeniem wyraków
  • Haplorrhini, do której zalicza się wyraki oraz małpy właściwe czyli szerokonose małpy Nowego Świata, wąskonose małpy Starego Świata i małpy człekokształtne.
──┐ Primates - naczelne  │   ├───┐ 
Strepsirrhini
  │   ├─── 
Chiromyiformes
  │   ├─── Lemuriformes - 
lemurokształtne
  │   └─── 
Lorisiformes
  │   └───┐ 
Haplorrhini
      ├─── Tarsiiformes - 
wyrakokształtne
      └──┐ Simiiformes - 
małpy właściwe
         ├─── Platyrrhini - 
małpy szerokonose
         └──┐ Catarrhini - 
małpy wąskonose
            ├─── Cercopithecoidea - 
małpy Starego Świata
            └─── Hominoidea - 
człekokształtne

Klasyfikacja tradycyjna

W tradycyjnej klasyfikacji fenetycznej do rzędu naczelnych zaliczano dwa podrzędy i następujące rodziny:

Maki karłowaty zaliczany jest do małpiatek
Człekokształtne gibony białorękie

Zagrożenia

Większość gatunków naczelnych jest poławiana przez człowieka dla mięsa lub w celu odsprzedaży jako egzotyczne zwierzęta domowe lub laboratoryjne pomimo obowiązującego zakazu handlu tymi gatunkami zwierząt[3]. Niektóre są zabijane jako szkodniki. Wszystkie zagrożone są utratą środowisk spowodowaną masowym wycinaniem lasów. Organizacje zajmujące się ochroną naczelnych szacują, że poważnie zagrożona jest połowa gatunków lub podgatunków gerez i gibonowatych oraz wszystkie małpy człekokształtne (poza człowiekiem). Conservation International ocenia, że 10% naczelnych wyginie w ciągu najbliższych 20 lat.

Przypisy

  1. Primates w: Integrated Taxonomic Information System ( ang. )
  2. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Primates. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. ( ang. ) [dostęp 21 stycznia 2010]
  3. 3,0 3,1 Wszystkie gatunki naczelnych objęte są konwencją waszyngtońską CITES (załącznik I i II).
    CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III ( ang. ). 2008. [dostęp 27 grudnia 2008].
    Załączniki I, II i III w formacie pdf (pl)

Bibliografia

  1. Richard D. Jurd, Biologia zwierząt Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999
  2. Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971. 
  3. Dennis O'Neil: Primates, The Taxonomy and General Characteristics of Prosimians, Monkeys, Apes, and Humans ( ang. ). (On-line) Behavioral Sciences Department, Palomar College, San Marcos, California. [dostęp 22 maja 2008].
  4. Henryk Szarski, Historia zwierząt kręgowych, PWN, 1998
  5. Mały słownik biologiczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972. 
  6. Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, ss. 98-121. . 

Zobacz też


Inne hasła zawierające informacje o "Naczelne":

Paznokieć ...

Armia Czerwona ramach jednostek piechoty i kawalerii. Od 1926 roku istniała niewielka artyleryjska Rezerwa Naczelnego Dowództwa w sile 4 pułków. Jednostki pancerne skompletowały zaledwie 1 pułk ...

1938 von Brauchitscha naczelnym dowódcą wojsk lądowych. W miejsce Ministerstwa Spraw Wojskowych powołano Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych ( Oberkommando der Wehrmacht ). Hitler zdymisjonował także ze stanowiska ...

Administracja państwowa również nazywać administracją rządową .Spis treści1 Cechy administracji państwowej2 Organy administracji państwowej2.1 Organy Naczelne administracji państwowej2.2 Organy centralne administracji państwowej2.2.1 Spis centralnych urzędów w Polsce2.3 ...

Człowiek ...

Australopitek ...

Wojna domowa w Rosji także przeciw zwrotowi ziemi obszarniczej zarządzonej przez "białych").Przewaga Armii Czerwonej wynikała z:jednolitego Naczelnego dowództwa (de facto narkomwojenmora Trockiego ) i związanej z tym możliwością koordynowania ...

Wojna zimowa (1939-1940) wiedziała, że tam są lasy.[20]. Organizacja armii fińskiej(stan w dniu 30 listopada 1939 )Naczelne Dowództwo:naczelny dowódca armii fińskiej – marszałek Carl Gustaf Mannerheim ,szef sztabu – ...

Wehrmacht 30 kwietnia 1945 Adolf Hitler , przy czym jednocześnie zostało utworzone stanowisko szefa Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, które objął gen. Wilhelm Keitel .Wehrmacht został rozbudowany ze 100 ...

Historia Ziemi ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Naczelne":

221 Atak dwóch potęg (plansza 6) tym do utraty kontaktów Wojska Polskiego z dowództwem. Trudna sytuacja Polski zmusiła Naczelne władze kraju (prezydent, rząd i wódz naczelny) do opuszczenia Warszawy i ...

32. Postępowanie karne, cywilne (plansza 2) le height=380 width=770 > Postępowanie karne - Naczelne zasady procesu Zasada prawdy materialnej – spoczywający na sądzie obowiązek rekonstrukcji fragmentu ...

101 Epoka nowożytna ? charakterystyka (plansza 20) w. zaczęły funkcjonować prikazy, urzędy o charakterze ministerstw, gdzie bojarzy pełnili funkcje Naczelne. ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie