|
Narodowa Demokracja
Narodowa DemokracjaNarodowa Demokracja lub ruch narodowy (popularna nazwa endecja od skrótu ND) –
polski
ruch polityczny o ideologii
nacjonalistycznej
[1], powstały pod koniec
XIX wieku
[2]. Głównym ideologiem i współzałożycielem Narodowej Demokracji był
Roman Dmowski
. HistoriaZa początek ruchu narodowego uważa się powstanie w
1887
roku dwóch tajnych organizacji:
Ligi Polskiej
, założonej w
Genewie
przez weterana
powstania styczniowego
Zygmunta Miłkowskiego
i
Związku Młodzieży Polskiej "Zet"
założonego w
Krakowie
, przez
Zygmunta Balickiego
. W
1888
Zet włączono do Ligi. W
1893
radykalni działacze Ligi
Roman Dmowski
,
Teofil Waligórski
, Karol Raczkowski,
Jan Ludwik Popławski
i
Zygmunt Balicki
przejęli władzę w organizacji przez zamach, zmienili nazwę na
Liga Narodowa
i sformułowali program polityczny oparty na zasadach
pragmatyzmu
, efektywnej organizacji pracy politycznej i ideologi
nacjonalizmu
.[3]Głównym organem prasowym ruchu był założony przez Dmowskiego w
1895
"
Przegląd Wszechpolski
", wydawany we
Lwowie
, od
1901
w Krakowie i kolportowany na terenie
wszystkich zaborów
. W
1897
działacze Ligi Narodowej utworzyli
Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe
, które działało na terenie wszystkich zaborów, początkowo jako tajna organizacja, później jako jawnie działająca
partia polityczna
. W
zaborze rosyjskim
Stronnictwo wzięło udział w wyborach do
Dumy
, posłowie SDN, m.in.
Roman Dmowski
i
Władysław Grabski
utworzyli w niej
Koło Polskie
[4]. Zgodnie z programem Narodowi Demokraci zwalczali zaciekle lewicę zarówno rewolucyjną
SDKPiL
jak niepodległościową
PPS
Piłsudskiego
[5]. W trakcie
I wojny światowej
polski ruch narodowy opowiedział się po stronie państw
ententy
, najpierw Rosji, tworząc
Legion Puławski
a później, po klęskach armii rosyjskiej
Komitet Narodowy Polski (1917-1919)
w
Paryżu
i
Błękitną Armię
gen. Hallera
. Dzięki zabiegom dyplomatycznym Dmowskiego na
konferencji w Wersalu
, Polska odzyskała
Pomorze
i w dużej mierze również
Wielkopolskę
i część
Górnego Śląska
gdzie dominujący ruch narodowy odegrał kluczową rolę w powstaniach przeciw
Niemcom
[6]. Po odzyskaniu niepodległości ruch narodowy zorganizował się w partię polityczną pod nazwą
Związku Ludowo-Narodowego
(przekształcony w
1928
w
Stronnictwo Narodowe
). W pierwszych latach powojennych Narodowa Demokracja była dominującą polską siłą polityczną brała udział w rządach ale nie udało jej się zdobyć większości w Sejmie i pełni władzy. Przegrana kandydata endecji w wyborach prezydenckich w grudniu 1922 wywołała w jej kręgach gwałtowną reakcję. Wybrany głosami lewicy, ludowców i mniejszości prezydent
Gabriel Narutowicz
stał się obiektem napastliwej kampanii endeckiej której kulminacją było zamordowanie prezydenta przez sympatyka (wcześniej działacza) ruchu narodowego
Eligiusza Niewiadomskiego
. Pogrzeb straconego zabójcy na Powązkach przerodził się w masową manifestację poparcia dla uznawanego w niektórych kręgach Narodowej Demokracji za bohatera. Od
przewrotu majowego
endecja była systematycznie zwalczana przez
sanację
. W odpowiedzi na to jeszcze w
1926
powstała pozaparlamentarna opozycyjna organizacja –
Obóz Wielkiej Polski
na czele z Romanem Dmowskim i składający się głównie z nacjonalistycznie nastawionej młodzieży. Głównym celem OWP była pozaparlamentarna walka o władzę z sanacją a jednym z głównych haseł walka z
mniejszością żydowską
w Polsce[7]. OWP stał się organizacją masową skupiającą ok. 250 tysięcy członków. Narodowa Demokracja obejmowała w tamtym okresie partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia młodzieżowe, kobiece i sportowe. Władza sanacyjna, widząc realne zagrożenie, w
1933
zdelegalizowała organizację, a jej działaczy poddała represjom. OWP kontynuował częściowo działalność w Sekcji Młodych Stronnictwa Narodowego, a następnie w
Obozie Narodowo-Radykalnym
(również zdelegalizowanym po kilku miesiącach działalności). W ONR wyraźna była fascynacja antysemityzmem i faszyzmem. Najbardziej
radykalny charakter
przybrała totalitarna
ONR-Falanga
Bolesława Piaseckiego
[8] Podczas
II wojny światowej
narodowcy zostali poddani szczególnym prześladowaniom ze strony
nazistów
niemieckich
i
Ukraińców
oraz
komunistów
sowieckich. Ruch narodowy zorganizował własne oddziały partyzanckie –
Narodową Organizację Wojskową
,
Narodowe Siły Zbrojne
i
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
. Rozbity przez okupantów ruch narodowy zaprzestał po wojnie działalności w
Polsce
. Na emigracji działało
Stronnictwo Narodowe
, wydające w
Londynie
czasopismo
Myśl Polska
. Bolesław Piasecki nawiązał współpracę z władzami komunistycznymi i założył 1947 wraz z grupą byłych działaczy ONR prorządowe, katolickie
Stowarzyszenie "Pax"
. W latach osiemdziesiątych działacze ruchu narodowego
Maciej Giertych
(w Polsce) i
Jędrzej Giertych
(w Londynie), nawiązując do tradycji politycznej wczesnej Narodowej Demokracji zwalczali opozycję demokratyczną, którą uznawali za lewicową i udzielili poparcia dla
Stanu wojennego
i
Wojciecha Jaruzelskiego
i
ZSRR
, uznając i ich za gwaranta stabilności i bezpieczeństwa Polski[9]. Współcześnie jedyną znaczącą partią polityczną odwołującą się do idei narodowej jest
Liga Polskich Rodzin
, mniej znaczącą jest
Narodowe Odrodzenie Polski
. Oprócz tego istnieją jeszcze organizacje np. organizacja tradycjonalistów endeckich Obóz Wielkiej Polski,
Stronnictwo Narodowe
czy narodowo-radykalny
Obóz Narodowo-Radykalny
(ONR). Główne założenia ideowe i programoweProgram Narodowej Demokracji sformułowany został na przełomie XIX i XX wieku i ogłoszony w publikacjach Romana Dmowskiego, przede wszystkim w pracy "Myśli nowoczesnego Polaka" (1902) i Zygmunta Balickiego "Egoizm narodowy wobec etyki" (1902), według którego wartości etyczne jednostki muszą się podporządkować interesom narodu. Osią przewodnią ideologii Narodowej Demokracji jest sformułowany przez Dmowskiego
nacjonalizm
[10]. Pod wpływem
darwinizmu społecznego
Dmowski sformułował tezę o permanentnej walce o przetrwanie między narodami, postrzeganej jako pozytywna, kształtująca świadomość narodową, hartująca i wzmacniająca. Przez pryzmat tak sformułowanego konfliktu Dmowski postrzegał narody sąsiednie jako mniejsze lub większe zagrożenie dla
Polaków
. Za największe uznał zagrożenie ze strony Niemiec, natomiast Rosjan, ze względów geopolitycznych, uznał za sprzymierzeńców w walce z Niemcami i propagował lojalizm wobec władz rosyjskich. Program ten zdobył szerokie uznanie i poparcie we wszystkich zaborach. W założeniach programowych Narodowej Demokracji było zaprzestanie walki zbrojnej o niepodległość, poszanowanie prawa, i wykorzystanie istniejących prawnych możliwości w państwach zaborczych do zbudowania sprawnej, powszechnej organizacji skupiającej Polaków, rozbudzenie i umocnienie wśród nich świadomości narodowej. Według Dmowskiego najwyższym dobrem jest dobro narodu polskiego, rozumianego jako wspólnota etniczna, niezależnego od podziałów zaborczych lub klasowych. Najważniejszym przeciwnikiem ideologicznym jest lewica i socjalizm, rozbijające jedność narodu. Zwalczając socjalistów narodowi demokraci zyskali szerokie poparcie wśród klas średnich. W okresie budowania niepodległości Narodowa Demokracja była zdecydowanym przeciwnikiem idei jagiellońskiej i federalizmu, preferując polskie państwo narodowe. Mniejszości narodowe we wschodnich częściach kraju uznawano za materiał podatny na polonizację. Jednym z elementów ideologii endecji był antysemityzm[11]. Dmowski uważał Żydów za wroga wewnętrznego – zagrożenie dla Polaków, element obcy, którego prawa należy ograniczać i – w miarę możliwości – usunąć z Polski[12]. Antysemityzm Narodowej Demokracji bazował głównie na kwestiach ekonomicznych[13][14]. Zagrożenie dla Polaków endecy widzieli w dużym udziale Żydów w handlu, rzemiośle i w warstwach wykształconych (adwokaci, lekarze)[15]. Jednym z najczęściej powtarzanych haseł endecji było nawoływanie do bojkotu sklepów żydowskich. Od końca
lat dwudziestych
retoryka i propaganda antysemicka stanowiła stały składnik programu Narodowej Demokracji; nasiliła się szczególnie w
latach trzydziestych
, kiedy to zradykalizowana młodzież narodowa organizowała akcje mające na celu ograniczenie praw Żydów w życiu społecznym (np. na wyższych uczelniach, zob.
numerus clausus
), demonstracje, ekscesy antyżydowskie. Ten ostatni rodzaj akcji nie znajdował poparcia wśród sporej części starszych działaczy endecji[16]. W zwalczaniu Żydów niektórzy narodowcy posuwali się też do rasizmu, tropiąc i piętnując Polaków pochodzenia żydowskiego. Proceder ten uprawiany był przede wszystkim przez działaczy
RN-R Falanga
, którzy kontestowali dotychczasową formułę i tradycję endecji, odcinając się od niej[17] . Celem ataków byli m.in. wykładowcy uniwersyteccy żydowskiego pochodzenia (np.
Szymon Askenazy
) oraz literaci i dziennikarze, w tym
Antoni Słonimski
i
Julian Tuwim
lub
Bolesław Leśmian
[18]. Ważniejsze organizacje narodowe przed II wojną światowąmłodzieżowe Organizacje konspiracyjne i zbrojne powołane w latach 1939-1947 Postacie związane z Narodową Demokracją
Przypisy- ↑ Jednym z najważniejszych przedmiotów pracy pisarskiej Dmowskiego było – formowanie ideologii narodowej. Pod tym względem klasycznym jego dziełem są "Myśli nowoczesnego Polaka", które na zawsze pozostaną podstawową książką, formułującą doktrynę polskiego nacjonalizmu." – Jędrzej Giertych w artykule ROMAN DMOWSKI – PISARZ POLITYCZNY, 1939. lub "Na samo czoło tych artykułów wybijają się będące pierwszym w literaturze europejskiej programem nacjonalizmu Myśli nowoczesnego Polaka, drukowane w przeważnej części w roczniku 1902 – IGNACY CHRZANOWSKI I WŁADYSŁAW KONOPCZYŃSKI w biogramie Dmowskiego na
[1]
. lub Roman Dmowski – "czołowy ideolog polskiego nacjonalizmu" – ENCYKLOPEDIA PWN.
- ↑ "Pod pojęciem Narodowej Demokracji należy rozumieć obóz narodowodemokratyczny, w skład którego wchodziły nie tylko formalne struktury polityczne, lecz także liczne organizacje, towarzystwa i stowarzyszenia gospodarcze, społeczne, kulturalne, kobiece, sportowe. Często ich skład osobowy, oficjalne rezolucje, czy postulaty były identyczne lub zbliżone do tych, które firmowały centralne endeckie ośrodki władzy. Obóz narodowodemokratyczny obejmował swoim zasięgiem szeroki, powiązany szeregiem związków ideowych, organizacyjnych i personalnych krąg polityczny, którego trzon stanowiły ugrupowania polityczne." Aneta Dawidowicz – "Zygmunt Balicki. Działacz i teoretyk polskiego nacjonalizmu", s. 9
- ↑ "Without abandoning the dream of independence, the National Democrats focused on pragmatic but effectively organized political action, and developed a nationalist ideology that owed much to the new ideas of Social Darwinism." – Jerzy Lukowski, Hubert Zawadzki, A Concise History of Poland, Cambridge University Press, 2001, str. 173
- ↑ W. Muszyński, Roman Dmowski – Polak racjonalny, "Niezależna Gazeta Polska" 2 stycznia 2009, (Dodatek IPN, s. I-V).
- ↑ "The gulf between the militant PPS and pragmatic ND widened as a result, and then degenerated into mutual hatred." – Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 176.
- ↑ N. Wójtowicz, Dyplomacja Dmowskiego, "Niezależna Gazeta Polska" 2 stycznia 2009, (Dodatek IPN, s. VI-VIII).
- ↑ Zob. R. Rybarski, Państwo monopoliczne, red. N. Wójtowicz, Krzeszowice 2007.
- ↑ The appeal of fascism and of anti-Semitism was most pronounced among young radical NDs, who in 1934 formed the 'National Radical Camp' (ONR), from which emerged the distinctly totalitarian ONR-Falanga under Bolesław Piasecki – Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 217-218
- ↑ "Po 13 grudnia narodowi demokraci rozpoznawali się przez stosunek do stanu wojennego. Kto go popierał, dawał dowód myślenia geopolitycznego. Ta postawa nas łączyła. Było to jeszcze, zanim " "Żołnierz wolności" zaczął drukować fragmenty broszury mojego ojca Jędrzeja Giertycha zawierającej poparcie dla stanu wojennego. Była to cicha, niedysponująca swoją trybuną siła wspierająca Pana Generała w tej trudnej chwili." "Obserwujemy proces przechodzenia z opierania się o Wschód do opierania się o Zachód. Politycznie nie wolno nam rezygnować z oparcia o Rosję. Zachód o polski Gdańsk bić się nie będzie. Natomiast
Związek Radziecki
nas militarnie ochrania, jest też wypróbowanym partnerem gospodarczym. [Zwraca się do gen. Jaruzelskiego]: Potrzebny nam u steru ktoś, kto zapewni trwałość sojuszu ze wschodnim sąsiadem. Rolą prezydenta będzie pilnować, by nie przejść z deszczu pod rynnę, byśmy nie stracili tych pozytywów, które daje nam oparcie o Związek Radziecki. Tylko Pan, Panie Przewodniczący, może nam to zagwarantować". – wypowiedzi Macieja Giertycha na posiedzeniu Rady Konsultacyjnej przy gen. Jaruzelskim, 17 lipca 1989. Jak Giertych wspierał stan wojenny i ZSRR, Gazeta Wyborcza, 21/1 2005.
[2]
- ↑ Jednym z najważniejszych przedmiotów pracy pisarskiej Dmowskiego było – formowanie ideologii narodowej. Pod tym względem klasycznym jego dziełem są "Myśli nowoczesnego Polaka", które na zawsze pozostaną podstawową książką, formułującą doktrynę polskiego nacjonalizmu." – Jędrzej Giertych w artykule ROMAN DMOWSKI – PISARZ POLITYCZNY, 1939. lub "Na samo czoło tych artykułów wybijają się będące pierwszym w literaturze europejskiej programem nacjonalizmu Myśli nowoczesnego Polaka, drukowane w przeważnej części w roczniku 1902 – IGNACY CHRZANOWSKI I WŁADYSŁAW KONOPCZYŃSKI w biogramie Dmowskiego na
[3]
. lub Roman Dmowski – "czołowy ideolog polskiego nacjonalizmu" – ENCYKLOPEDIA PWN
- ↑ Hardly surprisingly, anti/Semitism became a key element in the ND ideology." – Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 174-175
- ↑ The Jews were depicted not just as a prominently visible alien religious-cultural entity, but also as an economic and elemental threat, all the more menacing through the Polish intellectual life, to the creation of a strong integrated and ethnically based Polish nation." – Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 174-175
- ↑ W ogóle należałoby podkreślić, że pierwiastek rasistowski, nawet wśród oenerowców i innych krajowych szowinistów, występował słabo; raczej tak, jak w faszyzmie włoskim, a nie niemieckim." – Jaruzelski J., Stanisław Cat-Mackiewicz, 1896-1966, Wilno-Londyn-Warszawa, Warszawa 1987, str. 63.
- ↑ Narodowi demokraci zdecydowanie odrzucali rasizm, zwłaszcza teorię wyższości rasy nordyckiej." – Kotowski A., Narodowa Demokracja wobec nazizmu i Trzeciej Rzeszy, Toruń 2006, str. 146-147.
- ↑ Żydzi byli oskarżani o małą aktywność zawodową Polaków i o słaby stan polskiej przedsiębiorczości – tu przede wszystkim wskazywano na rzekome opanowanie handlu przez Żydów i ich spekulacyjną w nim rolę, oraz o posiadanie wielkich majątków." – Tyszkiewicz A., Obóz Wielkiej Polski w Małopolsce 1926-1933, Kraków 2004, str. 371.
- ↑ Zob. Roman Rybarski, Państwo monopoliczne, Wstęp i opracowanie
Norbert Wójtowicz
,
Krzeszowice
2007
,
- ↑ „Nie tylko zresztą PAX, ale i jego najdawniejszy antenat – czyli Ruch Narodowo-Radykalny „Falanga” (zwany potocznie ONR-Falanga, albo – od inicjałów wodza – „bepistami”), to jabłko, które padło daleko od narodowej jabłoni. Już cały ONR był przecież formalną „frondą” czy też „secesją” narodowych radykałów od obozu narodowego. Jeśli jednak ten jego odłam, który przyjęło się nazywać ONR-ABC, zachował mimo wszystko wspólny trzon zasad z głównym nurtem ruchu narodowego (a w czasie okupacji niemieckiej połączył się nawet z częścią Stronnictwa Narodowego, co dało przecież także początek formacji NSZ), to odłam falangistowski można bez przesady nazwać nie tylko organizacyjną „schizmą”, ale również ideologiczną (totalistyczną) „herezją” w łonie nacjonalizmu polskiego.” – Jacek Bartyzel "Redaktorowi Engelgardowi odpowiedź w sporze o PAX", portal Konserwatyzm.pl,
[4]
– dostęp 11 III 2008.
- ↑ „Bolesław Leśmian, który był wybitnym polskim poetą, w stu procentach zasymilowanym, którego z żydostwem nie łączyło nic prócz nazwiska – bo nazywał się z domu Lesman, a Leśmian jest jego nazwiskiem literackim – został przez Dworaka zaatakowany za to, że niszczy język polski. A niszczy dlatego, że nikt, kto jest obcy rasowo, nie może dobrze operować "naszym polskim językiem". Czyli o tym, że ktoś dobrze lub źle operuje językiem, decydują względy rasowe.” – Michał Głowiński w wywiadzie ”Polskie gadanie”, Gazeta Wyborcza, 2005-05-23
[5]
- ↑ Franciszek Ćwik:
As polskiego wywiadu
(
pol.
). 2010-09-19. [dostęp 2010-09-19].
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Narodowa Demokracja":
Rodzimy Kościół Polski
...
1986
...
Orlęta Lwowskie
kilku różnych grup wojskowych. Dominujące wpływy we Lwowie miała w tamtych latach
Narodowa Demokracja
. W porównaniu ze stanem sprzed wojny zmniejszyło się znaczenie konserwatystów, ...
Insurekcja kościuszkowska
...
Rada Najwyższa Narodowa
...
1806
...
Szkoła wyższa
...
Armia Czerwona
...
Frakcja (polityka)
...
1848
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Narodowa Demokracja":
204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 14)
...
208 Walki o granice II Rzeczypospolitej (plansza 9)
...
209a Tworzenie demokracji parlamentarnej w Polsce (plansza 2)
...
|
